سنّت اندرزگویی در ایران، قدمتی به درازای تاریخ دارد؛ به طوری که در لابه لای قدیمی ترین نوشته های به جا مانده از ایران باستان، می توان شاهد حضور پندها و اندرزها بود. این سنّت، پس از اسلام نیز به موجودیت خود ادامه داده و حیات خود را تا روزگار ما نیز کشانیده است؛ در گذشته، تنها رهبران سیاسی و دینی وظیف? موعظه و اندرز را بر عهده داشته اند، امّا این موضوع در دور? اسلامی عمومیت یافته و شاعران و نویسندگان نیز در آثار خود به آن پرداخته و در این زمینه میراثی ارزشمند از خود بر جای نهاده اند؛ از این میان دو تن از بزرگترین شاعران زبان و ادب پارسی، یعنی فردوسی و سعدی نیز در اشعار خود به مقول? پند و اندرز توجه خاصی داشته و در این زمینه ابیات شیوا و پر مغز فراوانی از خود به یادگار نهاده اند، که از دیرباز مورد استقبال عام? مردم قرار گرفته و بر زبان آنان جاری گشته است. در تحقیق حاضر، نخست ابیات اندرزی شاهنامه و بوستان استخراج شده و از میان آن ها، مضامین مشترک اندرزیِ دو اثر نشان داده شده است، سپس در ادامه زمینه و خاستگاه اندرزهایِ هریک، در دو حوز? کلّیِ مآخذ پیش از اسلام و منابع دور? اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است؛ در آخر نیز روش ها و شیوه های اندرزگویی دو شاعر از جنبه های مختلف سبکی، روایی و... مورد سنجش و مقایسه قرار گرفته است. از مهم ترین نتایج این پژوهش می توان به تشابه نسبتاً فراوان مضامین اندرزی دو شاعر، تشابه زمینه و خاستگاه اندرزهای هریک البته با اندکی تفاوت، برخی مشابهت ها در شیوه اندرزسرایی از جمله: جایگاه طرح اندرزها، اندرز سوالی، ایجاز و... و برخی تفاوت ها از جمله تفاوت لحن اندرزها، بسامد استفاده از فنون بلاغی در اندرزگویی و... اشاره کرد. کلمات کلیدی: ادبیات تعلیمی، اندرز، پند، فردوسی، سعدی، شاهنامه، بوستان

عطار و سعدی در آثار خود از حیوانات به طور فراوان و متفاوتی استفاده کرده اند. در این آثار، حیوانات نیز مانند برخی عناصر شعری ناخود آگاه و غیرعمد به کار رفته و اغلب در راه ابلاغ بهتر پیام شاعر مورد استفاده قرار گرفته است. پژوهش حاضر ضمن پرداختن به موضوع تصویر حیوانات در آثار عطار و سعدی بر اساس پنج صنعت تصویرساز تشبیه، استعاره، کنایه، تمثیل و انسان وارگی، به بررسی کاربرد حقیقی حیوانات در آثار این دو شاعر و نیز مقایسه آن ها پرداخته است. این مقایسه به ما کمک می کند تا علاوه بر فهم جایگاه حیوانات در آثار شاعران، به مطالب حائز اهمیتی درباره ابزارهای بیانی و تعلیمی، دامنه لغات، برون گرایی و درون گرایی و روحیه شاعر نیز دست یابیم. نوشتار حاضر در پی ارائه آماری تفکیکی از بسامد حیوانات و میزان استفاده عطار و سعدی از پنج نوع صور خیال مطرح شده درباره حیوانات می باشد. بررسی آثار این دو شاعر هم از نظر کمیت و بسامد استفاده از حیوانات و هم از نظر کیفیت و چگونگی آن (تنوع، گستردگی، انتزاعی یا بومی بودن حیوان و ...) مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. قلمرو این پژوهش کلیات آثار مسلم عطار و سعدی بوده است.

