هزینه های حمل و نقل بار و مسافر در اقتصاد بسیار حائز اهمیت می باشد. مسیرهای ممکن حرکت خودروهای باربر بین انبارها و مشتریان در سطح شهر بسیار متنوع است، از این رو انتخاب مسیری که مصرف سوخت کمتر و بالتبع زمان کمتر نیاز دارد می‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎تواند یکی از زمینه‏‏‏‏های کاهش هزینه‏های حمل و نقل باشد. مسئله‎ی مسیر‎یابی خودرو به دلیل پاسخ‎های فراوان، همواره یکی از مسائل مطرح و مشکل بوده است. در دهه‎های اخیر با رشد کامپیوتر و نیز پیشرفت‎های علم بیولوژیک که منجر به شناخت بهتر رفتار و تعاملات در جامعه‎ی حشرات برای حل مسائل غذایابی و بقا شده است، موجب گشته محققین درصدد برآیند تا با شبیه‎سازی رفتار حشرات در کامپیوترها به ارائه راه‎حل مناسب در زمان مناسب برای مسائل پیچیده بپردازند. یکی از شبیه‎سازی‎های موفق در سال‎های اخیر، شبیه‎سازی رفتار اجتماعی در کلونی زنبورهای عسل بوده است. در این تحقیق سعی بر آن شد که با بهبود حرکت زنبورهای دیده ور در الگوریتم کلونی زنبور عسل که در مطالعات قبلی ارائه شده بود جواب‎هایی بهتر در زمان کمتر حاصل گردند. با بررسی نتایج حاصل از اجرای الگوریتم کلونی زنبور عسل پیشنهادی مشاهده شد به طور متوسط نتایج نسبت به الگوریتم کلونی زنبور عسل مبنا در حل مسائل معروف به میزان 0.557% بهبود ایجاد شده و نیز خطای میانگین نسبت به بهترین پاسخ‎های به دست آمده تاکنون توسط همه‎ی روش‎ها، 1.30% بوده است. به طور کلی الگوریتم کلونی زنبور عسل پیشنهادی از توانایی اجرا بر روی سیستم‎های متداول پردازش در زمان مناسب برخوردار بوده است.

الگوریتم ژنتیک یک روش ابتکاری می باشد که در مسائل بهینه سازی کاربرد فراوانی دارد، در این پژوهش سعی شده با استفاده از الگوریتم ژنتیک روشی بهینه برای حل مسائل مسیریابی وسیله نقلیه با دریافت و تحویل همزمان کالا ارائه شود. الگوریتم پیشنهادی، ترکیبی از سه الگوریتم ابتکاری نزدیک ترین همسایگی ، ارزان ترین الحاقی و ژنتیک است. که دو الگوریتم اول به همراه یک روش تصادفی، جواب ابتدایی را برای الگوریتم سوم فراهم می کنند. در روش های نزدیک ترین همسایگی و ارزان ترین الحاقی، یک تابع احتمالی برای ایجاد جواب های بهتر ابداع شده است. با اصلاح پارامترهای ژنتیک و ارائه ی عملگرهای کارا و مناسب، موجب بهبود الگوریتم ژنتیک شده است، همچنین استفاده از الگوریتم های جهش سبب جلوگیری از همگرایی در بهینه های محلی و یافتن جواب های بهتر شده است. الگوریتم پیشنهادی روی 40 مثال استاندارد و متنوع اجرا شده است. با مقایسه نتایج بدست آمده از آن و بهترین جواب های موجود از سایر الگوریتم ها، در 3 مثال بهبود مشاهده شده است.

