شیطان از جمله موضوعاتی است که از دیرباز در حوزه های مختلف بشری مورد توجه بوده است. شناخت ساختار لغوی و معنایی شیطان با عناوین ابلیس، عزازیل به معنی خداوند است که با خلقت آدم(ع) دشمن او می شود خدا را سرکشی و نافرمانی می نماید و مبغوض و منفور درگاه الهی شده، از درگاه رانده می شود و مهلت می یابد تا «روز معلوم» زنده بماند و فرزندان آدم را فریب دهد و گمراه سازد. برخی مفسرین و به خصوص عرفا، تلقّی و قضاوت های متفاوت درباره ی ابلیس صورت داده اند. برخی او را ملعون و مطرود داشته اند و شایسته ی عقوبت و دلایلی نیز برای آن ذکر کرده اند و برخی دیگر او را عاشق صادق و مخلص نامیده اند. سپس این چهره را در قرآن و روایات و نهج البلاغه و سپس در آثار عرفانی عرفا از قرن اول تا آخر قرن هفتم نگاهی خواهیم انداخت که عده ای مثل قشیری، به دلایل سرکشی، طغیان، کبر و غرور، قیاس و خودخواهی، حسادت و کینه توزی و دشمنی با آدم (ع) و فرزندانش او را تخطئه و سرزنش می کنند و او را به عنوان موجود عصیان گر و سرکش رد می کنند. و بر عکس عارفانی چون حلاج، عین القضات همدانی به دلایل جبر و مشت ازلی، مظلومیت، دلدادگی، وحدت گرایی، معشوق پرستی که دارد به دفاع از او می پردازند