عنوان پژوهش حاضر،«تحلیل هنری قصاید عثمان مختاری» است. این پژوهش،در چهار فصل نوشته شده است. فصل اول،ازدو بخش تشکیل می شود. موضوع های آن عبارتند از: تشبیهات بلیغ (اضافی و غیر اضافی) و تشبیهات کامل الارکان؛نیز، بسامد انواع تشبیهات در میان قصاید شاعر مذکور و موضوع تشبیه، به اعتبار موضوع مشبه پرداخته شده است. فصل دوّم،مجاز و انواع آن در قصاید عثمان راموردبرسی قرارمی دهد. فصل سوم،شامل استعاره و انواع آن،بسامد آنها و عناصر سازنده خیال در استعاره های موجود در شعر عثمان مختاریاست که از دو لحاظ، 1- مستعارمنه 2- مستعاره له بررسی شده است. فصل چهارم، به بررسی کنایه،انواع آن و نیز، ساختار کنایات در قصاید عثمان اختصاص یافته است. در این تحقیق، از طریق تجزیه و تحلیل عناصر شعری، نشان خواهیم داد که عنصر اصلی تصویرسازی در قصاید عثمان مختاری «تشبیه» و «استعاره» است و در واقع،استفاده ی فراوان از این فنون بلاغی، باعث شده است که او را شاعر «تشبیه و استعاره» بنامیم.

چکیده هدف پژوهش حاضر بررسی «بوطیقای شعر دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی» است. این مقال بر آن است که از رهگذر این موضوع به مسائلی که به نوعی به بحث بوطیقا مرطبت اند، و از آن جمله: تعریف شعر، تعریف بوطیقا و بررسی تاریخچ? آن در فرهنگ های غرب و شرق، بررسی آرا و نظرات دکتر شفیعی کدکنی به عنوان یک منتقد، نظریه پرداز و شاعر در حوز? بوطیقا؛ و سپس نگاهی گذرا به شعر او و دنبال کردن نظریه های وی در اشعارش بپردازد.

کاربران زبان در گفته¬های خویش اغلب از جملاتی استفاده می¬کنند که معنای ظاهری آن¬ها با منظوری که در آن نهفته است تفاوت زیادی دارد. معمول¬ترین این جمله¬ها در همه¬ی زبان¬های دنیا جملات خبری، امری، پرسشی و تعجبی هستند که به ترتیب برای دادن خبر، صدور فرمان، کسب اطلاع و شگفتی به کار می¬روند؛ اما علم معانی و کاربرد¬شناسی زبان حاکی از این است که این جملات همیشه در نقش اصلی خود به کار نمی¬روند و هریک در موقعیت¬های مختلف برای ادای منظورهای متنوّعی کاربرد دارند. یکی از ایـن جملات که برای آن کارکردهای زیادی در کتب معانی بر شمرده¬اند، جملات پرسشی اسـت. هدف پژوهش حاضر بررسی و تحلیل جملات پرسشی غزلیات سعدی از دیدگاه علم معانی، دستور وکاربردشناسی زبان، به منظور کشف نیت گوینده از کاربرد جملات است. هم¬چنین کوشش شده است رابطه¬ای میان صورت نحوی و معنای ثانوی حاصل از آن تبیین گردد. تحقیق حاضر نشان می¬دهد که جملات پرسشی در 643 بیت از غزل¬های سعدی به کار رفته است که 9درصد از حجم غزل¬های این شاعر را در بر می¬گیرد. از این تعداد بیش از 95 درصد جملات پرسشی در معنایی غیر از نقش اصلی خود به کار رفته¬اند و شاعر از ساخت نحوی پرسش برای بیان 51 غرض ثانویه استفاده کرده است. پربسامد¬ترین این کارکردهای ثانوی به ترتیب؛ استفهام انکاری، نفی، تمهید مقدمات برای بیان خبر، شگفتی و گلایه هستند. بر اساس این تحقیق مشخص شد که سعدی برای پرسشی کردن جملات از دو شیوه استفاده می¬کند: 1ـ با کاربرد کلمه¬های پرسشی 2ـ با آهنگ خیزان. شاعر از آهنگ خیزان برای پرسشی کردن 95 جمله استفاده کرده و از میان کلمه¬های پرسشی «چه» ، «که» ، «کجا» ، «کی» بیش از سایر صورت¬های زبانی برای بیان پرسش به کار رفته¬اند.