اهمیت ارزیابی درک از خطر رانندگان، دست¬یابی به آگاهی¬هایی در مورد سطح درک از خطر رانندگان بالقوه و بالفعل،و ارائه آنها به مسئولین امر با هدف تدوین خط¬مشی¬ها و برنامه¬ریزی های آتی جهت کاهش تصادفات و نرخ مرگ و میر صورت می گیرد. بررسی و مطالعه رفتارهای رانندگان در قبال قوانین راهنمایی و رانندگی و میزان درک از خطر رانندگان با سن، جنسیت، میزان تحصیلات و تجربه های رانندگی مختلف جهت رسیدن به نتایجی که بیشترین تاثیر را در بالا بردن میزان درک از خطر دارد صورت گرفت. معایب و نارسایی¬های برخی روش¬های قبلی ارائه شده در این مبحث،ضرورت انتخاب و ارائه روشی نو، مناسب و کاربردی را می¬طلبد. در روش ارائه شده در این پایان نامه، علاوه بر رفع پیچیدگی های روش های قبلی، یک روش کلی به بررسی همه جانبه شاخصی برای ارزیابی درک از خطرپرداخته می شود. رفتارها و دیدگاه های ترافیکی افراد بررسی و مورد مطالعه قرار می گیرد و همچنین میزان علاقه به انجام رفتارهای مخاطره آمیز در بین تمامی رانندگان مورد مطالعه بررسی می شود. رابطه بین پارامترهای ترافیکی(رفتارهای ترافیکی، دیدگاه های ترافیکی و رفتارهای مخاطره آمیز) با یکدیگر با روش های آماری بررسی می شود. همچنین رابطه بین پارامترهای ترافیکی با ارزیابی شخصی از مهارت رانندگی،سابقه تصادف، میزان رانندگی شبانه، میزان جریمه در سال و سایر پارامترها بررسی می شود. همچنین لازم به ذکر است که شاخصی با عنوانrpi (شاخص درک از خطر) با ترکیب علمی، اصولی و دقیق با پارامترهای ترافیکی بدست می آید و رابطه این شاخص با سن، جنسیت، میزان تحصیلات و وضعیت تاهل و سایر پارامترها بررسی می شود

براساس پیش بینی ها تلفات رانندگی تا بیش از 68 درصد در سطح جهان رشد خواهد داشت که این وضعیت برای کشورهای درحال توسعه به مراتب شدیدتر خواهد بود؛ درصورت ادامه روند موجود، در دهه آینده تصادفات رانندگی از نهمین عامل مرگ زود هنگام ناشی از بیماری یا صدمات در جهان به سومین عامل خواهد رسید. از طرفی روزانه 51 نفر در ایران جان خود را در حوادث ترافیکی از دست می دهند. با عنایت به این که بیشترین عامل در حوادث ترافیکی شدید، رعایت نکردن سرعت مجاز می باشد؛ لذا در این پایان نامه محور اصلی بحث برآورد میزان تاثیر دوربین های کنترل سرعت بر کاهش تصادفات و سرعت رانندگان می باشد. برای این کار پارامترهای آمار توصیفی (مرکزی و پراکندگی) جهت تحلیل داده های ثبت شده در مسیر رفت (و برگشت) از زنجان به تبریز (و بالعکس) که توسط دوربین های ثابت کنترل سرعت و ترددشمارها به دست آمده است، گردآوری شد. این پارامتر ها برای داده های ثبت شده در سال های 90، 91 و 1392 می باشد؛ بدین صورت که در فاصله زمانی 28/3/90 لغایت 9/9/90 و 28/3/91 لغایت 9/9/91 مسیر فاقد دوربین های ثابت کنترل سرعت بوده است ولی در فاصله زمانی 28/3/92 لغایت 9/9/92 دوربین های کنترل سرعت در مسیر نصب شدند. در این پایان نامه داده های گردآوری شده به صورت توصیفی واستنباطی با استفاده از آزمون فرضیات تحلیل شدند که در نهایت خلاصه نتایج نشان داد که دوربین های کنترل سرعت تغییر چشمگیری در کاهش سرعت متوسط وسایط نقلیه در کل مسیر داشته اند بطوری¬که درفاصله 200 تا 300 متری از این کاهنده های سرعت بصورت کاملاً واضح کاهش سرعت و در نتیجه کاهش حوادث ترافیکی در نقاط حادثه خیز اتفاق افتاد.در بررسی نتایج تأثیر نصب دوربین کنترل سرعت گرچه تعداد حجم عبوری در مسیر نسبت به سال پیش حدود 50% افزایش پیدا کرده است، ولی تعداد تخلف سرعت غیر مجاز که همیشه با تعداد حجم عبوری کل رابطه مستقیم داشته است؛ تقریباً 30% کاهش پیدا کرده است و ضمناً سرعت متوسط مسیر نیز از 91 به 73 کیلومتر بر ساعت کاهش یافته است. برای پیش بینی آینده نیز از تحلیل سری زمانی استفاده شد که بطور کلی نشانگر کاهش سرعت متوسط در مسیر می باشد اما برای تعداد تخلف سرعت غیر مجاز به دلیل مرتب نبودن داده نمی توان نظر قطعی داد.

