چکیده علی بن إبراهیم فرزند إبراهیم بن هاشم، اولین نشر دهنده حدیث کوفه در قم، از محدثان بزرگ امامیه درنیمه دوم قرن سوم است. نقش وی در انتقال میراث حدیثی بر کسی پوشیده نیست اما مطالعه آثار و اندیشههای وی نشان میدهد علی بن إبراهیم تنها یک محدث صرف نیست بلکه دارای یک منظومه فکری و کلامی است . بررسی دیدگاههای او در مسائل مختلف کلامی نشان دهنده گرایش وی به جریان کلامی هشام بن حکم در کوفه است. به بیان دیگر علی بن إبراهیم علاوه بر جنبه محدث بودن به عنوان یکی از حلقه های واسطه ای است که تعالیم جریان فکری کوفه را به مدرسه قم پیوند زده و منتقل نموده است . بر این اساس در این تحقیق ضمن بیان شواهد و دلایل کلامی بودن شخصیت علی بن إبراهیم به آرای کلامی ایشان در حوزه های خداشناسی، راهنما شناسی و فرجام شناسی پرداخته ایم. کلید واژه: علی بن إبراهیم، کلام امامیه، خداشناسی، راهنما شناسی، فرجام شناسی. ?

چکیده در فرهنگ ما همواره شهید ثانی به دانش فقه مشهور بوده و ابعاد فکری و کلامی ایشان، چنان که باید مورد تحقیق قرار نگرفته است. شهید از منظر فقهی کاملاً همسو و هماهنگ با مدرسه فقهی حلَه هست و در قالب و قامت شارح و مفسر بزرگ آثار فقهی چند تن از شاگردان مدرسه حلَه نمودار می شود. اما از منظر کلامی و اعتقادی میان ایشان و متکلمین رسمی مدرسه حلَه و فقهای آن تفاوتی چشمگیر وجود دارد که جز با رجوع به میراث کلامی شیعه در گذشته های دورتر قابل تحلیل نیست. این پژوهش با ورود به عمق آثار و جمع آوری اندیشه های کلامی شهید ثانی نشان داده است که شهید ثانی به مباحث عقلی، اعتقادی و معرفت شناسی علاقه وافر داشته و در این راه از کوچکترین سعی و تلاشی فرو گذاری نکرده است. در این بین بیشترین دغدغ? شهید ثانی مباحث روش شناسی و ایمان شناسی است که در تمام دوران حیات علمی ایشان نمود داشته است و در آثار کلامی و غیر کلامی ایشان بروز کرده است. همچنین نشان داده ایم که این تفاوت شهید با طریقه و روش دیگر متکلمین و فاصله گرفتن ایشان به مبانی معرفت شناختی کلام اسلامی و شهید ثانی باز می گردد.

پژوهش حاضر به بررسی آرای کلامی شیخ حرّ عاملی می‏پردازد، شیخ حرّ عاملی یکی از علمای بزرگ امامیه است که در حوزه های مختلف علمی از جمله اعتقادات، صاحب فکر و اندیشه است، روش شیخ حر، روشی نص گرایانه است و جزء اخباریان به حساب می‏ آید، نص گرایان در طول تاریخ کلام، اگر چه جریانی پر طرف دار و تاثیر گذار بوده اند، اما در قرون اخیر هم زمان با تلاش عقل‏گرایان در ارائه روش فلسفی و جایگزنی آن در علم کلام، روش آنان دچار نوعی فراموشی شده و از اساس مورد بی اعتنایی قرار گرفته است، آنان با هدف صیانت از آیات قرآن و احادیث معصومین و بهره گیری حداکثری از آن در اثبات مسائل کلامی و حل مشکلات اعتقادی، آثاری تولید کرده اند که امروز از آن آثار صرفا به عنوان کتب حدیث و جوامع روایی یاد می‏شود، بی آن که روش تدوین آن مورد توجه باشد. این تحقیق در راستای بررسی و تحلیل دیدگاه های اعتقادی نص‏گرایان و متد آنان در پیش‏برد علم کلام شکل یافته و گوشه ای از تلاش های علمی آنان در کلام امامیه و احیای علوم اهل بیت ? را به نمایش می گذارد. شیخ حرّ عاملی علاوه بر فقه، در زمینه هایی چون حدیث، کلام، رجال، درایه، اصول، منطق، ریاضی، شعر و ادب و غیره دارای تألیفات ارزنده ای است. عمق خاطر، قوت استدلال و تخصص او در حوزه های گوناگون علوم اسلامی باعث شده در ارائه مفاهیم و معارف دینی همه جانبه نگر و دارای بیانی روشن باشد و آشنایی با تفکر او تصویر مناسبی از روش نص گرایی و منابع شناخت در نظر نص گرایان را نیز به دست دهد، چرا که وی علاوه بر طرح و حل مباحث کلامی، به تبیین روش آنان در حل مسائل نیز پرداخته و حیطه حجیت عقل و نقل از منظر آنان را روشن ساخته است. در این تحقیق ابتدا به دیدگاه شیخ حرّ نسبت به کلیات علم کلام و روش او در استفاده از منابع پرداخته شده است، سپس موضع وی در قبال منابع شناخت بررسی شده و دیدگاه های اعتقادی وی در اهمّ مسائل کلامی کنکاش شده است. مهم ترین نتایج این تحقیق اثبات این مطلب است که شیخ حرّ جزء متکلمان و صاحبان اندیشه و اثر در علم کلام است و با روشی اجتهادی و به دور از تعصب، موضع عقل‏گرایان را به چالش کشیده و بهره گیری از کتاب و به خصوص سنت را تقویت کرده است.