نشریات استان خوزستان در عصر پهلوی دوم از جمله منابع مطالعاتی این عصر می باشند که بخشی از اخبار و حوادث سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی خوزستان را در این مقطع در خود جای داده اند و با بررسی آنها می توان به نگارش تاریخ خوزستان در عصر پهلوی دوم پرداخت. از این رو رساله ی حاضر درصدد پاسخگویی به این سوال عمده است که: بازتاب تحولات سیاسی ـ اجتماعی خوزستان در عصر محمدرضاشاه در نشریات استان چگونه بوده است؟ روش پژوهشی بکار رفته در این رساله مبتنی بر تحلیل اطلاعات است که پس از مطالعات لازم درمی یابیم که انتشار حوادث سیاسی ـ اجتماعی استان با توجه به مسئله ی ممیزی و خودممیزی حاکم بر مطبوعات این عصر به صورت گزیده گویی و تابع شرایط موجود بوده است. بنابراین با مطالعه ی نشریات استان نمی توان به تمام حقیقت تاریخی سیاسی ـ اجتماعی خوزستان پی برد و لازم است در کنار آن ها از سایر منابع نیز جهت تکمیل تاریخ سیاسی ـ اجتماعی خوزستان در عصر پهلوی دوم استفاده شود .

پژوهش حاضر بر آن است که به ساختار نظامی و جایگاه آن در هرم قدرت حکومت صفوی پرداخته و ناکارآمدی نظامیان را در زوال و سقوط حکومت صفوی روشن نماید. یافته های این پژوهش نشان می دهد، که قبایل ترک قزلباش آناتولی به عنوان بدنه اصلی ساختار نظامی صفویان از آغاز حرکت سیاسی- نظامی آنها برای به دست گرفتن قدرت و تشکیل حکومت وتوسعه آن تا آغاز پادشاهی شاه عباس اول، در تشکیل و توسعه دولت صفوی نقش بسزایی داشتند و بعد از آن نیز، با وجود تغییر و تحولاتی که در ساختار نظامی به ویژه سازمان ، مناصب و درجات در حکومت صفوی به ضرر قزلباشان وکم رنگ شدن نقش آنان ایجاد گردید ، امّا آنان هم چنان در تشکیلات نظامی حکومت صفوی جایگاه خود را داشته ،ودر هرم قدرت از نفوذ زیادی برخوردار بودند . با وصف این، ناکارآمدی آنان( نظامیان) یکی از مباحثی است که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته که نتایج آن نشان داد که تضاد، اختلافات درونی و دودستگی میان عناصر قدیم و جدید نظامی حکومت صفوی ،هم چنین بی تدبیری و عدم لیاقت و کاردانی تعدادی از پادشاهان این سلسله در زوال و سقوط آن حکومت نقش بسزایی داشته، تا جایی که توانایی مقابله با افغان ها را از دست داده، و با سرعت غیر قابل تصوری راه سقوط پیمود .

پژوهش حاضر بر آنست تحولات مجالس چهارم و پنجم مشروطه را با تکیه بر زمینه های تغییر سلطنت از قاجار به پهلوی مورد بررسی قرار دهد. یافته های این بررسی نشان می دهدبدنبال کودتای 1299 وظهور رضاخان ،نمایندگان مجلس و نخبگان سیاسی از اقدامات موثر رضا خان در سرکوبی شورشها و پایان دادن به هرج ومرجهای داخلی استقبال کردند و همکاریهای نزدیکی بین احزاب سیاسی مجلس چهارم و رضاخان صورت گرفت که این همکاریها باعث صعود رضا خان به ریاست وزرایی گردید.پس از اتمام عمر مجلس چهارم رضاخان با دستکاری و تقلب گسترده در انتخابات جمع وسیعی از هوادارانش را راهی مجلس پنجم کرد. هواداران رضاخان در مجلس ابتدا جنبش جمهوری خواهی را راه انداختند،ولی با شکست این جنبش به رهبری مدرس ،باز هم دست از تلاش برنداشته و ابتدا پس از سرکوبی شیخ خزعل فرماندهی کل قوا را از احمد شاه سلب کرده و به رضا خان واگذار کردند وسرانجام در نهم آبان 1304 سلسله قاجار را بر انداخته و ریاست حکومت موقت را به رضاخان واگذار کردند. به غیر از جریانهای سیاسی هوادار رضاخان در مجلس عوامل مهم دیگری در خارج از مجلس همچون ارتش ،ناسیونالیستها وتجددخواهان،مطبوعات ،تجار و...در صعود رضاخان به تخت سلطنت ایران نقش داشتند. به علاوه اقدامات رضا خان در ایجاد امنیت در سراسر کشور و ضعف قاجاریه وبخصوص احمد شاه از عوامل دیگری بود که راه صعود رضا خان به تخت سلطنت ایران را هموار می کرد. همچنین حمایتهای دو دولت خارجی انگلستان و شوروی از رضاخان را نیز نباید نادیده گرفت.

