باد عامل اصلی تخریب و فرسایش در مناطق بیابانی محسوب می شود. بنابراین به منظور جلوگیری از اثرات تخریبی باد، باید شناخت کافی از آن داشت. باد، علت اصلی برداشت رسوب در مناطق خشک است که پس از طی مسافتی، مواد محموله ی خود را بجا می گذارد و ناهمواری های ماسه ای به نام ارگ را به وجود می آورد. بنابراین رژیم بادی ارگ، مهم ترین نقش را در چگونگی شکل گیری تپه های ماسه ای، مورفولوژی و جهت گسترش آن ها ایفا می-کند. هدف اصلی در این تحقیق، بررسی مورفولوژی تپه های ماسه ای ارگ کاشان و ارتباط آن با رژیم بادی منطقه است. بدین منظور، ابتدا آمار بلندمدت روزانه ی باد ایستگاه های سینوپتیک مجاور دشت ریگ بلند شامل ایستگاه های کاشان، اردستان و قم از سازمان هواشناسی اخذ گردید. سپس با استفاده از نرم افزارهای wrplot و sand rose graph، گل بادها، گل توفان ها و گل ماسه های سالانه و فصلی هر یک از ایستگاه ها ترسیم گردید. آنگاه با استفاده از عکس های هوایی، نرم افزار google earth و نیز بازدیدهای میدانی، نقشه ی مورفولوژی ارگ تهیه شد. نتایج نشان داد که تپه های مرکب در مرکز ارگ، بیشترین مساحت را به خود اختصاص داده اند. تپه های عرضی در شمال، تپه های خطی در جنوب، تپه های تثبیت شده در حاشیه ی ارگ، خوشه ی سیلک و نیز بوکلیه ی بارخان، دیگر عوارض ماسه ای مشاهده شده در ارگ کاشان هستند. مقایسه ی مورفولوژی ارگ و نتایج بادسنجی نشان داد که فقط رژیم بادی ایستگاه کاشان با مورفولوژی ارگ همخوانی دارد. همچنین به منظور تعیین شاخص های دانه بندی ذرات رسوب در تپه های ماسه ای مختلف، اقدام به نمونه برداری رسوب از سطح تپه های ماسه ای مختلف شد و تعداد 130 نمونه ی رسوب تهیه گردید. با انتقال نمونه های رسوب به آزمایشگاه و انجام آزمایش دانه بندی، شاخص های دانه بندی از قبیل قطر میانگین، جورشدگی، کج شدگی، کشیدگی، 10d و 90d به روش شاخص های دانه-بندی فولک (1974) با استفاده از نرم افزار gradistat تعیین گردید. سپس با استفاده از نرم-افزار spss، معنی دار بودن اختلاف شاخص های دانه بندی در تپه های ماسه ای مختلف، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که متغیرهای قطر میانگین، جورشدگی،10d و 90d در تپه های تثبیت شده و تپه های ماسه ای فعال در سطح 95% با یکدیگر اختلاف معنی دار دارند. همچنین مشخص گردید که متغیر کشیدگی یا پخ شدگی در تپه های غیر فعال با تپه های طولی، مرکب و بوکلیه ی بارخان و نیز متغیر کج شدگی یا چولگی فقط در تپه های بوکلیه-ی بارخان و تثبیت شده در سطح 95% اختلاف معنی دار دارند. آنالیز نتایج مربوط به دانه-بندی تپه های عرضی نشان داد که اختلاف معنی داری بین متغیرهای مربوط به دانه بندی ذرات رسوب در قسمت های پایین، میانی و بالای تپه های عرضی وجود ندارد. همچنین مشخص گردید که قطر میانگین و 90d در دامنه ی پشت به باد با بخش پایینی دامنه ی رو به باد اختلاف معنی داری در سطح 95% دارند، ولی با بخش میانی و بالایی دامنه ی رو به باد اختلاف معنی داری ندارند. بنابراین به طور کلی، نتایج به دست آمده حاکی از وجود اختلاف بین ویژگی های تپه های ماسه ای فعال و تپه های تثبیت شده بود. به منظور بررسی میزان همگنی در ویژگی های تپه های ماسه ای مختلف، نمونه های رسوب به روش طبقه بندی خوشه ای سلسله مراتبی، در گروه های مختلف قرار داده شدند. نتایج به دست آمده، اختلاف در ویژگی های تپه های ماسه ای فعال و غیرفعال را تأیید نمود. به منظور تعیین مقدار فعالیت تپه های ماسه ای در قسمت های مختلف ارگ کاشان، از شاخص لن کاستر استفاده شد و نقشه ی میزان فعالیت تپه های ماسه ای تهیه گردید. نتایج نشان داد که تپه های ماسه ای فعال، بیشترین مساحت ارگ را تشکیل داده اند و تنها بخش جنوب غربی ارگ، دارای تپه های ماسه ای کاملاً فعال است. در نهایت به منظور تعیین منابع ماسه، از نتایج تجزیه و تحلیل دانه بندی رسوبات بادی و نیز رابطه ی بین قطر ذرات و فاصله ی حمل آن ها استفاده شد. نتایج نشان داد که رسوبات موجود در ارگ کاشان از محل منبع، حدود 5 تا 35 کیلومتر فاصله دارند.