امکان دسترسی به محل کار، تحصیل و خدمات اجتماعی یکی از نیازهای اصلی ملت های توسعه یافته می باشد. سیستم حمل و نقل کارآمد و مقرون به صرفه، ارتباط مردم را با فعالیت های روزمره ی خود برقرار می سازد. در بسیاری از شهرها، به دلیل نبود سیستم حمل و نقل عمومی کارآمد، نیازهای جابجایی مسافران توسط سیستم های ناهماهنگ وسایل نقلیه شخصی و حمل و نقل شبه همگانی برطرف می¬گردد. همچنین این شهرها در برابر پیامدهای ناشی از بکارگیری این سیستم های بی نظم از قبیل تداخل ترافیکی شدید، آلودگی های صوتی و زیست محیطی، تصادفات و مسایل اجتماعی، آمادگی لازم را ندارند. در چنین شرایطی نیاز به شکل¬گیری یک سیستم حمل و نقل عمومی با کیفیت بالا به منظور رفع مشکلات مذبور، احساس می¬شود. سامانه اتوبوس تندرو (brt) به عنوان یکی از موثرترین مُدهای حمل و نقلی به منظور ارایه ی سرویس های با کیفیت بالا و مقرون به صرفه در شهرهای در حال توسعه و توسعه یافته شناخته می شود. سامانه اتوبوس تندرو به عنوان یک راهکار موثر و جذاب به منظور رقابت با وسایل نقلیه شخصی و سایر مُدهای حمل و نقل همگانی مطرح می باشد تا دسترسی به نقاط مرکزی شهر، مناطق مسکونی و حومه شهر برای تمامی افراد ساکن در شهرها امکان پذیر شود. ادعاهای بسیاری درمورد افزایش تعداد مسافران به دلیل توسعه سامانه اتوبوس تندرو وجود دارد. اما به هرحال، دقیقا مبهم می باشد که کدام جنبه از طراحی سامانه brt باعث ایجاد ویژگی مذکور در بالا می شود. این تحقیق آشکار می سازد که کدام یک از ویژگی های طراحی brt، باعث افزایش تعداد مسافران به طور چشمگیری خواهد شد. با توجه موارد ذکرشده، در این پایان نامه به ارزیابی عوامل موثر بر افزایش تعداد مسافران در مرحله طراحی سامانه اتوبوس تندرو پرداخته شده است. از دو متغیر وابسته ی تعداد مسافر سوارشده به ازای وسیله¬نقلیه کیلومتر (bvk) و تعداد مسافر سوارشده به ازای مسیر کیلومتر (brk) به منظور مدل¬سازی رگرسیونی و بررسی تاثیر عوامل مختلف (متغیرهای مستقل) بر جذب حداکثری مسافران استفاده گردید. پس از جمع آوری اطلاعات میدانی و کتابخانه ای و انجام فرایند مدل سازی مشخص گردید که متغیر سرعت (رابطه معکوس) و پس از آن، تعداد ایستگاه و متوسط فاصله بین ایستگاه ها بیشترین تاثیر را بر bvk دارند. در واقع فواصل توقف کوتاه تر مرتبط و سازگار با تعداد ایستگاه های بیشتر می باشد. فراوانی و تعداد اتوبوس نیز به عنوان سطح سرویس از عوامل تاثیرگذار بودند. از جمله عوامل تاثیرگذار بر brk نیز می توان به تعداد سفر وسیله نقلیه در روز، تعداد اتوبوس، چگالی اشتغال، مالکیت سواری، فراوانی و سرعت متوسط اشاره نمود. همچنین مقایسه سامانه اتوبوس تندرو با سیستم اتوبوسرانی معمولی شهر تهران از برتری کامل brt حکایت می کند که به مقدار قابل توجه ای در جذب تعداد مسافران موفق عمل کرده است. متوسط فاصله بین ایستگاه های سامانه اتوبوس تندرو بیشتر از سیستم اتوبوسرانی معمولی است که باعث افزایش سرعت حرکت وسیله نقلیه در مسیر می شود و همین عامل سبب جذب تعداد مسافرِ بیشتر می گردد. فراوانی بیشتر و سرفاصله زمانی کمترِ سامانه brt نیز مسافران را ترغیب به استفاده از این مُد در تهران می نماید. لازم به ذکر است که با توجه به در دسترس بودن داده های جابجایی مسافران برای یک دوره 24 ماهه بین سال 1390تا 1391، برای خطوط سامانه اتوبوس تندرو، تحلیل سری زمانی انجام گرفته شده است که در آن پس از برازش مدل مناسب در هر یک از خطوط، جابجایی مسافران در سال 1392، پیش بینی شده است. همچنین یک نظرسنجی از 400 نفر از مسافران سامانه اتوبوس تندرو به عمل آمد که در آن،کم کردن فاصله بین اتوبوس و سکو، استفاده از رمپ های بازشونده و جداسازی اتوبوس های بانوان و آقایان در ایستگاه های شلوغ به ترتیب بیشترین تاثیر را افزایش سرعت جابحایی مسافران در هنگام سوار و پیاده شدن از/به اتوبوس به خود اختصاص داد.