با وقوع انقلاب و تأسیس جمهوری اسلامی در ایران، کشورها و رژیم های مخالف این حکومت تازه تأسیس به شیوه های گوناگون، از تحریم اقتصادی و سیاسی گرفته تا مواجه نمودن کشور با چالش ها و ایجاد بلوا و آشوب داخلی از جمله تحریک قومیت ها، درصدد مقابله با آن برآمدند. دولت عراق نیز به مانند رژیم های منطقه از سرایت انقلاب و ایدئولوژی اسلامی به کشورش در هراس بود، و با طرح دفاع از جزایر سه گانه ی ایرانی و اختلافات مرزی و مخصوصاً بی اعتبار دانستن معاهده ی الجزایر که معتقد بود یک طرفه و در شرایط نابرابر سیاسی منعقد شده و منافع عراق در آن لحاظ نشده است، جنگی تمام عیار را علیه ایران آغاز نمود. استان ایلام به علت موقعیت جغرافیایی و هم مرزی با کشور عراق به صورت مستقیم مورد تعرض و هجوم عراق قرار گرفت. موقعیت جغرافیایی استان آن را به عنوان کلید ورود به منطقه ی جنوب غرب و جاده ی مهم و استراتژیک خوزستان- تهران درآورده است، همچنین اهمیت آن به عنوان خط مقدم جبهه به خصوص در دو شهر مهران و دهلران و پذیرا شدن نیروهای سپاه، ارتش و بسیج مردمی در دفاع از میهن، و به ویژه به عنوان نقطه ی اتصال دو جبهه ی میانی و جنوبی جنگ، همه بیانگر آن است که استان ایلام در طول جنگ تحمیلی، نقش مهم و جایگاه شایان توجهی داشته است. رساله ی حاضر در پی پاسخگویی به این سئوال اصلی است که: اهمیت سهم و نقش مردم استان ایلام در طول دوران دفاع مقدس و مقابله با ارتش متجاوز عراق چه اندازه بوده است؟ در این رساله سئوالات فرعی نیز مد نظر بوده است، از جمله: چگونه استان ایلام، علی رغم وجود محرومیت و کمبود شدید امکانات و نیروی نظامی در برابر تجاوزات رژیم عراق با آن همه امکانات و تجهیزات، مقاومت و پایداری نمود؟ آیا جغرافیا و ژئوپولتیک منطقه در گسترش جنگ بین ایران و عراق تأثیر داشته است؟ با توجه به ماهیت موضوع، روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی است، که پس از مطالعه و فیش برداری از مباحث، موضوع مورد بحث و توصیف و بعضاً مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته است. گردآوری اطلاعات در این رساله به چند روش صورت گرفته است: نخست شیوه ی نظری و با روش کتابخانه ای، یعنی بررسی کتب و مدارک که حجم عظیمی از کار را شامل می شود، و روش دیگر مطالعه ی میدانی و انجام مصاحبه با افراد خبره و آگاه به ویژه در رابطه با بخشی از کار که یا سند، مدرک و منبعی وجود ندارد و یا بنا به دلایلی دسترسی به آن ها امکان پذیر نیست. خلأ پژوهشی موجود در این حوزه و عدم پیشینه ی تحقیقی کامل و مستقل در ارتباط با آن سبب اهمیت موضوع شده است و پژوهشگر کوشیده است با بهره گیری درست از همه ی منابع موجود و قابل دسترس و انجام مصاحبه به تاریخ دفاع مقدس در استان ایلام بپردازد. از دستاوردهای این پژوهش می توان در سازمان های نظامی، موسسات پژوهشی، مراکز علمی و دانشگاهی، نهادهای فرهنگی و به ویژه بنیاد ایران شناسی- ایلام شناسی- بهره گرفت. در ارتباط با موضوع رساله ی حاضر، تا کنون هیچ گونه تحقیق دانشگاهی و مستقلی صورت نگرفته است که بتواند حق مطلب را ادا نماید، اگر چه در پاره ای موارد به جنگ در استان ایلام پرداخته شده است، مانند: ایلام در جنگ نوشته ی امیر رزاق زاده، روزشمار جنگ نوشته ی دوستعلی آزوغ و نقش عشایر استان ایلام طی دوران دفاع مقدس و حفظ و پاسداشت آن نوشته ی کامران محمد رحیمی، ولی چندان جامع و منسجم نیستند. این رساله و پژوهش اگر چه تاریخ استان ایلام را طی دوران دفاع مقدس مورد بحث قرار داده است و بنابراین محدوده ی زمانی آن در فاصله ی سال های 1359 تا 1367 می باشد و از نظر محدوده ی مکانی نیز استان ایلام مورد بررسی قرار گرفته است، ولی به صورت مختصر اختلافات مرزهای غربی ایران از دوران صفویه تا قبل از شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران نیز مورد بررسی قرار گرفته است. این رساله در پنج فصل جداگانه سازماندهی شده است. در فصل اول به پیشینه ی تاریخ و تمدن ایلام و تاریخ ایلام در دوران والیان پرداخته شده است، همچنین به موقعیت جغرافیایی، قومیت، نژاد، زبان و فرهنگ و مشخصات طبیعی استان اشاره شده است. در فصل دوم به اختلافات مرزهای غربی ایران به ویژه در محدوده ی استان ایلام، در دوره های صفویه، افشاریه، زندیه، قاجاریه و نیز دوره ی تشکیل و استقلال کشور عراق پرداخته شده است، ضمن این که به زمینه های اختلاف و آغاز جنگ تحمیلی نیز اشاره شده است. در فصل سوم تجاوز عراق به ایران و آغاز رسمی و سراسری جنگ مورد بررسی قرار گرفته است، و درباره ی آغاز جنگ در استان ایلام که به اشغال بخش هایی از آن منجر شد، بحث شده است. در فصل چهارم به شکل گیری دفاع و مقاومت در استان ایلام، استعداد نیروهای نظامی، محورهای دفاع مردمی، محورهای عملیاتی، عملیات های انجام گرفته در محدوده ی جغرافیایی استان، حملات شیمیایی، بمباران های هوایی و چگونگی تشکیل یگان سرزمینی استان پرداخته شده است. در فصل پنجم نیز شرایط نظامی ایران و عراق، زمینه های پذیرش قطعنامه ی 598، آتش بس و هزینه ها و تلفات انسانی جنگ در استان ایلام مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به موضوع مورد پژوهش، در ابتدا گمان می رفت که به ویژه در مرکز استان و نهادهای مرتبط با موضوع، امکان یافتن منابع و مدارک زیادی وجود داشته باشد، در حالی که برخلاف تصور چنین نبود و هیچ کدام از نهادها دارای کتابخانه و آرشیو نبودند، اگر چه در کتابخانه ی بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس استان و نیز کتابخانه ی بسیج اساتید استان بسیاری از منابع و کتب یافت می شد که جوابگوی بخشی از پژوهش بود، ولی فقر منابع مختص به ایلام نبود، بلکه علی رغم مراجعه ی مکرر به کتابخانه ی تخصصی بنیاد حفظ آثار در کتابخانه ی مرکزی دانشگاه شهید چمران منبعی درخور و شایسته یافت نشد. متأسفانه غیر از سپاه امیرالمومنین (ع) و بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس استان ایلام، هیچ نهاد و اداره ی دیگری کم ترین همکاری و همراهی ننمودند و حتی برخی ادارات و نهادها به بهانه ی محرمانه بودن از ارایه آمار و ارقام خودداری می کردند و توان گفت که در استان ایلام متأسفانه استقبال عملی از قضیه به عمل نیامد. مشکلاتی از این دست باعث گردید که بارها و بارها به کتابخانه ها و کتاب فروشی های تهران مراجعه و نسبت به تهیه ی کُتب و منابع مرتبط اقدام نمایم که خود این امر هزینه ی بسیار زیادی در پی داشت اگر چه با وجود جستجوی بسیار، موفق به یافتن بسیاری از کتاب ها نیز نشدم، چرا که یا در بازار موجود نبود و یا تجدید چاپ نشده‎اند، ضمن این که علی رغم مراجعه ی مکرر به بنیاد حفظ آثار مرکز تهران، همکاری صورت نگرفت و مسائلی از این قبیل انجام کار را با مشکل مواجه می نمود.

با وقوع انقلاب مشروطه، مجاهدان و مشروطه خواهان ایرانی برای دست یابی به مشروطه تلاش زیادی کردند و چه بسا مجاهدان بسیاری در راین راه جان خود را از دست دادند. همزمان با این رویدادها مشروطه خواهان قفقازی پابه پای مشروطه خواهان ایرانی کمک های زیادی در زمینه های «نظامی، فرهنگی و سیاسی» به آنان کردند و روزنامه ها و اسلحه های زیادی از آن سوی مرزها (به ویژه روسیه) وارد ایران شد. هدف این مجاهدان قفقازی برچیدن نظام استبداد و برقراری رژیم مشروطه در ایران بود و برای تحقّق این هدف، انجمن های سرّی، زیادی را برای سازماندهی مبارزات تشکیل داده بودند. فعالیت آزادی خواهان قفقاز در ایران برای اعاده ی مشروطه در ایران با وجود مشکلات و کنترل شدید حکومتی با موفقیت همراه بود. هدف رساله ی حاضر برّرسی فعالیت های سیاسی، نظامی و فرهنگی مجاهدان قفقازی برای به دست آوردن مشروطه در ایران است.

با تشکیل دولت صفوی، ایران توانست مجدداً استقلال خودرا به دست آورده و موقیعت گذشته خودرا درمیان ملل جهان پیدا نماید.براین اساس با نگاهی تاریخی به جامعه عصرصفوی درمی یابیم که بعضی ازگروه های اجتماعی اگرچه تاحدی درگمنامی به سرمی بردند،اما درمجد وشکوفایی این سرزمین سهم بسزایی داشته و لذا تاثیرگذاری غیرقابل انکاری درابعاد مختلف جامعه ایرانی نظیر آفرینش هنرهای زیبا ازخود نشان داده اند.دراین میان سهم زنان علیرغم اختلافات فاحش با یکدیگر از نظر،نوع آموزش،موقیعت های خانوادگی و نقش کارفرمایان هنری قابل توجه است.چنانچه زنان دراین دوره درزمینه هنرموسیقی به عنوان موسیقیدانان ورامشگران موسیقی بزمی،درنقاشی به صورت نقاشان فعال درایران و هند،درشعرو شاعری به صورت شاعره های فعال در قالب هایی نظیر غزل،رباعی،قصیده ودر زمینه ی هنر معماری به صورت کارفرمایان هنری آثار زیبا معماری با توجه به ذوق هنری خود سهم غیرقابل انکاری را درزمینه آفرینش هنرهای زیبا داشته اند. بنابراین سعی پژوهشگرحاضر براین است تا با نگاهی تاریخی وجامعه شناختی به جایگاه زنان در عصرصفوی،به بررسی و تبیین چگونگی نقش وتاثیرگذاری آنان درزمینه ی آفرینش هنرهای زیبا این دوره پرداخته و زوایای تاریک فعالیتهای آنان را روشن سازد

خلیج فارس بی تردید طی ده ها ی گذشته یکی از مناطق استراتژیک جهان به شمار رفته و بررسی های انجام گرفته گویای حفظ این اهمیت در دهه های آتی است . این اهمیت از یک سو به دلیل منابع انرژی خلیج فارس و از سوی دیگر منبعث از موقعیت خاص این منطقه در جهان است . از جمله ویژگیهای حائز اهمیت خلیج فارس بنادر مهم آن است . این بنادر به دلیل طبیعت مناسب و موقعیت مطلوب استقرار در الگوی توسعه استراتژیک منطقه ، جایگاه ویژه ای را دارا هستند . همجواری استان خوزستان با خلیج فارس و فاصله نزدیکتر این استان با پایتخت و مراکز مهم اقتصادی کشور در مقایسه با سایر استانهای جنوبی ، قابلیت و جایگاه بسیار مهمی برای آن در امر بازرگانی خارجی ایجاد نموده و شکل گیری بنادر در استان متأثر از این قابلیت بوده است . شناخت ظرفیت های بالقوه و بالفعل این بنادر می تواند زمین? لازم جهت توسعه آتی آنها را مهیا سازد . بنادر،خرمشهر به دلیل موقعیت خاص و مناسب جغرافیایی و آبادان به علت کشف نفت و تأسیس یکی از بزرگترین پالایشگاههای جهان در آن، زمانی از مهمترین و پررونق ترین مراکز تجارت دریایی ایران ، منطقه وجهان بوده اند . با توجه به اهمیت تاریخی و اقتصادی بنادر مذکور، این پژوهش در پی شناسایی پیشینه تاریخی و سهم این بنادر در تجارت دریایی کشور از آغازتا کنون می باشد، و موقعیت عمومی آنها ر ابا توجه به اسناد و مدارک تاریخی مورد ارزیابی قرار می دهد.

