نام پژوهشگر: سیدمحمدمحسن مدنی

کثرت گرایی در نجات از دیدگاه عرفان اسلامی (باتأکید بر آراء ابن عربی در فتوحات مکیه و فصوص الحکم)
thesis وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه ادیان و مذاهب - دانشکده مذاهب اسلامی 1390
  سیدمحمدمحسن مدنی   شهرام پازوکی

کثرت گرایی که در مفهوم عام خود در مقابل انحصارگرایی است، به شاخه های بسیاری تقسیم می گردد که یکی از آنها کثرت گرایی در نجات است؛ به این معنا که نجات اخروی، فقط شامل حال پیروان یک دین نیست و از گستردگی و شمول، برخوردار است. این معنا، در فلسفه دین تبلور پیدا کرده است و در متون عرفانی قدیم کمتر با این وضوح بدان پرداخته شده است؛ با وجود این در کلام عارفان مسلمان می توان عباراتی یافت، که از نجات پیروان ادیان دیگر سخن گفته اند. ابن عربی به عنوان یکی از شاخص ترین عارفان، در دو کتاب ارزشمند خود، فتوحات مکیه وفصوص الحکم، پیرامون عذاب کفار سخنانی بیان داشته است که بیان کننده عدم خلود و نجات ایشان از عذاب الهی است. افزون بر تفسیر و تعبیری که ابن عربی، از اصل اصطلاح عذاب در واژه شناسی قرآنی دارد، دیگر مسائل و مباحث عمدتاً قرآنی از جمله بحث توبه و به ویژه پذیرش توبه فرعون توسط حضرت حق تبارک و تعالی، گستردگی چتر شفاعت خداوند و فراگیری رحمت الهی و تقدم آن بر هر یک از دیگر صفات و اسماء الهی، از دیگر شواهد و دلایل این امر است. چنان که دیدگاه ابن عربی درباره وحدت ادیان، مطالبی عمیق دارد که حاکی از این است که وی جوهر همه ادیان را یکی دانسته و اختلاف شرایع را به سبب اختلاف زمان ها می داند. مجموع این مبانی نشان می دهد که ابن عربی به عنوان نماینده عرفان اسلامی، به نوعی کثرت گرایی در نجات را ثابت کرده است؛ گرچه وی به مقتضای زمان زندگی، به این مسئله به صورت امروزی اشاره نکرده است.