گسترش مناطق شهری و افزایش تسهیلات شهری و به تبع آن بالارفتن میزان جابجایی افراد، باعث شده تا تعداد ناوگان حمل ونقلی روند رو به رشدی داشته باشد. از این رو در حمل و نقل درون شهری به دلایل زیادی مانند نبود سیستم کارآمد حمل و نقل همگانی و عدم ارائه تسهیلات حمل و نقلی کافی و مدیریت صحیح، سبب شده تا افراد تمایل زیادی به استفاده از حمل و نقل خصوصی داشته باشند. در سالهای اخیر اقدامات زیادی در جهت کاهش استفاده از خودروی شخصی انجام شده است. در این پژوهش سعی شده است به بررسی عوامل و اقداماتی پرداخته شود که می¬توانند در نحوه¬ی استفاده از وسایل نقلیه شخصی (حمل و نقل خصوصی) تغییراتی ایجاد کنند، تا بکارگیری وسایل نقلیه شخصی بطریق صحیح تر و بهینه تر انجام شود. براین اساس با انتخاب گزینه¬های تاثیرگذار روی اصلاح عملکرد حمل¬و¬نقل خصوصی و شناسایی شاخص¬های موثر بر آنها گزینه¬های که بهترین راه حل می¬باشد، مشخص می¬¬شود. براساس تحلیل¬های انجام شده و با استفاده از رویکرد ترکیبی ahp-topsis بر روی داده¬های حاصل از نظرسنجی از رانندگان وسایل نقلیه شخصی، بهترین گزینه، کاهش هزینه سفر با خودروی شخصی بدست آمد. این پارامتر می تواند برای ساماندهی مناطق پارک-سوار مطرح شود.

حمل¬ونقل کارآمد و موثر کالاها مقادیر زیادی از هزینه¬های مشتری را کاهش داده و موجب کاهش زمان تحویل¬ کالا و افزایش کیفیت خدمت¬رسانی می¬شود. از این رو در مسئله مسیریابی وسیله¬نقلیه، مسیرهای کاملا بهینه¬ برای مجموعه¬ای از وسایل نقلیه¬ی یکسان، برای پاسخ به تقاضاهای معین مشتری¬ها و با مدنظر قرار دادن محدودیت¬های ظرفیتی وسیله-نقلیه، تعیین می¬گردد. با توجه به اهمیت لجستیکی مسئله مسیریابی وسیله¬نقلیه با دریافت و تحویل همزمان کالا، در این پایان¬نامه به حل این مسئله با الگوریتم فرا ابتکاری زنبور مصنوعی پرداخته گردید. در این پایان¬نامه برای بهبود عملکرد الگوریتم کلونی زنبور مصنوعی پیشنهادی، در عملکرد اکتشافی زنبورهای کارگر و جستجویی زنبورهای دیده¬بان به کمک اعمال سه عملگر معکوس¬سازی، جابجایی و الحاق تغییرات مثبتی ایجاد گردید. نتایج بدست آمده از اجرای الگوریتم بر روی چهارده مسئله نمونه نشان می¬دهد؛ پاسخ دو نمونه¬ی استاندارد دارای بهبود 0.41 درصدی و 1.35درصدی نسبت به بهترین پاسخ شناخته از همه¬ی روش¬های گوناگون است. همچنین میانگین اختلاف پاسخ تمام نمونه¬ها از بهترین پاسخ شناخته¬شده در حدود 2.92 درصد می¬باشد. در نتیجه با بهبود دو مسئله¬ی نمونه و میانگین خطای معقول، عملکرد الگوریتم کلونی زنبور مصنوعی ارائه شده بسیار مناسب و قابل¬قبول ارزیابی گردید.