چکیده از مسائل مهم وتأثیرگذار در تحولات سیاسی ایران در دوره ی افشاریه ،زندیه ، وقاجاریه انتقال قدرت از حکومت های مرکزی ایران به نواحی مختلف کشور به حکام محلی بود . در مناطق جنوبی کشور بویژه در بوشهر و بندر عباس این جابه جایی قدرت از اهمیت خاصی برخودار بود.که بخشی ناشی از آن بود که خاندان های مسلط بر این مناطق به قدرت سیاسی اقتصادی تبدیل شده و تعامل تجاری با کمپانی های تجاری غربی انگلیس و هند و فرانسه داشتند. با فروپاشی حکومت مرکزی ایران بر اثر قتل نادرشاه نقش قبایل شمالی خلیج فارس از منظری دیگر اهمیت پیدا کرد. حکام محلی ساحل جنوبی خلیج فارس که در زمان نادر شاه خراج گذار دولت مرکزی ایران بودند، با استفاده از خلأ ایجاد شده در مرکز قدرت و منازعه مدعیان قدرت، فرصت را مغتنم شمرده، و ادعای استقلال کردند. در این میا ن نقش بوشهر و حاکمان آن در دوره ی زندیه بر بوشهر و در استمرار حاکمیت دولت ایران بر این مناطق دارای اهمیت خاصی بود. ودر دوره قاجاریه به علت جنگ های متعدد باافغانستان وعدم توجه وحمایت از این حاکمان در بوشهر و از سویی دیگر تقابل و رقابت ها این قبایل و حکام محلی با یکدیگر در نا امنی تجاری و وضعیت سیاسی خلیج فارس تأثیر عمده ای داشت .به گونه ای که فعالیت های تجاری کمپانی های غربی را در خلیج فارس با رکود شدیدی مواجه ساخته ،بر میزان درآمد تجار محلی و منطقه ای و در نهایت عواید مالیاتی دولت ایران تأثیر منفی فراوانی به جا گذاشت. کلید واژ ه ها : ابومُهیر،افشار، آل مذکور،بوشهر، خلیج فارس ، زند ،قاجار

یکی از حساسیتهای اصلی وعوامل مهم در انگیزش مخالفان رژیم پهلوی در ایران مسأله ی ارتباط آن با اسراییل بود ، روابطی که در ابعاد مختلفی شروع شده وتداوم یافته بود و موجب تأثیرات شگرفی در سرشت وسرنوشت هر دو رژیم گردید،واین بحث تحت عنوان "بررسی روابط رژیم پهلوی واسراییل وتاثیر آن در عدم انزوای منطقه ای اسراییل"از جمله موضوعاتی است که مورد پژوهش قرار نگرفته است ،به همین دلیل بررسی دلایل برقراری روابط رژیم پهلوی و اسراییل از ارزش و اهمیت فراوانی برخورداراست ،زیرا روند پیدایش اسراییل با پشتیبانی صهیونیسم جهانی و حمایت های انگلستان و آمریکا صورت گرفت،و رژیم پهلوی نیزموجودیت این دولت را به رسمیت شناخت وبا برقراری روابط همه جانبه به خروج اسراییل از انزوای سیاسی کمک نمود. به همین جهت پی بردن به ماهیت این رابطه از اهمیت ویژه ای برخوردار است ،علاوه بر این مسأله، روابط پهلوی و اسراییل بخش عمده ای از روابط خارجی ایران را به خود اختصاص داده که دارای ارزش مطالعه وپژوهش تاریخی و سیاسی است ، و پی بردن به ماهیت این روابط و شناسایی آن می تواند آیینه عبرت و چراغ هدایتی باشد که ما را در چگونگی اتخاذ نوع برخورد با اسراییل در حال و آینده کمک نماید. انجام این تحقیق با مشکالتی چندروبرو بود وچون موضوع نیازمند گردآوری اسناد ومدارک آرشیوی ازمراکزاسنادبود، طی مراجعه به مراکزاسناد، باعدم همکاری مراکز تحقیقاتی واسنادمواجه بودم.

با ظهور اسلام و تثبیت قدرت سیاسی مسلمانان در جزیره العرب ، سواحل جنوبی خلیج فارس که بر اثر سالها نفوذ و حاکمیت دولت های ایرانی دارای فرهنگی غالبا ایرانی بود ضمیمه قلمرو حکومت اسلامی مدینه گردید.با قرار گرفتن این ناحیه گسترده در یک واحد اداری ،سرداران خلافت مدینه توانستند با به کار گیری توانائی های مردمان بومی این نواحی در امر دریانوردی و آشنائی دیرینه ایشان با راه ها و جغرافیای طبیعی و سیاسی سواحل شمالی خلیج فارس ،مرز های جنوبی امپراتوری ساسانی را مورد یورش قرار دهند و نقشی مهم در گسترش قلمرو اسلام در خاک امپراتوری ساسانی ایفا کنند . حتی این مناطق سکوی پرشی شد برای گسترش اسلام در شبه قاره هند. محصور بودن این سرزمین ها در میان دریا و بیابان های خشک و سوزان پناهگاه مناسبی را پیش روی نیروهای گریز از مرکز قرار داد.شیعیان و فرقه های خارجی مسلک اباضیه و نجدات برجسته ترین این جریانات سیاسی و فکری هستند.خوارج در سایه حرکت های مسلحانه توانستند چند صباحی در سواحل جنوبی خلیج فارس کرو فری یابند و توجه همگان بویژه مورخان را به سوی خود معطوف کنند اما در گردونه روزگار اقتدار خوارج جزء درعمان در بقیه نواحی از میان رفت لیکن شیعیان با پرهیز از هرگونه حرکت ها ی مسلحانه و تحریک برانگیز ،تنها در سایه ی فعالیت های فرهنگی بقای خویش را حفظ نمایند.

چکیده انقلاب اسلامی به عنوان یکی از انقلابهای بزرگ دنیای معاصر حاصل مبارزات گسترده توده ی ملت ایران به رهبری امام خمینی (ره) است. که تحت رهنمودهای امام مورد اقبال عمومی قرار گرفت و دامنه ی تأثیرات گسترده و شگرف آن تقریباً تمامی شهرها، روستاها، گروهها و اقوام ایرانی را در برگرفت و در نتیجه حضور مردم در صحنه، انقلاب به سمت پیروزی حرکت کرد. در استان خوزستان و شهرستان بهبهان نیز از این قاعده مستثنا نبوده است. شهرستان بهبهان، یکی از این شهرها بوده است که مبارزین انقلابی را در خود پرورش داده بود. این مبارزین هم در منطقه خود و هم در سایر مناطق استان خوزستان تحت رهبری روحانیت به فعالیت می پرداختند و در روند کلی انقلاب در استان خوزستان نقش مهمی را ایفا کردند. رساله ی حاضر اساساً در پی ارزیابی این فرضیه است که انقلاب اسلامی در بهبهان عامل شتابزایی برای پیروزی انقلاب اسلامی در کشور بوده است. وجود مبارزانی که در سطح استان فعالیت میکردند، تقدیم 12 شهید و نیز حضور موثر نیروهای مردم شهرستان در راهپیمایی و پوششدهی برخی شهرستانها توسط آنها دلیلی بر تأیید این فرضیه است. روش به کار رفته در این رساله مبتنی بر انجام مصاحبه و استفاده از اسناد و روزنامه ها است.

