پرورش آبزیان به عنوان یکی از فعالیت های مهم تولیدی در بسیاری از کشورهای جهان محسوب می شود. در این ارتباط کمبود منابع آبی سبب شده که در اکثر کشورها، پرورش انبوه و متراکم جایگزین روش های نیمه متراکم و غیر متراکم گردد. در تولید متراکم، موجودات آبزی همواره در معرض شرایط استرس زا و بیماری قرار گرفته و این مسئله موجب ایجاد بیماری و متعاقب آن ضرر های اقتصادی می گردد. بیماری های آبزیان یک عامل محدود کننده اصلی توسعه آبزی پروری محسوب می شوند. اغلب، ماهیان را برای مصونیت در برابر بیماری?های باکتریایی، واکسیناسیون یا شیمی درمانی می?کنند. هیچ?کدام از این روش?ها به طور کامل در درمان ماهیان بیمار یا جلوگیری از بروز و شیوع عامل بیماری موثر نمی باشند. نتیجه آنتی بیوتیک درمانی ایجاد میکروارگانیزم های مقاوم، باقیمانده دارو در بافت های ماهی و مشکلات زیست محیطی است. از طرف دیگر این مواد شیمیایی موجب ممانعت از رشد فلور باکتری یایی دستگاه گوارش ماهی می شوند که خود دارای اثرات مفیدی برسلامتی موجود هستند. واکسن ها نیز بر ماهیان نابالغ بی تأثیر بوده، پرهزینه و برای ماهیان استرس زا می باشند. از طرفی گستره وسیع عوامل بیماری?زا در محیط پرورش ماهی باعث محدود شدن تأثیرات واکسن می?شود. بنابراین نیاز به روش های جایگزین، به خوبی احساس می شود(رحمتی و همکاران1389، ضیایی1382). یکی از روش?های ایده آل برای کنترل بیماری ها در آبزی پروری تقویت مکانیسم های دفاعی در ماهی با اجرای اقدامات پیش?گیرانه و تحریک کننده سیستم ایمنی است. محرک?های سیستم ایمنی ترکیباتی هستند که غالباً منجر به تحریک غیر اختصاصی سیستم ایمنی بدن می?شوند. انواع زیادی از ترکیبات بیولوژیکی و سنتتیکی باعث بهبود کارایی سیستم ایمنی غیراختصاصی در ماهیان پرورشی می?شوند. معروف?ترین محرک?های سیستم ایمنی ترکیباتی از ?دیواره سلولی باکتری مثل مورامیل دی پپتید، کیتین، لیپوپلی?ساکارید، پپتیدوگلیکان و... می باشند. هر چند این مواد در غلظت خاص محرک ایمنی هستند، اما در مقادیر بالا باعث التهاب شدید و حتی مسمومیت شدید می?شوند. از این رو مواد غذایی تحریک کننده فعالیت سیستم ایمنی جدیدی با آسیب های جانبی کمتر برای کاربرد در آبزی پروری مورد نیاز است(ali, 2000 amar et al.,2004, clerton et al.,2001,).

در این تحقیق اثر تحریک ایمنی تجویز خوراکی دو پروبیوتیک لاکتوباسیلوس پلانتاروم و لاکتوباسیلوس بولگاریکوس جدا شده از روده ماهی شیربت (barbus grypus) بر روی ماهی کپور معمولی ((cyprinus carpio مورد مطالعه قرار گرفت. این دو باکتری با توان پروبیوتیکی بالا، اخیرأ از فلور باکتریایی روده ماهی بومی شیربت جداسازی شده اند. بدین منظور تعداد 480 قطعه ماهی با وزن متوسط 5/1±40 گرم به طور تصادفی به چهار تیمار و هر تیمار در سه تکرار تقسیم بندی شدند (40 ماهی در هر تکرار) ماهیان تیمار یک، دو و سه به ترتیب باخوراک حاوی cfu/ml107×5 باکتری لاکتوباسیلوس بولگاریکوس، لاکتوباسیلوس