خدیجه اسمعیلی ایوانکی ولی اله برزگر کلیشمی
در طول تاریخ، عالمان دینی همواره از جایگاه شایسته ای نزد عامه مردم برخوردار بودند. آنها با موقعیتی که داشتند، همیشه در حوادث مهم تاریخی تأثیرگذار بوده و نقش آفرینی کرده اند. علمای دین با در اختیار داشتن قدرت معنوی، این امکان را داشتند تا از نفوذ سیاسی و اجتماعی نیز برخوردار شوند. از این رو شناسایی علما و رجال دینی، بررسی آراء و افکار آنها و تبیین نقش سیاسی- اجتماعی ایشان کمک شایانی به روشن شدن برخی از ابعاد ناشناخته هر یک از دوره های تاریخی خواهد نمود. با روی کار آمدن ممالیک بحری در میانه ی قرن هفتم هجری، سرزمین های اسلامی با حوادث و بحران های سیاسی چون جنگ های صلیبی، فتنه مغولان، سقوط بغداد و قتل خلیفه، به عنوان یگانه مرجع دینی، روبرو بود. ممالیک به دلیل خاستگاه قومی و نژادی خود فاقد یک پشتوانه ی اجتماعی و مذهبی قابل اعتنا در جامعه ی مصر بودند و از مشروعیّت چندانی، در بین طبقات گوناگون جامعه ی مصر، برخوردار نبودند؛ لذا با بهره گیری از موقعیّت بدست آمده، توجه به امور مذهبی و به دنبال آن توجه به علما و رجال دینی را سرلوحه ی کار خویش قرار دادند. با توجه به موقعیت عالمان دینی در این دوره، بررسی جایگاه سیاسی و اجتماعی آنها هدف اصلی پژوهش حاضر است. به همین منظور ابتدا نقش آنها در مناصب مختلف حکومتی و دیوانی، که ارتباط مستقیمی با سیاست و نهاد قدرت دارد، مورد بررسی قرار گرفت. در مرحله بعدی جایگاه اجتماعی عالمان دینی مورد بحث قرار گرفته است تا از رهگذر آن بتوانیم، تا حدودی، نقش عالمان دینی در واسطه گری میان نهاد قدرت و طبقات گوناگون اجتماعی را مورد ارزیابی قرار دهیم