: نیشکر یکی از گیاهان تیره گندم است که سابقه کشت آن در خوزستان به دوره اشکانی و رونق آن به دوره ساسانی ، مربوط می شود . در بخش جلگه ای خوزستان به دلیل برخورداری از کیفیات جغرافیایی نظیر رودخانه های کارون ، کرخه ، دز و جراحی و خاکهای رسوبی و حاصلخیز شرایط مساعدی برای کشت نیشکر مهیا ساخته است . آبادانی مزارع نیشکر خوزستان در ادوار مختلف تاریخی ، بستگی به شرایط اقتصادی و امنیت و حسن درایت زمامداران وقت متغیر بوده است . در قرون نخستین اسلامی با ورود اعراب و خصوصا بنی امیه ، با شکستن سدها و پل ها و در نهایت عمران و آبادی در خوزستان ، موجبات افول نیشکر را در این خطه رقم زدند که با روی کار آمدن خلفای عباسی تا حدودی اقداماتی برای احیای آن صورت گرفت که به نیشکر کاری جانی دوباره بخشید .همچنین در دوره آل بویه نیشکرکاری رونق دوباره یافت ، ولی در زمان مغولان مجددا صدماتی بر نیشکر کاری خوزستان وارد آمد. همچنین در زمانهای بعدی خصوصا در زمان حکومتهای محلی نظیر مشعشعیان و آل کعب نیز نوساناتی در کشت و کار آن انجام گرفت تا دوره امیر کبیر که اصلاحاتی در شیوه کشت سنتی نیشکر به عمل آمد تا زمان پهلوی که کشت مکانیزه این گیاه با تاسیس شرکت های کشت نیشکر کارون و هفت تپه به منصه ظهور رسید.

چکیده نام خانوادگی: کلاه کج نام: زهرا عنوان پایان نامه: بررسی تاریخچه سازه های آبی )سطحی )خوزستان تاپایان دور? ساسانیان استادان راهنما: دکتر عبدالکریم بهنیا ، دکتر محمد رضا علم استاد مشاور: دکترعلی بحرانی پور درجه تحصیلی: کارشناسی ارشد رشته: تاریخ گرایش: مطالعات خلیج فارس محل تحصیل(دانشگاه): شهید چمران اهواز گروه : تاریخ دانشکده: ادبیات و علوم انسانی تاریخ فارغ التحصیلی: یو 91/7/26 تعداد صفحه: 134 کلیدواژه ها: خوزستان، رودخانه ها، کارون، شوشتر، آبیاری، ساسانیان، پل،سازه های آبی چکیده ازعوامل مهم شکل گیری تمدن ها ورونق کشاورزی درایران وجهان وجود رودخانه های دائمی وپرآب می باشد.دراستان خوزستان رودخانه های مهمی مانند کارون، کرخه و دزوجود دارد که روی این رودخانه ها سازه های مهم آبی مانند پل ،شادروان، سد وآسیاب برای حمل نقل ،کشاورزی واموردیگرزندگی ساخته شده است.نوع زمین وگودی بستر رودخانه هاو پیشرفت کشاورزی باعث شد که با صرف هزینه های بسیاردر گستره وسیعی به ساختمان سازی بر روی رودخانه هادر دراستان پرداخته شود .در دوره ایران قبل ازاسلام ودر دوره سلسله ساسانیان بیشتر به این موضوع در استان پرداخته شد.

در سال 1359 کشور ایران مورد تجاوزارتش رژیم بعث عراق قرار گرفت . در این جنگ، استان کرمانشاه وبه ویژه شهرستان مرزی قصر شیرین به علت همجواری با کشور عراق مورد تهاجم مستقیم قرار گرفت که به اشغال این شهر و بعضی از نقاط دیگر انجامید. قصر شیرین نخستین شهری بود که بی خبر مورد حمله و تجاوز دشمن واقع شد. هدف ارتش عراق از حمله به این شهر دستیابی به تنگه ی استراتژیک پاطاق(پاتاق) بود تا با تکیه بر عوارض و موانع طبیعی آن، دستاوردهای نظامی خود را تثبیت کند. با وجود اینکه نیروهایی دشمن پس از ورود به شهر کلیه ی محورهای دسترسی به شهر را بسته بودند و امکان هیچ گونه کمک رسانی از خارج شهر وجود نداشت، لذا دولت عراق تا مدتی با مقاومت مردم، بسیجیان و پاسداران که با ابتدایی ترین سلاح ها در مقابل آنها می جنگیدند رو به رو شدند، اما این نیروها نیز به علت کمبود تدارکات و مهمات راه به جایی نبردند و سرانجام قصرشیرین سقوط کرد و به اشغال نیروهای عراق درآمد. در همان روزهای آغازین جنگ دهها تن از مدافعان مظلوم و دلیر مردان پاسدار، بسیجی، ارتش و نیروهای ژاندارمری در راه دین و میهن اسلامیشان به شهادت رسیدند به گونه ای که این شهر حدود 763 نفر شهید تقدیم اسلام کرد.

چکیده بازاریان و اصناف به دلیل حضور پر رنگشان در صحنه های حساس تاریخ معاصر ایران یکی از نیروهای اجتماعی فعال محسوب می شوند که در تحولات دوران انقلاب اسلامی نیز جایگاه ویژه ای دارند. آنان به دلیل آنچه تعارض میان سنت و مدرنیته نامیده می شود و تبلور خود را قالب طبقات اجتماعی نوین (کارگران صنعتی و طبقه متوسط جدید ) و قشرهای مرتبط با بازار و کسب و کار سنتی به نمایش می گذارد در محیط استبدادی و در عین حال مدرنیستی دولت پهلوی منشا ایجاد کشاکش هایی در سطح جامعه و سیاست شدند که برایند آن با فعالیت های سایر گروه های مردمی انقلاب 1357 بود. از جمله بازاریان فعال در انقلاب اسلامی بازاریان و اصناف اهواز هستند که در آن دوران منشا بسیاری از فعالیت ها علیه دولت پهلوی بودند. آنها در این راه (فعالیت علیه دولت پهلوی )، به طور مشخص از سال های پایانی دهه ی 1330 آغاز به کار نمودند و در قالب های مختلف از جمله تاسیس انجمن ها، مدارس و مکاتب دینی و همچنین حمایت از رهبران انقلاب و گروه های معترض و اعتصابی فعالیت های خود را ادامه داده و حتی در دوران اولیه ی پیروزی انقلاب و جنگ با عراق هم حضور گسترده و غیر قابل انکار داشته اند. هدف ما در این پژوهش شناسایی کامل فعالیت های بازاریان اهواز در دوران انقلاب ودسته بندی این فعالیت ها به صورت فعالیت های اجتماعی، سیاسی، امنیتی، مالی و فرهنگی می باشد. کلید واژه ها : بازاریان، اصناف، اهواز، انقلاب اسلامی، پهلوی

جنگ تحمیلی هشت ساله عراق علیه ایران، از وقایع بسیار مهم در تاریخ معاصر ایران و رخدادی پر اهمیت در تاریخ منطقه و جهان محسوب می شود و یادآور تحمل سختی ها و دلاوری های ملت ایران و از طرفی بیان کننده ی آسیب ها و خسارت ها می باشد. لذا با توجه به اهمیت دوران دفاع مقدس در تاریخ ایران و لزوم پرداختن به ثبت حوادث و رشادت ها، مقاومت ها و نبردهای دلیرانه ی رزمندگان اسلام، اهمیت تاریخ نگاری این دوران را دوچندان کرده است. لذا در این پایان نامه به بررسی مسایل نظامی،سیاسی،اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دوران دفاع مقدس پرداخته شده است. در این پایان نامه سئوال اصلی این است که: مطبوعات چه نقشی در تاریخ نگاری دفاع مقدس داشته اند؟ و فرضیه ی ما عبارت است از : مطبوعات نقش مهم و رکن محوری نگارش تاریخ دفاع مقدس بشمار می روند. بعد از مطالعه و بررسی مطبوعات دوران دفاع مقدس خصوصاً روزنامه های اطلاعات و کیهان تدوین این پایان نامه در پنج فصل صورت گرفت و نتیجه ی حاصله این که مطبوعات یکی از ارکان مهم در تاریخ نگاری دفاع مقدس محسوب می شوند و از اهمیت خاصی برخوردار هستند و از آنها می توان در تارخ نگاری تمام زمینه های یاد شده استفاده کرد.