سلیم تهرانی از شاعران دوره سبک هندی و قرن یازدهم است. در این پایان نامه غزلیات او با رویکرد صورتگرایانه تحلیل شده است. عناصری که غزلیات او را از بعضی شاعران سبک هندی متمایز می کند هم شامل عناصر نحوی و زبانی است و هم عناصر بلاغی. فراهنجاری های زیادی در کلام او دیده می شود. از جمله اینکه از اصطلاحات عامیانه به وفور استفاده می کند و در ذکر فاعل و منادا تعلیق ایجاد می کند. او به لحاظ تصویرسازی بسیار تواناست و صحنه سازی های زیبایی در کلام او به چشم می خورد. جناس، واج آرایی، قافیه و ردیف از عوامل افزایش دهنده موسیقی شعر اوست. مسأله تکرار قافیه مانند سایر شعرای سبک هندی در غزلیات سلیم نیز وجود دارد.

تاریخ دانش بلاغت فارسی به چهار دوره بومی سازی، شرح و تقلید، هندی گرایی و بلاغت مدرسی تقسیم می شود. کتاب هایی که در دوره معاصر در زمینه بلاغت تألیف شد مربوط به دوره بلاغت مدرسی است که هدف از تألیف آنها تعلیم این علم به دانشجویان مکاتب و مدارس بود و اغلب جزوه های درسی بود که تبدیل به کتاب شد و تقریباً پایه تمامی آنها بلاغت عربی است. با شروع آموزش و پرورش نوین در ایران و تألیف کتاب های جدید، برای دانش آموزان رشته های ادبی نیز در دوره متوسطه کتاب هایی در زمینه بلاغت تألیف شد. از جمله این کتاب ها کتاب آرایه های ادبی تألیف دکتر روح الله هادی و کتاب هنر و ادب فارسی تألیف دکتر محمد پارسانسب می باشد. البته مولفین کتاب های درسی مباحث پراکنده ای نیز در این زمینه در کتاب های دیگر مطرح کرده اند. در این پایان نامه پس از بررسی مباحث این کتاب ها به نتایجی دست یافتیم. باید گفت در تألیف این کتاب ها آنطور که لازم است به مسأله فصاحت و بلاغت پرداخته نشده است بحثی که پایه تألیف این کتاب ها است. این کتاب ها نیز همچون دیگر کتاب های بلاغی بر اساس بلاغت سنتی هستند اما به علم معانی به عنوان یکی از شاخه های بلاغت اشاره ای نکرده اند. کتاب آرایه های ادبی بهتر از کتاب های دیگر این مباحث را مطرح کرده است. ارائه تمرین های زیاد و توضیح تمامی مثال ها از نقاط قوت این کتاب است هرچند در توضیح برخی مثال ها اشتباهاتی وجود دارد. آرایه هایی که در کتاب ها و پایه های مختلف تکرار شده اند، تعریف یکدست و یکسانی ندارند. همچنین در ذکر تعداد آرایه های لفظی و معنوی بدیعی جانب تناسب رعایت نشده است. بسیاری از آرایه های ادبی با وجود شاهد مثال ذکر نشده اند و جای خالی آنها نیز احساس می شود. آرایه هایی همچون ابداع، ارسال المثل، براعت استهلال و ... پس باید در آموزش بهتر بلاغت به دانش آموز ابتدا مطالب مفصلی در این زمینه مطرح شود و سپس به علم معانی به عنوان یکی از شاخه های بلاغت پرداخته شود و همچنین نظرات معلمان که از نزدیک با نقاط قوت و ضعف این کتاب ها آشنا هستند در تألیف دوباره این کتاب ها اعمال شود.

