گرچه خلافت عباسی خود با اتکا به برخی شعارهای شیعی شکل گرفت اما خیلی زود به نهادی سنی بدل شد. این موضوع موجب شد تا دولت هایی که با گرایشات شیعی در محدوده این خلافت شکل گرفتند مجبور به اتخاذ سیاست های مذهبی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ـ نظامی خاص در برابر خلافت گردند. مناسبات آنها با خلافت عباسی به طور کل دارای دو شکل واگرایانه (ستیزشی) و همگرایانه (سازشی) بود

امویان منسوب به «امیه بن عبدشمس بن عبدمناف» جزء خاندان های مهم در مکه بودند که پس از بعثت پیامبر(ص) رهبری مخالفان را در دشمنی با اسلام پیش گرفتند. امویان پس از ستیز طولانی با مسلمانان در فتح مکه تسلیم شده و جانشان را با بخشش پیامبر(ص) حفظ کردند. اما از آن پس به «طُلَقا» معروف شدند که بنا به سنّت اسلامی نمی توانستند به حکومت برسند؛ که البته در عمل و بنا به دلایلی پس از خلافت راشدین، قدرت را به دست گرفتند و نزدیک به یک قرن بر سرزمین های وسیع اسلامی حکومت کردند. در این رساله به حکومت امویان، به دو دلیل اشاره شده است؛ ابتدا نقش عوامل درون خاندانی امویان برای رسیدن به حکومت ـ با توجه به سوابق و تجربیات آنها در جاهلیت ـ بررسی شده؛ پس از آن به نوع الگوی مدیریتی امویان و عوامل مختلف در ساختار حکومت آنان پرداخته شده است. دوم نیز، به فرهنگ سیاسی حکومت اموی و تفاوت آن با فرهنگ اسلامی و فرهنگ جاهلی اشاره شده است. کلیدواژه ها: مؤلفه های فرهنگی، مؤلفه های سیاسی، اسلام، عصر جاهلی، امویان.

از میان بخش¬های مختلف تاریخ¬¬نگاری اسلامی، سیره¬نگاری به عنوان پیش درآمد و منشأ پژوهش-های تاریخی، منزلت و مکانت ویژه¬ای به خود اختصاص داده است. در پیدایش و رشد سیره¬نویسی، شناخت و عمل به سیره و سنت پیامبر(صلی الله علیه و آله) - به عنوان دومین منبع حکمی مسلمانان- عامل مهم و اصلی بوده است. توصیف شکل و سیمای ظاهری رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مانند سیره رفتاری آن حضرت برای مسلمانان اهمیت فراوانی داشته است. بدین سبب همواره علمای مسلمان اهتمام ویژه به شمائل¬نگاری ایشان داشته¬اند. از قرون نخستین تا دوران معاصر، در بین کتاب¬های موجود اهل سنت، در این موضوع، کتاب "شمائل النبی" ترمذی و در بین کتاب¬های موجود شیعه کتاب "سنن النبی" علامه طباطبایی قابل ذکر است، که این دو اثر مهم به بیان شمائل پیامبر(صلی الله علیه و آله) یعنی ویژگی¬های ظاهری پیامبر(صلی الله علیه و آله) و همچنین سیره¬ رفتاری ایشان پرداخته¬اند. نخستین مرحله در شناخت سیره¬ی نبوی، بررسی و ارزیابی منابع و مآخذ سیره است که تاکنون در این باره تلاش¬های فراوانی صورت گرفته، اما هنوز ابعاد ناشناخته ای وجود دارد که لازم است مورد بازشناسی قرار گیرد. یکی از این ابعاد، شناخت دقیق و علمی کتب شمائل از جمله کتب فوق¬الذکر است. یکی از مهم¬ترین اقدامات، بررسی مقایسه¬ای آثار جهت نائل آمدن به شناخت و فهم آن¬ها می¬باشد. آنچه مقرر است در این پایان¬نامه به آن پرداخته شود بررسی تطبیقی دو اثر "شمائل النبی" ترمذی و "سنن النبی" علامه طباطبایی است که با هدف تبیین برخی ابعاد شمائل¬نگاری از رهگذر مقایسه دو کتاب فوق نگاشته شده است. نتیجه¬ی بررسی محتوای دو اثر، مبین نکات اشتراک و افتراق شمائل¬نگاری در دو کتاب و اعتباریابی دو اثر است.