گستردگی ایران در جوار خلیج فارس به گونه ای است که بیش از یک سوم سواحل مربوط به این منطقه در بخش شمالی آن متعلق به ایران است. سواحل شمالی خلیج فارس از لحاظ موقعیت جغرافیایی و شرایط آب و هوایی به گونه ای است که ساحل نشینان این منطقه جهت امرار معاش به دریا روی آورده اند، ذخائر دریایی نقش عمده ای در اقتصاد این سواحل داشته است.خلیج فارس از دیرباز منبع مواد غذایی و سرچشمه ثروت و نعمت بوده و تعداد زیادی از گونه های مختلف ماهی و سایر آبزیان را درآبهای خود جای داده است. گذشته از اهمیت اقتصادی و سیاسی و بازرگانی اختصاصاً از نظر ماهیگیری و صید مروارید دارای اهمیت بسیار زیادی می-باشد. صید مروارید در این سواحل دارای اهمیت اقتصادی و بازرگانی خاصی بوده است و نیز فروش بالای مروارید بیان گر اهمیت مروارید در زندگی ساحل نشینان بوده است، مروارید طبیعی یکی از جواهرات بسیار مهم و قیمتی از دوران باستان به شمار می رود به همین دلیل صید صدف به منظور استحصال مروارید از قرنها پیش در خلیج فارس رواج داشته است و از سودمندترین ثروتهای طبیعی خلیج فارس به شمار می رفته است. مروارید خالص نماد و تجلی قدرت، ثروت، اشرافیت و سلطنت بوده است. اما ماهیگیری به صورت ابتدایی رایج بوده است. مهمترین بنادر و جزایر صیادی در کرانه های شمالی خلیج قرار دارند که با وجود صید مدام و پیگیر باز مملو از دسته های ماهی می باشند از این حیث منبع سرشاری به شمار می روند. محصولات دریایی این سواحل از قبیل مروارید، انواع صدفها، ماهی و .... نیز قابلیت های مناسبی برای صادرات را دارا می باشند ،تجارت ماهی خشک و مروارید در قرون نخستین اسلامی رونق بسیار داشت که نیز با حمله مغولان به خلیج فارس به علت آشفتگی اوضاع اقتصادی ، تجارت و بازرگانی دچار رکود شد، اما ملوک هرمز توانستند با انتقال پایتخت به جرون تجارت را گسترش دهند. دولتهای بیگانه که از ذخایر بیکران خلیج فارس در نتیجه همین دادستدها آگاه شدند در دوران صفویه برای سلطه بر خلیج فارس به رقابت برخاستند. این منابع دریایی خلیج مهمتر از همه تجارت مروارید پای دولتهای استعمارگر را به این سواحل باز کرد. سوال تحقیق: صنعت شیلات چه تاثیری در توسعه اقتصادی سواحل شمالی خلیج فارس از قرن اول هجری تا پایان دوره زندیه داشته است؟ فرضیه تحقیق: شاید بتوان اذعان کرد که صید انواع آبزیان از زمانی که بشر در کنار آبها ساکن شد از منابع اولیه درآمد ساکنین سواحل شمالی خلیج فارس بوده است.در خلیج-فارس صید مروارید و تجارت آن از اواخر قرن دوم هجری و اوایل قرن سوم هجری به علت شرایط مناسب و برقراری آرامش در این قرون اهمیت بسیار پیدا کرد و در کنار آن صید ماهی نیز رواج داشت، این صنعت در طول تاریخ یکی از مولفه های درآمدزایی ساکنان محلی و در مواردی ملی بوده است . روش تحقیق: روش این تحقیق توصیفی ـ تحلیلی بوده و با استفاده از گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای صورت گرفته است. پیشینه تحقیق: در مورد پیشینه تحقیق باید گفت در ارتباط با این موضوع تاکنون تحقیق جامع و منسجم که نقش شیلات را در توسعه اقتصادی سواحل شمالی خلیج فارس بررسی کرده باشد صورت نگرفته است. اکثر کتب و مقالات درباره خلیج فارس اشاره کوتاه و گذرا به شیلات در دوره خاص کرده اند. وسعت دوره تاریخی و تمرکز بر شیلات(عناصر و اجزاء) و نقش اقتصادی آن در سواحل شمالی خلیج فارس از مسائل متمایز کننده این پژوهش با سایر تحقیقات جدید است. موانع و محدودیتها برای تدوین این رساله عبارت بودند از : عدم همکاری کارکنان کتابخانه ها ،کمبود شدید منابع در مورد موضوع رساله و.... مطالب پژوهش در پنج فصل به شرح ذیل تنظیم شده است. در فصل اول، جغرافیای طبیعی خلیج فارس و تأثیر شرایط طبیعی در صیادی و بنادر و جزایر صیادی مورد بررسی قرار می-گیرد. فصل دوم، به بررسی انواع شیلات، ماهی و مروارید می-پردازد. در فصل سوم، به گذری بر شیلات و صیادی دوره باستانی ایران در خلیج فارس اشاره شده است در فصل چهارم ، به بررسی شیلات در قرون نخستین و صیدگاه های مهم در این دوران و تجارت ماهی و مروارید می پردازد و در فصل پنجم، بررسی پیرامون شیلات در دوران مغول تا زندیه و بنادر مهم صیادی و اهمیت تجارت ماهی و مروارید ارائه می شود همچنین در فصل اخیر نقش شیلات درتوسعه اقتصادی سواحل شمالی خلیج-فارس از قرن اول هجری تا پایان دوره زندیه مورد بررسی واقع می شود. بعد از نتیجه گیری این پژوهش ، فهرست منابع و مآخذ و در پایان تصاویر و نقشه ها آورده شده است.

پس از اعطای امتیاز نفت جنوب به ویلیام ناکس دارسی که به شکل گیری شرکت نفت ایران و انگلیس منجر شد، این شرکت بنا بر نیاز خود در حوزه عملیات نفتی، شروع به استخدام کارگران ایرانی نمود و به تدریج و با ورود نیروی کاری که از دیگر مناطق ایران به خوزستان مهاجرت کردند و نیز توسعه تأسیسات نفتی، کارگران مناطق نفت خیز با مطالبات جدی شرکت را وارد چالش بزرگی نمودند. تمرکز بیش از هزاران کارگر در نقاط نفت خیز، در شرایط بد اقتصادی و معیشتی سرانجام به حضور و زمینه سازی عناصر چپ در میان کارگران، تشکیل اتحادیه های کارگری و نهایتاً اعتصابات کارگران شرکت نفت، منجر شد. رساله حاضر با هدف بررسی زمینه های مناسب برای پروراندن این اعتصابات در یکی از حساس ترین دوره های تاریخ ایران، یعنی پس از سقوط رضا شاه در شهریور 1320 ش تا اوائل دهه سی، در شهرهای نفت خیز خوزستان، به چگونگی شکل گیری این اعتصابات نیز می پردازد.

یکی از ابعاد اهمیت خلیج فارس در تاریخ ایران بعد اقتصادی آن است.در دوران قاجار(1174ه.ش) بنادر و جزایر سواحل شمالی خلیج فارس بواسطه فعالیت های صید و صیادی و تجارت مروارید از رونق و آبادی بسیار برخوردار بودند. بهره برداری فنی و صنعتی از تولیدات دریایی خلیج فارس و دریای عمان در عصر رضا شاه پایه گذاری شد.در سال 1315 ه.ش/1936م دکتر هرالد بلگواد رئیس مرکز زیست شناسی دانمارک از طرف دولت ایران دعوت شد که راجع به اقسام مختلف ماهی های خلیج فارس و مناسب بودن آنها برای مقاصد صنعتی مطالعاتی نماید .در نتیجه تحقیقات دکتر بلگواد دولت ایران کارخانه کنسرو ماهی را در بندر عباس تأسیس نمود. سواحل شمالی خلیج فارس یکی از مهمترین کانونهای فعالیت صید و ماهیگیری در کشور می باشند و فعالیتهای شیلاتی، همواره یکی از مهمترین فعالیتهای کسب و کار ساکنان نوار ساحلی بوده است.در شش ماهه نخست سال 1367 جمع کل وزن ماهی و میگوی صید و جمع آوری شده در کشور بالغ بر097/28 تن بوده است با نگرش کوتاهی بر این آمار صرفاً نقش ارزنده منابع دریایی کشور در نظام اقتصادی ملی کم و بیش مشخص می شود.