پلانتاروم و لاکتوباسیلوس کازئی به مدت 60 روز تغذیه شده و گروه کنترل با خوراک فاقد باکتری تغذیه گردید. سپس، در روز 30 و 60 به تعداد 9 قطعه ماهی از هر گروه ماهیان، نمونه خون و سرم تهیه شده و پارامترهای مختلف ایمنی شامل: میزان فعالیت لیزوزیم پلاسما، میزان فعالیت باکتری کشی پلاسما، فعالیت مسیر فرعی کمپلمان (acp) و مقدار پروتئین کل، آلبومین و گلوبولین پلاسما و همچنین فعالیت نیتروبلو تترازولیوم (nbt) اندازه گیری و بین تیمارها به منظور بررسی ماندگاری باکتری و تآثیر آن بر روی سیستم ایمنی بدن میزبان مقایسه گردید. ماهیان باقی مانده از هر گروه (22 قطعه درهر تکرار) از روز 60 تا75 با جیره ی بدون مکمل تغذیه شدند، شاخص های اندازه گیری شده در مرحله قبل، در این مرحله نیز اندازه گیری گردید. نتایج نشان داد که تغذیه ماهی کپور معمولی با خوراک حاوی پروبیوتیک لاکتوباسیلوس بولگاریکوس و لاکتوباسیلوس پلانتاروم در روزهای30 و60 دوره آزمایش باعث بهبود شاخص های ایمنی ماهی گردید (05/0p<)، به طوری که در روز 30 و 60 دوره آزمایش در تیمار تغذیه شده با خوراک حاوی لاکتوباسیلوس پلانتاروم فاکتور لیزوزیم پلاسما افزایش معنی داری نسبت به گروه کنترل نشان داد. در روز 60 دوره آزمایش فعالیت کمپلمان در تیمارتغذیه شده با خوراک حاوی لاکتوباسیلوس پلانتاروم افزایش معنی داری نسبت به گروه کنترل نشان داد و میزان فعالیت nbt در تیمارتغذیه شده با خوراک حاوی لاکتوباسیلوس بولگاریکوس افزایش معنی داری نسبت به گروه کنترل مشاهده شد (05/0p<). در فعالیت باکتری کشی پلاسما در روز 30 دوره آزمایش در تیمارتغذیه شده با خوراک حاوی لاکتوباسیلوس پلانتاروم افزایش معنی داری نسبت به گروه کنترل مشاهده شد (05/0p<)، درحالی که در روز 60 دوره آزمایش، تیمارهای پروبیوتیکی افزایش معنی داری با گروه کنترل نداشتند (05/0p>). در بین شاخص های بیوشیمیایی پلاسما، میزان گلوبولین پلاسما در تیمارهای آزمایشی در روز 30 دوره نسبت به گروه کنترل به طور معنی دار افزایش یافت (05/0p<)، در حالی که در روز 60 دوره آزمایشی در تیمار تغذیه شده با خوراک حاوی لاکتوباسیلوس پلانتاروم و لاکتوباسیلوس بولگاریکوس افزایش معنی داری نسبت به گروه کنترل مشاهده شد (05/0p<)، در روز 30 و 60 دوره آزمایش، در سطح پروتئین کل و آلبومین افزایش معنی داری نسبت به گروه کنترل مشاهده نشد (05/0p>). به طور کلی می توان نتیجه گرفت که دو پروبیوتیک مورد بررسی، لاکتوباسیلوس بولگاریکوس و لاکتوباسیلوس پلانتاروم اثرات پروبیوتیکی و تحریک ایمنی مناسب تری در مقایسه با باکتری لاکتوباسیلوس کازئی (کنترل مثبت) در ماهی کپور معمولی دارند. پس از چالش ماهی ها با باکتری آئروموناس هیدروفیلا، میزان زنده مانی ماهیان تغذیه شده با لاکتوباسیلوس پلانتاروم و لاکتوباسیلوس بولگاریکوس، نسبت به تیمارلاکتوباسیلوس کازئی به طور معنی دار کمتر بوده، و بیشترین مقاومت در تیمار لاکتوباسیلوس کازئی مشاهده گردید.