پدیده¬های گردوغبار از جمله بزرگترین مشکلات جدی زیست محیطی در نواحی مختلف جهان هستند. این در حالی است که بیشترین گرد و غبار موجود در جو با منشاء ذرات ریز دانه اتفاق می¬افتد و این ذرات ریز در مناطق خشک و نیمه خشک جهان از فراوانی بالاتری برخوردار می¬باشند. در واقع ایجاد گرد وغبار می¬تواند نوعی واکنش به تغییر پوشش گیاهی زمین باشد که در این رابطه نقش فعالیت های انسانی را در کنار شرایط طبیعی محیط¬های جغرافیایی نباید از نظر دور داشت. در سال های اخیر در مناطق خشک و نیمه خشک جهان که از میانگین بارش کمی برخوردار هستند پدیده گرد و غبار به طور جدی نگران کننده می¬باشد. کشور ایران نیز به دلیل این مشکل و همجوار بودن با بخش وسیعی از پهنه های بیابانی تحت اثرات نامطلوب این پدیده قرار می¬گیرد. یکی از نواحی ایران که تحت تاثیر این پدیده قرارگرفته است استان خوزستان در جنوب غرب ایران است. بنابراین علاوه بر پدیده هایی که به دلیل تاثیر سیستم های جوی بارانزا استان خوزستان را متاثر میسازد، پدیده گرد و غبار که در مواردی با غلظت قابل ملاحظه همراه بوده و گاها"دید افقی را به 100 متر تقلیل می¬دهد، در اکثر مواقع سال بخصوص در فصول گرم این استان را با مشکلات جدی مواجه کرده است. این پدیده عمدتا مشکلاتی را با خود به همراه داشته و موجب بروز عوارض نامطلوب بهداشتی، زیست محیطی و اقتصادی گردیده است.در این تحقیق دو عامل بارندگی و دما بر پدیده گرد و غبار مورد بررسی قرار گرفته است . ابتدا بارندگی و دما 6 ایستگاه اهواز ، دزفول ، ماهشهر ،رامهرمز ، آبادان ، شوشتر طی دوره 10 ساله 81-90 تهیه شده است . سپس شاخص غبارناکی با استفاده از تعداد روزهای با دید افقی کمتر از 200 متر ،دید افقی 1000-200 متر و دید افقی بیشتر از 1000 متر بدست آمده است.سپس با استفاده از نرم افزار arc map نقشه بارندگی و دما و شاخص غبارناکی را رسم نمودیم از مقایسه نقشه های بارندگی و دما با نقشه dsi نتیجه گرفته شد که بارندگی و دما تأثیر معنا داری بر روی گرد و غبار این منطقه نداشته است پس اینگونه نتیجه حاصل شد که گرد و غبار منشأ بیرونی داشته است و از خارج از منطقه وارد شده است پس باید از طریق رایزنی با مسئولین منطقه منشأ و از طریق مالچ پاشی و ایجاد بادشکن به این مسئله رسیدگی شود .