تاریخ نشان می دهد حوزه خلیج فارس از قرون و اعصار کهن معمور و مرکز تمدن های بزرگی بوده است، بنابر پاره ای عقاید اولین تمدن و حتی اولین نشانه ی پیدایش انسان در حوالی این دریای بزرگ خصوصاً در بین النهرین و ایران باستان و حتی قبل از آن به وجود آمده است، این دریا بعلت داشتن ثروت بیکران و به سبب موقعیت فوق العاده ای استراتژیکی، ارتباطی و تجاری از دیر باز مورد توجه بوده است. آثار باستانی کشف شده در شهرهای کهن ایران مرکزی و سرزمین بین النهرین روشن می سازد که خلیج فارس در روابط تجاری، سیاسی میان شهرها و مراکز مهم تمدنی ایران با سرزمین بین النهرین و در سند نقش داشته است و خلیج فارس بعنوان حلقه ارتباطی میان این تمدنها عمل می کرده است و تسلط بر این منطقه استراتژیک ضامن کسب ثروت و قدرت بیشتر برای همه دولت ها و حکومت ها در طول تاریخ بوده است. در این رساله کوشش خواهد شد تاریخ تحولات اقتصادی و سیاسی خلیج فارس از هزاره چهارم قبل از میلاد تا روی آمدن هخامنشیان مورد بررسی قرار گیرد. کلیدواژها:خلیج فارس، ایران، بین النهرین، ایلامی ها، سومری ها، اکدی ها، کاسی ها، بابلی ها، آشوریها، دیلمون، مکن، ملوخ

اکتشاف و استخراج نفت اهمیت ویژه ای به شهر اهواز داده است.نفت از زمان اکتشاف آن توسط شرکت نفت ایران و انگلیس و سپس خلع ید از انگلیسی ها و نیز در زمان ملی شدن تأثیراتی در زمینه اقتصادی،عمرانی و فرهنگی در مناطق نفت خیز از جمله اهواز داشته است که این تحولات از زمان حفر اولین چاه نفت در مسجدسلیمان و سپس کشف آن در اهواز تا ادامه عملیات حفاری نفت توسط شرکت های عامل نفت و حتی تا به امروز در ساختار زندگی شهری اهواز محسوس است.تحولاتی شامل کاهش فعالیت های کشاورزی و روی آوردن مردم به فعالیت های تجاری،احداث منازل مجهز به سبک مدرن،تأسیس واحدهای مخابراتی،صنایع برق،ساخت باشگاه ها،فرودگاه،سینما،رواج اصطلاحات انگلیسی در بین عامه مردم و ... از جمله تبعات مهم کشف نفت در اهواز است. این رساله درصدد است تأثیر اکتشاف نفت در خوزستان را در زندگی اجتماعی و عمران شهری اهواز تحقیق و چگونگی تحول اجتماعی مذکور را نشان دهد.

ازآنجائیکه اوضاع سیاسی و اجتماعی با یکدیگر رابطه مستقیمی دارند. اقتدار و زوال حکومت ها بر وضعیت اجتماعی و ساختارشهری بسیار تاثیر دارد که موضوع این تحقیق بررسی اوضاع سیاسی اجتماعی نواحی مرکزی ایران ازآغاز قرن پنجم تا پایان قرن هفتم هجری است که مراد از شهرهای نواحی مرکزی ایران درقرون مذکور اصفهان، ری، یزد و کاشان می باشد. این شهرها که بخشی ازعراق عجم بوده است و عراق عجم نام تاریخی ناحیه ایی در مرکز ایران است . کرمانشاه ، همدان، اصفهان ،ری، قزوین، کاشان ، قم، تفرش، ازشهرهای عمده این ناحیه بوده اند. همچنین عراق عجم به اسم جبال (کوهستان یاتپه) نیز شناخته می شده است . شهرهای نواحی مرکزی ایران در قرون مورد نظر از لحاظ سیاسی و اجتماعی فراز و نشیب های بسیاری داشته اند. لذا هربار که حکومت مقتدری روی کار می آمد وضعیت شهرها بهتر می شد اما ضعف وزوال حاکم برشهرها سبب می شد که اوضاع شهرها نیز با نا به سامانی روبرو شود و اختلافات داخلی افزایش یابد که ازجمله این اختلافات جنگهای مذهبی بود که بن مایه این اختلافات ظاهرا مذهبی بوده اما گاه دلایل اقتصادی پشت این اختلافات مذهبی وجود داشته است که وضعیت عمومی شهرها را با چالش روبرو می ساخته و شهر اصفهان و ری نمونه بارز این امر بوده اند که مردم این شهرها گاه بدلیل اختلافات مذهبی به کارشکنی با یکدیگر می پرداختند اما شهر یزد نیز از این اختلافات مذهبی به دور بوده و کاشان نیز در هر شرایطی وحدت و همیت خود را حفظ کرده است و این پژوهش تلاشی است درجهت پاسخگویی به این پرسش: اوضاع سیاسی اجتماعی نواحی مرکزی ایران ازآغازقرن پنجم تاپایان قرن هفتم هجری قمری چگونه و به چه صورت بوده است؟ هدف از این پژوهش بررسی اوضاع سیاسی اجتماعی نواحی مرکزی ایران درقرون مذکور است که با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ایی صورت می گیرد.

مطبوعات به عنوان رسانه ای عمومی و فراگیر ، همواره به عنوان یکی از ابزار انتقال پیام مطرح بوده اند. از زمان پیدایش مطبوعات در ایران، این رسانه در خط سیر خاص هر دوره به طی طریق پرداخته و به مقتضای شرایط سیاسی و اجتماعی روند خاصی را دنبال کرده است. گاه مانند دوره ی مشروطیت به یکباره تعداد نشریات افزایش یافته و بالنده می شوند . گاه با سختگیریها و توقیفها به حاشیه ی سیاست رانده شده و تا جایی که به آنها اجازه داده شده به روشنگری عمومی پرداخته اند. مطبوعات فکاهی به عنوان ابزاری موافق طبع عامّه جایگاه خاصی در تاریخ مطبوعات دارند و با حربه ی طنز وفکاهه تأثیری چه بسا بیشتر از جراید جدّی بر جای نهاده اند. مطبوعات فکاهی نیز مانند سایر جراید در ادوار گوناگون و بسته به شرایط سیاسی و اجتماعی با فراز و نشیب هایی همراه بوده ، گاه راه تعالی پیموده و گاه به دلیل اعمال محدودیتهای سیاسی از مسیر اصلی رسالت خود به خطا رفته و راه تملّق در پیش گرفته اند. در این پژوهش سعی بر این است که سیر تحول مطبوعات فکاهی ایران در دوره ی حکومت احمد شاه قاجار و همچنین دوره ی پهلوی اول بررسی شود.

در تقسیمات اداری مناطق ایران باستان، ایالت فارس بعنوان یکی از ایالت های پس کرانه ای خلیج فارس از سرزمین های تاثیرگذار و نقش آفرین در تحولات سیاسی، اقتصادی و تجاری ایران بوده است. قرار داشتن در موقعیت استراتژیک و ارتباط بخش های داخلی با خلیج فارس مهمترین نقش این ایالت می باشد، که نقش بسیار مهمی در تامین امنیت این نواحی محسوب می گردد. امنیت، مهمترین نقش را در رونق تجارت سواحل خلیج فارس داشت.گسترش و توسعه شهرسازی در ایالت فارس، اهمیت فارس بعنوان شاهراه ارتباطی راه های کاروان رو شرق به غرب، مراودات اقتصادی و تجاری بین فارس و جهان آباد آن روزگار، مبادله کالا و بارگیری صدها کشتی در بندر سیراف و ریشهر که از مهمترین بنادر تجاری فارس بودند. و رونق تجارت با هند و چین برای شاهنشاهی ساسانی شرایطی را به وجود آورد تا باکنترل مسیرهای تجاری دریایی، بازرگانان ایرانی با آسودگی خاطر به تجارت با مناطق جنوب شرق آسیا و شرق آفریقا بپردازد.

قرن 13ه.ق /19م در تاریخ ایران اهمیت بسیاری دارد. در این زمان تحولات و پیشرفت های اروپا در زمینه سیاسی و اقتصادی و در مقابل انحطاطی که در اوایل دوره قاجار دامنگیر کشور ایران شده بود توجه عده ای از رجال سیاسی را جلب نمود وکم کم صحبت از اصلاحات در جنبه های مختلف شد،اما در زمینه سیاست و نوع حکومت قاجار اقدامی در جهت اصلاحات صورت نگرفت در صورتیکه همین شیوه حکومت از دلایل اصلی انحطاط و عقب ماندگی کشور بود زیرا هیچ مرجع قانونی برای سنجش اقدامات شاه وجود نداشت. قائم مقام فراهانی صدر اعظم محمد شاه قاجار از رجال نادر سیاسی بود که به تعبیر امروزی به نوعی مشروطه سلطنتی اعتقاد داشت. و در همین راستا به محدود ساختن قدرت و اختیارات شاه و درباریان اقدام نمود ودر زمینه سیاست خارجی نیز وی سیاست موازنه منفی را در برابر قدرت های خارجی روس و انگلیس برای حفظ استقلال وتمامیت ارضی کشور انخاذ کرد. این رساله شیوه نوینی راکه قائم مقام فراهانی در سیاست داخلی وخارجی به کاربرد و نقش این عملکرد را در نوگرایی سیاسی بررسی می کند.