جلال آل احمد یکی از بزرگترین نویسندگان نثر نوین فارسی است.وی با استفاده از زبانی گفتاری که سرشار از تعابیر و اصطلاحات عامیانه است و با بکارگیری جملات کوتاه و غالبا ناقص و استفاده از ضرب المثل ها و غیره باعث زیبایی نثر خود و در نهایت ایجاز شده است. در بررسی های صورت گرفته در یافتیم که تعداد عبارات فعلی و کنایه و همچنین شبه جمله و اتباع بیشترین بسامد را در این آثار دارند که این مسأله سبب توجه بیش از حد خوانندگان مردمی به آثار وی گردیده است. مجموع این مولفه ها باعث بلاغت زیبای کلام آل احمد و احساس صمیمیت و نزدیکی مخاطب با آثار وی شده است.

مجله سخن، یکی از مجلات مهم و موثر در تاریخ ادبیات معاصر ایران است که با هدف توسعه و ترویج تحقیقات ادبی و علمی و شناساندن نویسندگان و شاعران ایرانی و دیگر کشورها پایه گذاری شده است. این مجله به دلیل طیف گوناگون موضوعات و تحولات گسترده در مقاله نویسی و بالاخص ساختار که با الگوهای ابداعی و یا تقلیدی از سوی مقاله نویسان همراه بوده، به جهت پژوهش و بررسی حائز اهمیت است. در این پژوهش، ضمن سیر اجمالی در تاریخچه مقاله نویسی و روزنامه نگاری و ویژگی های زبانی مقالات نویسندگان بنام وصاحب سبک در این عرصه، به بررسی ساختار مقالات داخلی و مترجَم در سیر کلی دوره های مجله سخن پرداخته شده تا بتوانیم نشان دهیم از بدو پیدایش مجله سخن تا دوره پایانی آن روند تغییر و تحول و شکل گیری ساختار مقالات چگونه بوده است. با تحقیقات انجام شده می توان گفت که نه تنها ساختار مقالات داخلی متأثر از ساختار مقالات مترجَم نبوده؛ بلکه بسیاری از آن ها ساختاری ابداعی از سوی نویسندگان داخلی بوده و در همان دوره و یا در دوره های بعد مورد تقلید سایر نویسندگان قرار گرفته است. ساختار مقالات این مجله تا اندازه زیادی در شکل گیری ساختار امروزی مقاله نویسی در کشور ما موثر بوده است.

مصیبت نامه، یکی از مهم ترین مثنوی های به جا مانده از شیخ فریدالدین عطار نیشابوری است. این اثر عرفانی ارزشمند، که نسبت به سایر آثار عطار کم تر مورد توجه قرار گرفته است، دربردارنده ی نکات اخلاقی، عرفانی و اجتماعی سودمندی است. پژوهش حاضر برای شناخت دقیق دیدگاه های عطار در کتاب مصیبت نامه، علاوه برتوجه به نظرات پژوهشگران، به تحلیل مهم ترین منبع قابل اعتماد موجود؛ یعنی سخنان و دیدگاه های خود شاعر در منظومه ی مورد نظر می پردازد. معرفی سبک زبان عطار در مصیبت نامه در سه سطح آوایی، واژگانی و نحوی صورت می گیرد در زمینه ی اندیشه ها نیز، بررسی دیدگاه های عطار نسبت به مسائل مختلف که به فراخور موضوع سخن در کتاب مطرح شده اند، دورنمایی از نوع تفکر و عقاید او را به دست می دهد. عطار با بهره گیری از منابع پایه ای دین، به خصوص قرآن کریم و گاه با برداشت هایی شخصی از عرفان در مصیبت نامه دیدی کل نگر وفرامادی نسبت به دنیا، آخرت و سایر انسان ها ارائه می کند.

