چکیده هدف از نگارش این پژوهش بررسی فرایندهای مربوط به قواعد واجی و صورت واژگون هر کدام از آن-ها، در گونه های زبان های ایرانی بر اساس رویکرد «واج شناسی زایشی» است. بدین منظور «73» گونه ی زبانی به طور هدف مند انتخاب شده اند و سپس با استفاده از منابع تاریخی، صورت تاریخی داده های گردآوری شده، استخراج شده است. این فرایند نخستین بار توسط «تئو ونمان» (1972: 211) در مقاله-ای با عنوان «وارونگی قاعده» مطرح شد. در این پژوهش به بررسی «13» نوع قاعده ی واجی و صورت واژگون هر کدام پرداخته می شود، که «11» مورد آن مربوط به همخوان ها و «دو» مورد آن مربوط به واکه هاست. این قواعد براساس معیارهایی که ینسن (2004: 117) در تحلیل واجی قواعد مطرح کرده، تحلیل شده اند. برخی از نتایج حاصل از این پژوهش عبارتند از: 1) همخوان های گرفته بیش از سایر همخوان ها در این فرایند شرکت دارند. 2) پایان واژه بافت مورد نظر برای این فرایند است. 3) نوع واژگونی قاعده، در این گونه ها از نوع «قاعده تقارن» می باشد. 4) گونه های مختلف یک زبان دارای تفاوت های واجی و آوایی هستند، به طوری که هر کدام یک نظام آوایی مستقل را تشکیل می دهند. 5) قاعده ی واجی طبیعی و واژگون آن به ندرت در یک گونه ی مشابه یافت می شود. 6) همخوان ها و واکه-هایی که در یک طبقه ی طبیعی قرار دارند، مشمول قواعد واجی و صورت واژگون آن قرار می گیرند. کلید واژه ها: واژگونی قاعده، وارونگی قاعده، قاعده تقارن، طبقه ی طبیعی، پیش بینی پذیری آوایی، طبیعی بودن، سادگی و ارجحیت ارائه ی راه حل های واجی.