هاشمیان (بنی هاشم) منسوب به عمرو بن عبد مناف جدّ دوم پیامبر(ص) هستند که پیش از اسلام جزو خاندان های مشهور قریش به شمار می رفتند. با بعثت پیامبر(ص) بر اهمیّت ایشان بسیار افزوده شد و تمامی اعضاء خاندان در متن حوادث و وقایع دوران اسلامی قرار گرفتند. قداست پیامبر اسلام (ص) پس از وفات، به هاشمیان منتقل شد. به این علّت گروه های مختلف هاشمی به تدریج، کم و بیش خود، مدعی میراث پیامبر (ص) در موارد گوناگون شدند، که به بروز اختلاف نظر و موضع گیری های غیر همسو میان ایشان، در برخورد با حوادث مختلف منجر و به چالش های عقیدتی، سیاسی و ستیز و کشمکش انجامید. این موضوع از زوایای گوناگونی قابل بررسی است، که مساله رهبری یکی از جهت های مهمی است که تبیین و تحلیل آن روشنگر واقعیت های بسیاری نه فقط درباره هاشمیان، بلکه جامعه مسلمانان در سده نخستین است. در این رساله، نخست به مولفه های مهم رفتار هاشمیان در برخورد با مساله « رهبری» و پذیرش رهبر پرداخته و در ادامه نقش و دیدگاه امامان شیعه درباره این موضوع بررسی شده است. سپس علّت اصلی بروز چنین رفتاری توسط هاشمیان مورد تحلیل قرار گرفته است. پس از بررسی تحلیلی و انتقادی، مشخص شد، با تسلط گفتمان خلفا بر پایه ی دو مولفه قبیله و منفعت، دامنه و مفهوم اهل بیت تغییر یافته و گسترده شد. هاشمیان با عدم اعتقاد به مولفه های مشترکی درباره رهبری، خود را اهل بیت پیامبر(ص) و مدعی رهبری معرفی کردند. در این میان امامان شیعه توانستند، با طرح مولفه هایی از عقیده بر اساس تحولات و نیازهای هر دوره، مبانی رهبری خود را تبیین کرده و گفتمان اهل بیت را در برابر گفتمان خلفا تثبیت کنند. کلمات کلیدی: هاشمیان، رهبری، اهل بیت، خلفا، گفتمان، عقیده، قبیله، منفعت.

دوره خلافت امام علی (ع)(ذیحجه سال35 تا40 هجری)،درپی شکل گیری شرایط سیاسی پیچیده ای که به دنبال ماجرای قتل عثمان،خلیفه سوم به وجود آمد ، عرصه رد و بدل شدن نامه های متعددی میان طرفهای درگیر بود. مطالعه و بررسی این نامه ها با هدف شناسایی رفتار سیاسی شخصیت های آن دوره، برگی جدید از پژوهش درحوزه تاریخ اسلام را ورق خواهد زد. شناسایی نکات محوری در نامه ها شامل ادبیات بکار رفته، استدلال ها، ادعاها، انتقادات ودیگرموارد ونیز مقایسه میان مطالب عنوان شده باعملکردسیاسی نویسندگان آن از دیگر سو، امکان رسیدن به اهداف این پژوهش رافراهم خواهد ساخت.این رساله تلاش دارد تا با روشی تحلیل محتوا و نیزمطالعه تطبیقی به این پرسش اصلی پاسخ دهد که تا چه اندازه عملکرد سیاسی اشخاص با گفته ها وادعاهای آنها در متن نامه ها مطابقت داشت؟ و چگونه می توان از محتوای نامه ها به رفتار سیاسی اشخاص پی برد؟ رفتارسیاسی اشخاص در این دوره منجر به شکل گیری سه جریان ناکثین ، قاسطین ونیز قاعدین گردید. رفتارسیاسی طلحه، زبیر، عایشه، در جریان ناکثین، معاویه ،مروان وسعید بن عاص در جریان قاسطین وابو موسی اشعری ، سعد بن ابی وقاص وعبدالله بن عمر در جریان قاعدین بررسی گردید. نتایج حاصله نشانگر عدم انطباق جدی بین ادعاها، انتقادات ونوع استدلالات موجود درنامه ها با رفتارسیاسی شخصیت های دوجریان ناکثین و قاعدین بوده اما درمورد جریان قاسطین تا حدودی به نوعی انطباق بر می خوریم. وجه مشترک دوجریان ناکثین وقاسطین درمخالفت با امام علی (ع) موضوع خونخواهی عثمان بودکه با توجیهاتی چون خیرخواهی، اصلاح میان امت ، پیروی از فرامین الهی، خونخواهی وقصاص، برکناری خلیفه، تشکیل شورای خلافت همراه بود. اتخاذ مواضع خصمانه ومشکوک درقبال عثمان ، دوگانگی رفتارسیاسی در برابر امام علی (ع)،شتاب درقیام علیه خلیفه مشروع، عدم رجوع به حاکم شرع ، عدم تمایل به گفتگو ، عدم پذیرش حکمیت، گمراه ساختن وتحریک مردم به جنگ وعدم ثبات درمواضع سیاسی از دلایل رفتاری نقض ادعا های این دو جریان بود.

