مقوله روشنفکری در ایران از خلال دو اثر ادبی در دو دوره زمانی مختلف بررسی شده است.اینکه پدیده روشنفکری در بدو ورودش به ایران، تا چه اندازه یک مقوله صرفا وارداتی ماند، چه تغییرات و تحولاتی در جامعه سبب شد، از مشروطه تا به حال چه سیری داشته است و در حال حاضر در مسیر درست و کارآمدی قرار دارد یا خیر، از جکله سوالاتی است که این پایان نامه حول و حوش آن نوشته شده است. بررسی فرد به مثابه نماینده گروه اجتماعی اش که با عناوینی نظیر نویسنده ، شاعر و ... بع مطرح کردن اندیشه هایش می پردازد، می تواند به برخی سوالات مذکور پاسخ دهد. ادبیات به منزله محل ظهور ذهنیت فرد و گروه اجتماعی که فرد متعلق یه آن است، دارای پتانسیل قابل توجهی برای واکاوی چنین مسائلی است. در این پایان نامه تلاش شده است با بررسی آثار ادبی متعلق به دوره مشروطه و محوریت اولین رمان اجتماعی ایران، مختصات جامعه روشنفکری عصر مشروطه، باز نمایی شود. در اندیشه گلدمن، هر چند هر جلوه ای کار آفریننده فردی آن است اما این طرز فکر و احساس جدا از کارها و رفتارهای سایرین نیست و فقط از رهگذر روابط فردی بین آنها که همه محتوا و غنای خود را به آن می بخشند، به وجود می آید و درک می شود. بنابراین تحلیل و بررسی یک اثر ادبی تنها بررسی یک فرد نیست. بلکه می تواند به مدخلی باشد به بررسی اجتماعی که نویسنده در آن زیست کرده و از آن متاثر شده است.اثر ادبی می تواند باز نممود شرایط اجتماعی باشد