سامره امیری صاف محسن محمدی فشارکی
جنوب ایران و به طور مشخص شهرهای واقع در جوار تنگه هرمز، دارای وجوه فرهنگی متمایزی نسبت به سایر نقاط ایران می باشند. مجاورت با دریا،آشنایی و مناسبات این منطقه با کشورهای عربی و آفریقایی در شکل گیری این تمایزات فرهنگی، نقش بسزایی ایفا کرده است. ازجمله وجوهِ تمایزبخش این منطقه، برگزاری آیین هایی است که در نقاط دیگر این سرزمین کمتر دیده می شود. آیینِ زار، در زمره ی چنین آداب و رسومی است. علی رغم اینکه تغییر و تحولاتی در باورها و آیین های این خطه صورت گرفته، حتی با وجود ممانعت های حکومتی، آیینِ زار همچنان مورد توجه ساکنین این منطقه است. این آیین، مشابهت هایی صوری با شمنیسم دارد. همچنین شباهت هایی نیز با آیین های پُرخوانی در ترکمن ها، و نیز مراسمِ گواتی در سیستان و بلوچستان در آن قابل مشاهده است. ساختار آیین،که متکی بر عناصری مانند درمانگر، موسیقی، قربانی، گروه همراهان، تسلط بر ارواح خبیث و خلسه است، از سویی دارای مولفه هایی هنری ای چون مولفه های تئاتری و عناصر موسیقایی بوده و ازسوی دیگر، دربردارنده ی عناصری است که بررسی و تحلیل آنها در حوزه هایی چون اسطوره شناسی، انسان شناسی، روانشناسی، گفتمان سیاسی و قدرت و... را امکان پذیر می سازد. پژوهش حاضر به منظور شناخت چگونگی برگزاری آیینِ زار وکارکردهای آن در روستای سلخ واقع در جزیره قشم و بندرعباس و جزیره هرموز انجام گرفته است. این پژوهش دارای اهدف فرعی مانند: معرفی ابزار و آلات به کار رفته در آیین زار و توصیف و تحلیل صوری هدایای داده شده به ارواح نیز می باشد. برای نیل به اهداف فوق، باید به این سولات پاسخ داده شود: رقص و موسیقی در آیین زار چه جایگاهی دارد؟ مراسم زار برای اجرا کنندگان چه دلالت های معنایی و کاربردی دربر دارد و چه اهدافی در آن دنبال می شود؟ علاوه بر جنبه های شفابخشی آیا آیین زار،کاربرد دیگری هم دارد؟ کنشگران اصلی این مراسم چه کسانی هستند و وابسته به چه قشری اند؟ آیا هنوز اهلِ هوا در باور مردم جایگاه پیشین خود را حفظ کرده اند؟ این پژوهش، از نوع توسعه ای و به روش میدانی با هدفی اکتشافی و در قالب انسان شناسی هنر انجام شده است. فنونِ گرد آوری داده ها در پژوهش حاضر مصاحبه ی عمیق، ضبط صدا، عکس برداری، فیلم برداری و استفاده از اسناد مکتوب است. یافته های پژوهش، حاکی از تداومِ کارکرد درمانی این آیین و درهم آمیزی باورها و آیین های مناطقی از آفریقا با باورهای بومی منطقه ی مورد مطالعه است.