در منطقه جنوب نیشابور فرسایش بادی سبب تجمع و حرکت ذرات ماسه در روستاها، اراضی زراعی، کانال های آبیاری و تأسیسات صنعتی شده و خسارات سنگینی را وارد کرده است. از این رو همواره کنترل فرسایش بادی مورد توجه مسئولین و دست اندرکاران منطقه و شهر نیشابور بوده است. با توجه به اینکه کنترل این پدیده بدون شناخت کامل، ارزیابی شدت و مشخص کردن عوامل آن امکان پذیر نیست، در تحقیق حاضر وضعیت و شدت بیابان زایی فرسایش با استفاده از مدل ایرانی micd ارزیابی شد. بر اساس این روش، ابتدا نقشه رخساره های ژئومورفولوژی منطقه تهیه شد که این نقشه به عنوان نقشه واحدهای کاری برای امتیاز دهی شاخص های فرسایش بادی مورد استفاده قرار گرفت. سپس با توجه به جداول امتیازدهی در روش فوق، نوع کاربری ها ( شامل اراضی با کاربری کشاورزی، اراضی با کاربری جنگل و مرتع و اراضی فاقد کاربری) در هر کدام از واحدهای کاری تعیین گردید. همچنین برای ایجاد امکان مقایسه امتیازات مربوط به شاخص های معیار فرسایش در آنها، یکسان سازی تعداد شاخص ها در همه کاربری ها(با انتخاب مهمترین شاخص ها با توجه به شرایط منطقه) انجام شد. سپس با استفاده از داده ها و اطلاعات تحقیقات انجام شده در منطقه، بازدید ها، تخمین و اندازه گیری در عرصه، مشاهدات عینی، اطلاعات دریافت شده درباره وضعیت بادهای منطقه از اداره هواشناسی و نمونه برداری و اندازه گیری در آزمایشگاه، امتیازدهی به شاخص ها انجام گرفت و در نهایت با جمع امتیازات مربوط به هر شاخص و بر پایه جداول مبنا، شدت بیابان زایی در هر واحد، کاربری و کل منطقه تعیین و نقشه وضعیت کنونی بیابان زایی ترسیم شد. نتایج حاصل از انجام این تحقیق گویای آن است که شاخص های آثار انباشت خاک(ماسه بادی)در پای گیاهان و یا سنگها با میانگین وزنی 4، وضعیت بادشکن در پیرامون کشتزارها با میانگین وزنی با میانگین وزنی 4، الگوهای کاشت در محدوده اراضی زیر کشت با میانگین وزنی 5/3، تداوم وزش باد با سرعت بیش از سرعت آستانه (m/s 6 در ارتفاع 10 متری) با میانگین وزنی 5/3، مدت زمان ماندگاری گیاه در سطح خاک با میانگین وزنی 5/3، تراکم پوشش گیاهی موثر در سطح خاک با میانگین وزنی 5/3، آثار بادسایدگی خاک و ظهور رخساره های شلجمی شکل و یا کلوت و یاردانگ در سطح خاک با میانگین وزنی 3 مهمترین شاخص های فرسایش بادی در منطقه می باشند. مهمترین عوامل فرسایش بادی مرتبط با این شاخص ها در منطقه شامل: تداوم وزش بادهای شدید به خصوص در اراضی که خاک هیچگونه عامل مقاومتی نظیر پوشش گیاهی ندارد، نبود بادشکن در سطح مزارع و نداشتن الگوی کاشت مناسب در منطقه، کمبود موادآلی و شوری بالا در خاک که باعث کاهش رطوبت خاک می شود، آیش گذاشتن زمین به مدت طولانی و کاشت گیاهان یکساله که محافظ مناسبی برای سطح خاک نیستند، استفاده از مراتع به عنوان چراگاه که منجر به گرایش منفی مرتع می شود، و تردد زیاد دام که باعث از بین رفتن ساختمان خاک شده و آن را مستعد فرسایش می کند، می باشد. در مجموع 68/3 درصد از مساحت منطقه در کلاس شدت بیابانزایی آرام ، 66/10 درصد در کلاس کم، 73/77 درصد در کلاس متوسط، و حدود 8 درصد در کلاس زیاد قرار دارد. شدت فرسایش بادی در کاربری های اراضی جنگلی و مرتعی، اراضی کشاورزی و اراضی بدون کاربری و نهایتا در کل منطقه (بر اساس میانگین وزنی) به ترتیب با امتیازات 48/16، 36/19 ،6/12 و 56/16، و در کلاس شدت بیابان زایی متوسط ارزیابی شد.