یکی از راه کارهای پایدار و ارزان قیمت برای غلبه بر مشکلات زیست محیطی ناشی از کاربرد کودهای شیمیایی و افزایش عملکرد در عدم حضور کودهای شیمیایی در کشت بوم های فعلی و آینده، استفاده از ریز موجودات خاک در قالب کودهای زیستی است. به منظور بررسی اثر تلقیح بذر با باکتری های ریزوبیومی و ریزوباکتری های تحریک کننده رشد گیاه (pgpr) بر ویژگی های فیزیولوژیک نخود (cicer arietinum l. ) در شرایط دیم و فاریاب آزمایشی به صورت کرت های خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی در فروردین ماه سال 1391 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه زنجان به مرحله اجرا در آمد. رقم نخود مورد استفاده در این آزمایش آرمان بود و سطوح آبیاری در دو سطح (آبیاری مطلوب از سبز شدن تا رسیدن محصول و عدم آبیاری در کل دوره رشد) در کرت های اصلی و سطوح کودی در 7 سطح (شاهد، مصرف 50 کیلوگرم کود اوره در موقع کاشت، تلقیح بذر با mesorhizobium ciceri نژاد swri-3، تلقیح بذر با mesorhizobium ciceri نژاد swri-17، تلقیح بذر با pgpr، تلقیح مشترک با نژاد ریزوبیومی( swri-3+swri-17 )و تلقیح مشترک با همه کودهای زیستی ( pgpr+swri-3+swir-17)) در کرت های فرعی قرار گرفتند. طبق نتایج این بررسی، تیمار تلقیح مشترک با کودهای زیستی به دلیل فتوسنتز خالص، هدایت روزنه ای، تعرق، هدایت مزوفیلی، کارآیی مصرف آب فتوسنتزی، نسبت وزن نیام، سرعت رشد محصول و سرعت رشد نسبی بیشتر در هر دو شرایط دیم و فاریاب، از عملکرد بیشتری هم برخوردار بود. همچنین به نظر می رسد که تلقیح مشترک بذر با کودهای زیستی ریزوبیومی و ریزوباکتری های تحریک کننده رشد گیاه، باعث تخفیف اثرات زیان بار تنش خشکی بر نخود می شود. نهایتاً به نظر می رسد تلقیح بذر با تلفیق مناسبی از کودهای زیستی می تواند جایگزین پاک و اقتصادی برای مصرف متداول کودهای شیمیایی باشد.