جایگزینی پروتئین حیوانی جیره ماهی با پروتئین گیاهی از راهکارهای اصلی کاهش قیمت خوراک در آبزیان است. 70 درصد فسفر در گیاهان به صورت فیتات است که برای ماهیان قابل جذب نیست و زیرا فاقد آنزیم-های فیتازی هستند. هدف این تحقیق بررسی توان پروبیوتیکی باکتری هایی است که قادر به تجزیه فیتات به وسیله تولید آنزیم فیتاز هستند. بدین منظور 5 باکتری با توان بالای تولید آنزیم فیتاز شامل:1- citrobacter farmeri (phas32) 2- klebsiella oxytoca (fish12) ، 3- klebsiella pneumoniae subsp. ozaenae (fish22)، 4- raoultella terrigena (rsh21) و 5- enterobacter cloacae (fish11) که از منابع مختلف کشاورزی و آبزی پروری جداسازی شده بودند، انتخاب شدند. سپس این باکتری ها بر اساس شاخص های پروبیوتیکی شامل: مقاومت به اسید، نمک های صفراوی و صفرای ماهی، خاصیت آنتاگونیستی، توان آب گریزی، عدم بیماری زایی برای ماهی و آزمون آنتی بیوگرام مقایسه و ارزیابی گردیدند. باکتری لاکتوباسیلوس کازئی که یک پروبیوتیک پذیرفته شده آبزیان می باشد نیز به عنوان کنترل مثبت در نظر گرفته شد. تمام 5 جدایه مورد بررسی توان تحمل اسیدیته بهتری نسبت به لاکتوباسیلوس کازئی داشتند و بیشترین توان تحمل اسیدیته را phas 32 و fish12 داشتند. همچنین غلظت های 5/0 تا 3درصد نمک های صفراوی تأثیری بر رشد باکتری-های مورد بررسی نداشت (p>0.05). در حالی که در مورد لاکتوباسیلوس کازئی کاهش تعداد باکتری شمارش شده در این غلظت ها مشاهده گردید. بطور کلی از آنجا که این باکتری ها از خانواده انتروباکتریاسه هستند، مقاومت بالایی در برابر صفرا و نمک های صفراوی داشته و تغییر غلظت صفرا تاثیر معنی داری در رشد آنها نداشت. در مورد فعالیت آنتاگونیستی، هیچ کدام از جدایه های فیتاز مثبت فعالیت آنتاگونیستی در برابر دو باکتری بیماریزای یرسینیا راکری و آئروموناس هیدروفیلا نداشتند، هرچند لاکتوباسیلوس کازئی فعالیت آنتاگونیستی مناسبی در برابر این دو باکتری نشان داد. ( (p>0.05). جدایه fish11 در آزمون آنتی بیوگرام بیشترین مقاومت را در برابر آنتی بیوتیک ها داشت. تمام باکتری های مورد مطالعه، به جز fish11 توان آب گریزی قابل رقابت با لاکتوباسیلوس کازئی داشتند. در این مطالعه تفاوت معنی داری بین پتانسیل پروبیوتیکی باکتری های تولید کننده ی فیتاز مشاهده نگردید و هر چند تمام باکتری های تولید کننده ی فیتاز مورد مطالعه، دارای برخی شاخصه های مهم پروبیوتیکی بودند ولی در مجموع با توجه به فقدان اثرات ضدباکتریایی نمی توان آن ها را دارای توان پروبیوتیکی مناسب دانست و بررسی های کامل تر شاخص های پروبیوتیکی، تحقیقات بیشتر و انجام آزمایشات درون تنی برای یافتن مناسب-ترین گونه باکتری مورد نیاز است.

سین بیوتیک ها مکمل های غذایی هستند که ترکیبی از پروبیوتیک ها و پری بیوتیک ها می باشند، از این رو سین-بیوتیک ها اثرات مفید بیش تری دارند. هدف از مطالعه ی حاضر بررسی تأثیر سطوح مختلف پربیوتیکی بتاگلوکان و مانان الیگوساکارید (ایمنوژن) به همراه لاکتوباسیلوس کازئیptcc 1608 بر آنزیم های گوارشی ماهی کپور معمولی بود. این تحقیق با استفاده از طرح کاملاً تصادفی، شامل سه سطح 5/0(a)، 1(b) و 5/1 (c) درصد پربیوتیک ایمنوژن به همراه لاکتوباسیلوس کازئی107×5 cfu g_1 در هر گرم خوراک پایه، گروه لاکتوباسیلوس کازئی به تنهایی و گروه کنترل بدون مکمل غذایی در قالب 5 تیمار با سه تکرار طراحی شد. 300 بچه ماهی با میانگین وزن 5±65 گرم و تراکم 20 عدد در تانک های پلی اتیلنی به مدت 11 هفته با جیره های آزمایشی تغذیه شدند. نمونه گیری از دستگاه گوارش ماهیان (3 قطعه از هر تکرار)، در روز صفر (اول شروع آزمایش)، 30 ، 60 و 75 (15 روز قطع مکمل غذایی) انجام شد. نتایج فعالیت آنزیم های گوارشی بچه ماهیان کپور نشان داد، فعالیت آنزیم های تریپسین و پروتئاز، آلفا-آمیلاز، لیپاز و آلکالین فسفاتاز در گروه های ) b5/1 درصد ایمنوژن) و a(5/0 درصد ایمنوژن) به ترتیب بیش ترین مقدار را داشتند و به طور قابل توجهی نسبت به تیمار شاهد اختلاف معناداری داشتند (p<0.05) . نتایج این مطالعه نشان داد، سطوح مختلف ایمنوژن در ترکیب سین بیوتیک قابلیت تأثیرگذاری بالایی بر افزایش کارایی دستگاه گوارش به لحاظ جایگزینی پروبیوتیکی و افزایش فعالیت آنزیم های گوارشی دارد و این سین بیوتیک در غلظت یک درصد ایمنوژن می تواند به عنوان مکمل مناسبی برای جیره غذایی کپور معمولی باشد.