پس از انقراض سلسله صفویه توسط افغانها، تا زمان به قدرت رسیدن حکومت قاجاریه، یعنی بین سالهای 1209-1135 هـ حاکمیت بر کشور ایران به طور کامل در دست ایلات و عشایر قرار داشت. این ایلات و قبایل در طی این مدت تاثیرات بسیاری از لحاظ سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بر کشور ایران نهادند. این مدت مملکت ایران، سه حکومت متفاوت (افغانها، افشاریه، زندیه) را تجربه نمود. اما این سه حکومت یک وجه تشابه داشتند و آن عبارت بود از اینکه، سران این حکومت ها از بطن زندگی عشایری برخاسته بودند. از لحاظ سیاسی، علاوه بر سران حکومت، حاکمانی که برای نواحی مختلف انتخاب می شدند، یکی از اعضای ایلات و یا یکی از سران قبایل بودند. از لحاظ اجتماعی این حکومتها به همراه قبایل متحد آنها با خرابیها و ویرانیهایی که در بیشتر مناطق ایران بوجود آوردند، ضربات مهلکی بر جامعه ایران وارد کردند. از لحاظ اقتصادی نیز در بیشتر موارد فرمانروایان این عصر، باعث خرابی اوضاع اقتصادی ایران شدند. این پژوهش قصد دارد، اثرات حاکمیت یافتن ایلات وعشایر را بر ساختار سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران را از حمله ی افغانها تا پایان عهد زندیه، مورد نقد و بررسی قرار دهد.

سقوط قسطنطنیه توسط ترکان عثمانی و ممانعت دولت عثمانی از تردد مسیحیان در سرزمینهای عثمانی انگیزه برای گزینش راههای دریایی بود که در طی آن پرتغالیان و اسپانیایی ها به کشف سرزمین های جدید در شرق و غرب جهان نائل شدند. پس از استقرار پرتغالی ها در هند ، آنها هرمز و مناطق دیگری در خلیج فارس را به تصرف خود در آوردند .پس از پرتغالی ها نیز ، کشورهای دیگری نظیر، انگلیس، هلند و فرانسه یکی پس از دیگری در رقابتهای تجاری با یکدیگر ، به ایجاد شرکت های های تجاری در هندوستان پرداختند. در دوران پادشاهی شاه عباس اول در پی امنیت و ثبات بوجود آمده در جهت اهداف سیاسی (اتحاد با اروپاییان علیه عثمانی ها ) و اقتصادی( توسعه تجارت و بازرگانی) روابط با اروپاییان گسترش پیدا کرد و کمپانی های تجاری ، نمایندگی های خود در ایران رابوجود آوردند . علاوه بر امتیازات تجاری داده شده ، آزادی در اجرای مراسم مذهبی و تبلیغ مسیحیت نیز به اروپاییان اعطا شد. در سایه این امتیازات و تسامح و تساهل مذهبی برخی پادشاهان صفوی ، اعضای فرقه های مختلف دین مسیح در ایران مستقر شدند و به تبلیغ دین مسیح پرداختند. فعالیت های تبلیغی مبلغان مسیحی در میان مسلمانان و واکنش علمای مسلمان، باعث جدال قلمی آنها با یکدیگر و شکل گیری نوع خاصی از ادبیات کلامی - جدلی میان آنها موسوم به ردّیه نویسی شد، ضمن اینکه روابط سیاسی و تجاری گسترده و افزایش رفت و آمد اروپاییان به ایران، تاثیر پذیری های علمی ، فرهنگی و هنری متقابلی را در برداشت .

استان خوزستان به عنوان محل اکتشاف نخستین چاه های نفت از همان آغاز توجه دول بزرگ را به خود جلب کرد. مجاورت با کرانه های خلیج فارس و وجود رود کارون بر اهمیت آن بیش از پیش افزود. مجموع? این عوامل باعث شد که این استان در فاصل? تقریبی ربع قرن، دو بار به اشغال قوای بیگانه درآید: نخست همزمان با روی کار آمدن احمدشاه قاجار ،امپراتوری انگلستان برای حفظ منابعِ نفتی در دستِ خود و جلوگیری از دستیابی آلمان و عثمانی به مخازن نفتی خوزستان و همچنین استمرار تسلط بر آبراه مهم خلیج فارس ،خوزستان را به اشغال خود درآوردند،اگر چه با مقاومت هایی از ناحی? عشایر عرب خوزستان مواجه شدند.دیگر بار نیز در شهریور 1320.ش به بهان? حضور جاسوسان آلمانی در ایران و در حقیقت برای جلوگیری از تسلط آلمان نازی بر چاه های نفت منطق? قفقاز بار دیگر بیطرفی ایران را نقض کردند و ضمنِ اشغال بنادر خوزستان ،راه آهن و دیگر راه های ارتباطی استان را در اختیار خود گرفته و با ارسال تجهیزات و مهمات جنگی به شوروی توانستند آن کشور را از خطر سقوط برهانند. این پژوهش در پی پاسخ دادن به این پرسش است که علل اشغال خوزستان در طی دو جنگ جهانی چه بوده است؟ و هدف پژوهش حاضر این است که با پاسخ به پرسش بالا، ابعاد ناگفته و ناشناخت? تاریخ خوزستان، در این دو بره? تاریخی را با استناد به کتب و منابع روشن سازد.

تنگه هرمز، معبر ارتباطی خلیج پارس با دریاهای آزاد جهان به شمار می رود. این تنگه نقش مهمی در صادرات نفت و گاز کشورهای حوزه خلیج پارس دارد و به لحاظ استراتژیک یکی از تنگه های مهم دنیا شناخته شده و از ارزش خاص ارتباطی، اقتصادی، نظامی، وژئوپلتیکی برای کشورهای منطقه و فرامنطقه برخوردار است. حراست و نگهداری از آن و نظارت بر چگونگی عبور و مرور در این تنگه، برعهده دو کشور ساحلی آن یعنی ایران و عمان می باشد. نقش ایران در این حوزه بسیار فراتر از عمان است چرا که ایران تمام کرانه های شمالی خلیج پارس و دریای عمان را در اختیار دارد و دارای جزایر بسیار استراتژیک در دهانه این تنگه است. نگاه ایران علاوه بر نقش اقتصادی که این آبراهه در اقتصاد ایران و همه کشورهای حوزه خلیج پارس دارد، نگاهی سیاسی است چرا که تنگه استراتژیک هرمز یکی از عوامل افزایش قدرت ایران در منطقه و جهان است. ایران این امکان را دارد که در مواقع خاص هر گونه رفت و آمد از این مسیر را متوقف کرده و اقتصاد منطقه ای و جهانی را تحت تاثیر خود قرار دهد. اما رفتار سیاسی ایران در تاریخ معاصر نشان داده که این کشور هرگز مایل به انجام چنین عملی نبوده چرا که در صورت بروز چنین اقدامی، اقتصاد تک محصولی و وابسته به نفت ایران نیز در معرض خطر قرار می گیرد و همین مسئله می تواند نتایج زیان باری را در بلند مدت برای امنیت ملی و ثبات سیاسی این کشور به همراه داشته باشد. علاوه بر این، تهدیدات ایران مبنی بر انسداد تنگه هرمز می تواند کشورهای دیگر منطقه را به سمت یافتن راه های جایگزین برای صادرات نفت سوق دهد که عملا موجب کاهش صادرات از مسیر تنگه هرمز شده و قدرت سیاسی ایران را در حوزه خلیج پارس کاهش خواهد داد.

