زمینه و اهداف: میزان کمردرد بارداری در جوامع مختلف بین 20 تا80 درصد گزارش شده است. این نوع کمر درد معمولا ناشی از کاهش انعطاف و یا ضعف استقامت عضلانی است و به احتمال زیاد با توانبخشی ورزشی بهبود می یابد. در این تحقیق، اثر یک برنامه ورزشی ویژه بر آمادگی عضلانی و ناتوانی های ناشی از کمردرد بارداری مورد بررسی قرار گرفت. روش: مطالعه نیمه تجربی و دارای پیش و پس آزمون بود. نمونه شامل 45 زن سالم از سه ماهه دوم بارداری بود که به صورت دسترس هدفمند انتخاب شدند. گروه شاهد (28 نفر) مشارکت جویانی بودند که تمایل و یا فرصت شرکت در برنامه تمرینی نداشتند، ولی رضایت دادند در پیش و پس آزمون شرکت نمایند. برنامه تمرینی گروه تجربی (20 نفر) به مدت 8 هفته (هر هفته دو جلسه در کلاس و دو جلسه در منزل) ادامه داشت. زمان مفید هر جلسه کلاسی 60 دقیقه بود که به ترتیب شامل 10 دقیقه حرکات ایروبیک، 40 دقیقه تمرینات انعطاف و استقامت عضلانی مخصوص کمر درد بارداری، و 10 دقیقه سرد کردن و مدیتیشن بود. در منزل، راهپیمایی جایگزین حرکات ایروبیک شده و تمرینات انعطاف، استقامت، و سرد کردن مشابه کلاس بود. داده ها توسط آنوا برای داده های تکرار شده تحلیل شد. نتایج: افت آزمودنی در گروه شاهد 43% (دوازده نفر) و در گروه تجربی 35% (هفت نفر) بود. تحلیل آماری نشان داد که در طول جلسات تمرینی اولا تمرینات خسته کننده نبوده اند (0.08p? و 2.07?(18و3)f). ثانیا تمرینات بر انگیزاننده سه نوع احساس حیات بخشی، آرامش، و درگیری مثبت بوده اند (0.02p? و 4.08?(18و3)f). در 3 عامل انعطاف و 2 عامل استقامت عضلانی گروه های تحقیق دارای تعامل معنادار بودند (0.001p? و 22.44?(27و1)f). به این معنا که عوامل فوق در گروه تجربی به طور معناداری پیشرفت داشتند، اما در گروه شاهد این شاخص ها بدون تغییر ماندند یا کاهش داشتند. تغییرات توان هوازی نیز از الگوی فوق پیروی می کرد، ولی تعامل بدست آمده معنادار نبود (27/0=p 28/1= (27و1)f). بحث و نتیجه گیری: برنامه ورزشی پژوهش حاضر در کوتاه مدت اثرات روانی اجتماعی مثبت داشت و در دراز مدت نیز با افزایش انعطاف مفصل کمر و لگن، و بهبود استقامت عضلات کمر و شکم همراه بود. این عوامل در کاهش شدت کمر درد موثر بودند و بهبود آنها در عمل توانست میزان ناتوانی ناشی از کمر درد بارداری را به طور معناداری کاهش دهد. در مجموع، استفاده از برنامه ورزشی به کار رفته در سه ماهه دوم حاملگی جهت کاهش و پیشگیری از کمردرد قابل توصیه است.