بررسی طرق قصر نشان داد که روش عطف به وسیله ادات "لیک، لیکن، اما و ولی" کاربردی در زبان فارسی ندارد. روش "نفی و استثنا" به وسیله ادات استثنای "جز، مگر، و الا" نیز جامع و کامل نیست؛ زیرا برخی از نمونه های قصر به وسیله ادات، در حالی صورت می گیرد که از فعل منفی و یا واژه نفی(نه) استفاده نشده است. به همین دلیل بهتر است به جای عنوان "نفی و استثنا" از عنوان "ادات قصر" که جامع تر است استفاده نماییم. علاوه بر ادات قصر، کلماتی چون "هم" درصورتی که مفید قطعیت باشد، و "تا" درصورتی که همراه با شرط باشد نیز به مثابه ادات قصر عمل می کند. ممکن است در متن یا سروده ای از ادات قصر استفاده شده باشد، اما از فحوای کلام معنای انحصار دریافت نشود؛ در نتیجه توجه به معنی و مفهوم جملات اهمیت ویژه ای دارد. با بررسی ساختار های دستوری، ساخت هایی را می یابیم که هرچند از ادات قصر "بس" و "تنها" استفاده کرده اند؛ اما نه تنها سبب انحصار نشده اند، بلکه به جمله معنای عمومیت داشتن نیز بخشیده اند. در این ساختارها ابتدا واژه نفی و سپس ادات "بس" یا "تنها" می آید که تاکید زیادی بر عدم انحصار دارد. استفاده از ادات حصر و قصر ساده ترین و آشکارترین شیوه حصر و قصر است. برخی معتقدند درصورتی که از ادات قصر استفاده نکنیم، مبالغه و تاکید بیشتر است. اما از 394 نمونه از ابیات شامل حصر و قصر در غزل سعدی 182 نمونه بدون ادات قصر، و 212 نمونه با ادات قصر بودند. با توجه به اینکه کاربرد ادات، بسیار فراوان است و شاعران بزرگی چون سعدی، از آن بسیار بهره برده اند، و حتی نمونه های بسیار زیبا و خیال انگیز قصر، با کمک ادات قصر ساخته شده اند، می توان گفت این سخن صحیح نیست. بررسی ادات قصر نشان داد که ادات "جز" با بیشترین کاربرد 93 مرتبه تکرار شده و پس از آن ادات "مگر" با بسامد 56 و ادات "الا" با بسامد 43 بالاترین فراوانی را داشتند. غرض های ثانوی جملات شامل حصر و قصر در غزل سعدی: 1- آرزو و تمنی 2- استرحام 3- پند و نصیحت 4- تحقیر غیرمقصور 5- مفاخره و خودستایی 6- تواضع و فروتنی 7- تعظیم 8- مبالغه و بزرگنمایی 9- حسرت و اندوه 10- حیرت و تعجب 11- عجز و ناتوانی 12- دعا 13- ادعا 14- عرض شکایت و گله مندی 15- تحقیر 16- بیان کم و کیف، است که در کتب بلاغت مغفول مانده است.

محور اصلی این پژوهش، دستیابی به مولفه ‏های سبکی دور? گذار از سبک خراسانی به سبک عراقی با بررسی سبک‏ شناسان? اشعار عبدالواسع جبلی است. قرن ششم، عصر نوآوری‏ها و تلاش‏های شاعران و نویسندگان، برای ایجاد تغییر و تحول در سبک نویسندگی و شاعری است. در دور? گذار، پی بردن به ضرورت ایجاد تحول، به صورت تنوع در ویژگی‏ها و جنبه ‏های گوناگون ادبیت متن نمود میابد. برخی از این ویژگی‏ها، خاصِ همان دوره باقی می‏ماند ولی بعضی دیگر، فراتر از زمان? خود، به ویژگی سبکی دور? بعد تبدیل می‏شود. عبدالواسع جبلی، از پیشروانی است که بسیاری از نوآوری‏ها و اختصاصات شعری ‏اش، مورد تقلید شاعران دور? بعد، یعنی سبک عراقی، قرار گرفته ‏است.