کهگیلویه به دلیل خصوصیات جغرافیایی منطقه ای عشایرنشین به حساب می آید. این منطقه در ادوار مختلف تاریخ ایران از دوره باستان تا دوره های مختلف بعد از اسلام، نقش مهمی در مسائل سیاسی و اجتماعی جامعه ایران داشته است. ساختار ایلیاتی کهگیلویه و نیاز به توجه ویژه به این منطقه ، باعث شد که دولت صفویه آن را از فارس مجزا و به عنوان ایالت کهگیلویه به صورت حاکم نشین مستقلی در آورد. موقعیت کهگیلویه به لحاظ نظامی نیز درخور توجه بود کوهستان های آن باعث می شد که اکثر نیروهای سیاسی ـ اجتماعی گریز از مرکز به این منطقه بیایند و کهگیلویه را مقر خود قرار دهند. و دراین منطقه علیه دولت مرکزی به شورش بپزدازند.از جمله شورش های قلندر ، صفی میرزا و محمد خان بلوچ که منطقه کهگیلویه را مقر خود قرار داده و به مخالفت با دولت های مرکزی پرداختند.عشایر این منطقه در دوره های افشاریه و زندیه نیز به شورش هایی علیه حکومت مرکزی دست زدند.که این شورش ها به شدت سرکوب شد. از ویژگی های مهم و مثبت دوره قاجاریه برای منطقه کهگیلویه از هاله درآمدن رویدادهای این منطقه که نشان دهنده موقعیت و جایگاه و شناسنامه ایلات این نواحی می باشد. اوج کشمکش و تضاد ایلات کهگیلویه درگیری های وسیع عشایر این منطقه در دوره پهلوی بر ضد سیاست های عشایری رضاشاه می-باشد. هدف از این پژوهش بررسی تحولات سیاسی و اجتماعی کهگیلویه از قیام صفی میرزا تا اسکان عشایر در دوره پهلوی اول می¬باشد.

روابط ایران و آلمان به مجموعه روابط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی گفته می شود که به طور رسمی از سال 1872م / 1251ش در پی سفر اول ناصرالدین شاه به آلمان در خلال سفرش به اروپا، شروع شد. و از این سال‎ها به بعد که موجودیت ملی ایران از سوی انگلیس و روسیه به مخاطره افتاد از نظر سیاستمداران ایرانی، آلمان کشوری بود که می‎توانست به عنوان حکومتی که دیدگاهی استعماری نسبت به ایران نداشته باشد به صحنه ایران وارد شود و از ایران در مقابل شوروی و انگلیس حمایت کند.آلمان نیز بعد از مرگ بیسمارک به دنبال منافع خود در خاورمیانه بود.روابط ایران و آلمان در سیاست خارجی رضاشاه جایگاه ویژه‎ای داشت.هدف رضاشاه از گسترش مناسبات خود با آلمان توسعه و نوسازی کشور برای رسیدن به استقلال سیاسی بود.اما پیش در آمد استقلال سیاسی،استقلال اقتصادی بود. به همین خاطر روابط تجاری دو کشور رونق گرفت. آلمان به نحو چشمگیری در طرح صنعتی شدن ایران درگیر شد،به طوری که می‎توان گفت مبنای صنایع جوان ایران را ماشین آلات آلمانی تشکیل می داد،از طرفی احتیاج مبرم آلمان‎ها به مواد خام خود دلیل خوبی برای ضرورت تجارت میان دو کشور بود.‎با اینکه روابط دو کشور، در دوره جمهوری وایمار به طور موقت به سردی گرایید لیکن با روی کار آمدن هیتلر و دشمنی با کمونیست ها و همچنین تنفر و هراس رضاشاه از کمونیسیم روابط دو کشور وارد مرحله نوینی شد.اما تقسیم بندی جهانی قدرت‎ها در جنگ جهانی دوم از یک سو و موقعیت استراتژی ایران از طرف دیگر روابط ایران و آلمان را به نوعی به ناامیدی کشاند.هدف پایان نامه حاضر بررسی فراز و فرودهای این روابط و تاثیر آن بر اقتصاد و صنایع ایران در این مقطع از تاریخ است.

پژوهش حاضر برآن است به آسیب شناسی اجتماعی جامعه ایران در عصر صفوی پرداخته و سهم این آسیب ها را در سقوط حکومت صفوی روشن نماید. یافته های این بررسی نشان می دهد، علیرغم اینکه جامعه ایران در عصر صفوی صبغه ای مذهبی داشته، اما با آسیب ها و انحرافات اجتماعی زیادی نظیر، خرافه گرایی، رشوه خواری، انحرافات جنسی، تکدی گری، اعتیاد، کشاکش های قومی – مذهبی و غیره روبرو بوده است. تغییرات اجتماعی و فرهنگی ایران در عصر صفوی و دگرگونی در ساختار اجتماعی جامعه ایران در ایندوره، زمینه ساز بروز برخی از انحرافات اجتماعی بوده است. نارسایی در ساخت و کارکرد نظام اجتماعی این عصر، در حوزه های مختلف سهم بسزایی در بروز و گسترش آسیب های اجتماعی داشته است. در حوزه ی اجتماعی و فرهنگی، تنوع گروههای قومی و مذهبی، خاص گرایی اجتماعی، ضعف اخلاق عمومی و احساس محرومیت نسبی برخی از گروههای اجتماعی ایندوره، در حوزه ی سیاسی، سلطه ی عنصر سیاسی بر سایر عناصر جامعه و استبداد و زورمداری و نابرابری در توزیع فرصت ها، بیکاری و غیره در حوزه ی اقتصادی نقشی تعیین کننده در بروز و گسترش آسیب های اجتماعی در جامعه عصر صفوی داشته است.گسترش آسیب ها و انحرافات اجتماعی بویژه در ثلث آخر حکومت صفوی، سقوط اخلاقی بی سابقه ای را در جامعه بوجود آورد. فساد اداری و رشوه خواری در میان درباریان و صاحب منصبان حکومت صفوی، زمینه ی ناکارآمدی و عدم شایسته سالاری را در دیوانسالاری و سایر نهادهای اجرایی دولت صفوی فراهم نمود. تعارضات و کشاکش های قومی – مذهبی و روحیه فرقه گرایی و حس رقابت به حسن اداره ی امور کشور، موجبات ناکامی و سقوط صفویان را در برابر هجوم افاغنه فراهم نمود.

انقلاب مشروطه پدیده ای مهم در تاریخ تحولات ایران به شمار می رود. اهمیت این رخداد از آنجا مشخص می شود که بسیاری از محققین تاریخ ایران، مشروطه را سرآغاز عصر جدید تاریخ ایران می دانند. این اهمیت باعث شده است که پژوهشهای متعددی در قالب کتاب، مقاله، رساله و غیره با محور تاریخ مشروطه صورت گیرد. تنوع، تعدد و پراکندگی این منابع امکان مطالعه و دسترسی آسان به آنها را با مشکل مواجه می سازد. تهیه و تدوین چکیده مقاله های مشروطه شناسی مندرج در شش جلد فهرست مقالات فارسی تألیف ایرج افشار که اساس پژوهش حاضر بر آن قرار دارد، با هدف رفع نسبی مشکلات یاد شده صورت گرفته است. همچنین در این روند جنبه های مختلف تاریخ مشروطه که در مقالات مشروطه شناسی به آنها پرداخته شده است، مورد بررسی قرار گرفته اند. یافته های این بررسی نشان می دهد که انقلاب مشروطه بیشتر به عنوان یک پدیده سیاسی مورد توجه محققین بوده است.

انقلاب اسلامی ایران یکی از حوادث مهم جهان و ایران بود که اقشار مختلف مردم از تمام نقاط کشور در آن نقش داشتند یکی از این مناطق که به دلیل اهمیت تاریخی – صنعتی نقش بسیار موثری در پیروزی انقلاب داشت استان خوزستان بود. و یکی از مهمترین اقشاری که نقش بسیار موثری در پیروزی انقلاب دراین استان داشت قشر دانشجو و جنبش دانشجوئی بود که اولین فعالیت های خود را درسال 40 شروع کرد این در حالی بود که دانشگاه جندی شاپور در سال 1335 تأسیس شده بود. پس از این فعالیتها جنبش دانشجویی در دانشگاه جندی شاپور به طور پیوسته ادامه داشت ولی آنچه در این سالها بیشتر موجب اعتراضات دانشجویان می شد خواستهای صنفی بود از اواخر دهه 40 و اوایل دهه 50 اعتراضات شدیدتر شد در این برهه جو غالب فکری سیاسی متعلق به دانشجویان مارکسیستی – توده ای بود اما از نیمه های دهه 50 به بعد با گسترش افکار شریعتی دراین دانشگاه و ورود نسلی از دانشجویان که توسط انجمن های مذهبی – سیاسی فعال در استان تربیت شده بودند جو دانشگاه به نفع نیروهای مذهبی چرخش پیدا کرد به گونه ای که از سال 55 به بعد دانشجویان مذهبی با کشاندن اعتراضات به سطح شهر اهواز و دیگر شهرهای خوزستان با اقشار مختلف مردم نظیر روحانیون، بازاریان ارتباط برقرار کرده باعث عمومی شدن روند انقلاب اسلامی و پیروزی آن در خوزستان شدند.