مسکن به دلیل پهنه های وسیعی که در سطح شهرها به خود اختصاص داده است، از کاربری های مهم شهری محسوب می شود. اما آنچه که توجه به آن را ضرورت می بخشد، معنا و مفهوم حقیقی مسکن است و آن آرامش، آسایش و سکنی دادن انسان است. حقیقتی که در هیاهوی زندگی امروزی به فراموشی سپرده شده است. انسان که در دهه اخیر به عنوان عنصر کلیدی در تمامی نظریات جدید شهرسازی مطرح شده است، به یک نمونه بیولوژیک یکسان، در تمامی نقاط تبدیل گردیده است و این امر موجب یکسانی الگو و مدل مسکن در تمامی نقاط کشور از شمال تا جنوب شده است. در حالی که این مناطق در مقوله های مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقلیمی و اقتصادی تفاوت های بارزی با یکدیگر دارند. عدم توجه به این تفاوت ها باعث تغییر مفهوم مسکن از محل آرامش، رشد و تعالی انسانی به خوابگاه شده است. همچنین این امر موجب افزایش بی رویه مصرف انرژی و افزایش آلودگی های محیطی گردیده است. شهر یزد نیز از این مقوله مستثنی نیست. این در حالی است که شهر یزد یک مجموعه بی نظیر از مسکن بومی گذشتگان را در دل خود دارد که متاسفانه به دلیل عدم به روز رسانی، فرسوده قلمداد می شود و کمتر رد پایی از این الگو در ساخت و ساز سایر نواحی یزد دیده می شود. یکی از دلایل این امر را می توان تغییر نیازها، سلیقه و مسائل اجتماعی، اقتصادی و حتی فرهنگی ساکنین دانست که باعث تغییر در تعریف مسکن بومی شهر یزد شده است. از این رو پژوهش حاضر به دنبال ارائه مدل مسکن بومی شهر یزد با تاکید بر خصوصیات اقلیمی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی با استفاده از دو نمونه موردی در بافت قدیم (محله فهادان) و بافت جدید (محله قاسم آباد) است. این پژوهش در قلمرو پژوهش های اکتشافی، توسعه ای قرار می گیرد که در آن از روش های توصیفی، تاریخی، تحلیلی، مقایسه ای و تطبیقی نیز استفاده شده است. در جمع آوری اطلاعات آن نیز از روش-های کتابخانه ای و میدانی از جمله برداشت 100درصد کالبدی مسکن محله قاسم آباد، مصاحبه با اهالی و مطالعه و برداشت یک نمونه از پلان مسکونی منطقه و همچنین مشاهده، برداشت و مطالعه دو نمونه از مساکن سنتی محله فهادان بهره گرفته شده است. مهمترین دستاورد پژوهش حاضر ارائه مدل مسکن بومی شهر یزد بر مبنای خصوصیات اقلیمی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است. مدل مذکور بیان کننده برخی از خصوصیات و ویژگی های مسکن از جمله فرم، جهت گیری، چیدمان فضایی، شیوه ساخت و نوع مصالح، نوع سقف، محل بازشوها و اندازه آن، ارتباط با واحد های مجاور و... می باشد. براین اساس بهترین فرم برای مسکن بومی یزد درونگرا، بهترین جهت گیری25 درجه جنوب شرقی، بهترین محل استقرار بازشوها جداره جنوبی با نسبت 2 به 3 و با استقرار سایه بان، بهترین اسکلت بتنی، بهترین مصالح نما آجر سفال، بهترین نوع سقف گنبدی دولایه و بهترین شیوه چیدمان فضایی براساس رعایت اصل محرمیت است.