چکیده خلافت عباسی به واسطه ی مدت زمان طولانی حضور در جهان اسلام، دست خوش حوادث بسیاری گشت. در این راستا خلفای عباسی، خصوصاً آن دسته از خلفایی که از اندک تدبیر و هوشیاری برخوردار بودند، برای تحقق هرچه بهتر اهدافشان، یعنی کسب قدرت بیشتر و یا تثبیت خلافت تلاش نمودند. این امر در دوران شکوه عباسیان یعنی عصر نخست مشهود می باشد. برخی دیگر از خلفا، که در دوران ضعف دستگاه خلافت، حضور داشتند تنها به تابعیت اسمی جامعه مسلمین از خود، اکتفا نمودند. این امر رفته رفته، جایگاه خلافت را به عنوان یک مقام رسمی در دنیای اسلام متزلزل ساخت. از بین خلفای عباسی، کسانی هم بودند که در دوران بحرانی توانستند با بهره گیری از شرایط موجود و دست زدن به اقدامات مناسب، به خواسته های خود جامه ی عمل بپوشانند. از جمله خلفایی که به این شکل عمل نمود، «الناصرلدین الله» می باشد. او کارهایی در حوزه های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی صورت داد، تا هم بتواند شکوه از دست رفته ی خلافت را بازگرداند و هم اینکه با قدرت و صلابت هرچه بیشتر حکومت نماید. وی یکی از راه های رسیدن به این مهم را در امور مربوط به مذهب دید، که البته این مسئله جدای از سایر حوزه ها خصوصاً سیاست نبود. خلیفه درجهت دست یابی به اهداف خود سعی نمود تا آنجا که ممکن بود از گروه های مختلف بهره گیرد. این عمل خلیفه را می توان در نزدیکی به گروه های مختلف مذهبی، اجتماعی و حتی سیاسی به وضوح مشاهده نمود. چنانکه علاوه بر گروه های مذهبی مختلف چه شیعی و چه سنی و سایر اقلیت های مذهبی، از گروه های اجتماعی مانند فتیان و همچنین گروه های سیاسی(سلجوقیان، خوارزمشاهیان، غوریان و...) استفاده نمود. وی در طول حکومت نسبتاً طولانی اش _حدوداً پنجاه سال_ تاحدودی توانست به واسطه ی اعمال سیاست هایی که به کاربست به خواسته هایش در کوتاه مدت دست یابد. اما گذشت زمان و حوادثی که برجامعه ی اسلامی تحمیل گشت، نشان داد که نه تنها خلیفه در ایجاد وحدت و احیای قدرت خلفای عصر اول موفق نبوده، بلکه با برخی اعمال خود زمینه های سقوط دستگاه خلافت عباسی را فراهم نمود. کلید واژه ها: عباسیان، سیاست مذهبی،خلیفه الناصرلدین الله، اقلیت های مذهبی، گروه های سیاسی_اجتماعی

پژوهش در خصوص سیره پیامبر(ص) از دیرباز مورد توجه محققان مسلمانان بوده است. بدین سبب در طول قرون متمادی مورخان و اندیشمندان مسلمان در موضوع های گوناگون کلی و خاص در باب سیره پیامبر(ص) به پژوهش پرداختند و به دنبال ارائه نگاه جدید به این موضوع بودند. در دوران معاصر نیز نویسندگان با رویکردهای متفاوت به پژوهش در باب سیره پیامبر(ص) دست زدند. از جمله نویسندگان معاصر که سعی کرده است با نگاهی نو وانتقادی به بررسی سیره پیامبر(ص) بپردازد، هشام جعیط مورخ تونسی، نویسنده کتاب" فی السیره النبویه" می باشد

اشاره به چگونگی پیدایش فیمینیسم و پرداختن به شاخه های مختلف جنبش زنان از مباحثی است که این نوشتار به آن رو کرده و پس از آن به موج های فیمینیستی و گرایش های آن پرداخته است. کاملا واضح است که برای پرداختن به ریشه های تاریخی فیمینیسم ابتدا باید با خود فیمینیسم و ویژگی های آن آشنا شد و این متن نیز بر آن است که ابتدا به این مهم بپردازد و سپس به ریشه یابی تاریخی فیمینیسم اسلامی در ایران و مصر و مقایسه آن دو توجه کند.