رفتگرماهیان خاردار cobitis از ماهیان غالب در حوزه جنوبی دریای خزر می باشند. مطالعات اخیر نشان می دهد این ماهیان در قسمت های مختلف حوزه جنوبی دریای خزر و حوزه دجله از لحاظ جغرافیایی انشقاق یافته و به گونه های جدید تبدیل شده اند اما اطلاعلات ریخت سنجی و ژنتیکی بسیار کمی وجود دارد که نشان دهنده تمایز این گونه ها باشد. این مطالعه به منظور بررسی تنوع و تمایز رفتگرماهیان خاردار در رودخانه های حوزه جنوبی دریای خزر و حوزه دجله طراحی شده است. در مجموع 106 قطعه ماهی که 31 قطعه آن مربوط به رودخانه گیسوم، 22 قطعه آن مربوط به رودخانه سفیدرود، 8 قطعه مربوط به رودخانه ولمه رود، 13 قطعه مربوط به رودخانه سیاهرود، 23 قطعه مربوط به رودخانه تالار و 7 فطعه مربوط به حوزه دجله توسط دستگاه الکتروشوکر صید گردیدند. 34 صفت ریخت سنجی مطلق و mtdna توسط مارکر سینوکروم b بررسی شدند. در مورد داده های ریخت سنجی پس از استاندارد سازی داده ها از آنالیز های تجزیه به مولفه های اصلی (pca)، تابع متمایز کننده (dfa) و رسم دندروگرام استفاده گردید. نتایج مربوط به آنالیز تابع متمایز کننده (dfa) نشان داد، جمعیت رفتگرماهیان خاردار در ایستگاه های واقع در حوزه جنوبی دریای خزر به میزان 84/9 درصد از یکدیگر انشقاق یافته اند و جمعیت های رودخانه گیسوم، سفیدرود، ولمه رود، سیاهرود و تالار به ترتیب به میزان 77/4، 77/3، 100، 100 درصد و 89/5درصد به درستی گروه بندی شده اند. نتایج آنالیز تجزیه به مولفه های اصلی نشان داد، جمعیت های واقع در حوزه جنوبی دریای خزر در 6 فاکتور به طور معنی داری از یکدیگر متمایز گشته اند و نمودار پراکنش بر اساس مولفه های اول و دوم نیز، این دو جمعیت را از یکدیگر متمایز نشان داد. رسم دندروگرام upgma بر اساس فاصله اقلیدسی نیز جمعیت ایستگاه های واقع در حوزه جنوبی دریای خزر را از یکدیگر متمایز نموده است. در این مطالعه رودخانه های سفیدرود و ولمه رود به عنوان زیستگاه های جدید برای گونه cobitis keyvani معرفی شد. براساس مطالعات مولکولی سیتوکروم b چهار جمعیت متمایز از رفتگرماهیان خاردار در مناطق مطالعه شده به دست آمد. اولین گروه متعلق به جمعیت حوزه دجله (cobitis avicenna) می باشد که به عنوان گونه جدا در درخت های فایلوژنی رسم شد. جمعیت رودخانه گیسوم (cobitis sp.) به عنوان گونه خواهری برای جمعیت های رودخانه های سیاهرود (cobitis faridpaki) و تالار (cobitis keyvani) به دست آمد. cobitis keyvani و cobitis faridpaki بر اساس مطالعات ژنتیکی به صورت گونه های همجا (sympatric) در رودخانه های سیاهرود و تالار یافت شدند.