مهم ترین منبع شناخت دین اسلام، پس از قرآن، روایات معصومان (ع) است که درمجموعه های روایی برای ما به یادگار مانده است؛ امّا این میراث گران بها: از طرفی، در گذر زمان به دلایل گوناگون از آفت تغییر و تحریف و ... مصون نمانده و سره و ناسره به هم آمیخته شده است. از این رو نقد و ارزیابی روایات به منظور حصول اطمینان به صدور حدیث از معصوم (ع)، شیوه ی مستمر دانشمندان مسلمان، به ویژه علمای شیعه بوده است. شیخ حرّ عاملی نیز از جمله این دانشوران است. وی ذیل پاره ای از روایات وسائل الشّیعه، به بررسی سند یا متن خبر پرداخته و در صورت ملاحظه ضعف، بدان اشاره کرده است؛ امّا هیچ گاه ضعف سند یا متن را معیار قضاوت نهایی خود قرار نداده و روایت را کنار نگذاشته است. از سوی دیگر، به سبب عوامل درونی و بیرونی متعدّدی، همانند: نسخ، تقیّه، از دست رفتن بسیاری از قرائن کلام معصوم (ع)، وقوع تحریف و تصحیف در متن روایات و ... اخبار متعارضی در این گنجینه ی گران قدر معارف الهی وارد شده است. لذا پدیده ی تعارض نیز به منظور دستیابی به مراد معصوم (ع) از دیرباز مورد توجّه محقّقان و دانشمندان حوزه معارف دینی و حدیثی بوده است. شیخ حرّ یکی از تلاشگران در شناسایی این اخبار است. پرهیز از طرح و طرد روایات، خصوصیت بارز او در برخورد با اخبار متعارض است. وی به هنگام تعارض بدوی اخبار سعی دارد تمام راهکارهای ممکن در جمع روایات را مطرح نماید. از این رو، نه تنها در اغلب موارد با تصرّف در مدلول یکی از طرفین تعارض، به ارائه راهکارهایی در جمع اخبار می پردازد، در مواردی نیز مشاهده می شود که به منظور رفع تنافی، در مدلول هر دو طرف تصرّف می کند. وی در تعارض مستقر و به هنگام تعادل ادلّه، راه تخییر را برمی گزیند و در صورت عدم تعادل ادلّه، به ترجیح یکی از طرفین تعارض می پردازد. ضمن این که در اکثر موارد تخییر و ترجیح نیز، راهکاری در جمع روایات ارائه می دهد. از آنجا که توجّه به اوضاع فکری - فرهنگی جبل عامل و ایران عصر صفوی، به عنوان دو محیط تأثیرگذار بر نگارش وسائل الشّیعه، دارای اهمیت بسزایی است، در ابتدای پژوهش به این امر نیز به اجمال پرداخته شده است.

چکیده روش شناسی روایات تفسیری معصومان (ع) به دلیل جایگاه خاص سنت در تبیین قرآن، از اهمیت ویژه ای برخوردار است و از آنجا که عصر امام سجّاد (ع) توأم با خفقان سیاسی، انزوای شیعیان و انحراف های دینی بود، بررسی چگونگی روش ایشان در تبیین آیات قرآن، نگاه ویژه ای را می طلبد. امام سجّاد (ع) در عصر خود سیاست تقیه را در پیش گرفت، به فعالیت های آموزشی روی آورد و در حوزه تفسیر با تطبیق آیات بر شرایط زمان، به تبیین جایگاه اهل بیت (ع) پرداخت. آن حضرت در تفسیر آیات، علاوه بر بیان معنای ظاهری، اهتمام خود را به ارائه معنای باطنی کلام خدا و تطبیق آیات بر مصادیق ظاهر و باطن معطوف کرده است. حضرت به مباحث علوم قرآن نیز توجه فرموده و همچنین بخش اعظمی از روایت های ایشان به صراحت یا تلویح به آیاتی از قرآن استناد کرده است. علاوه براین در مواردی، اشاره های امام (ع) به آیات، حین انجام کارهای مختلف موجب شده است که سیره عملی آن حضرت مبیّن آیات باشد. امام زین العابدین (ع) در استخراج معانی آیات، به قرآن، سنت، قواعد ادبی و قصص و تاریخ استناد کرده است که البته استناد به سنت نسبت به سایر موارد چشم گیرتراست. ایشان به عنوان امام معصوم(ع)، در تفسیر قرآن از منابع خاصّ امامت نظیر میراث مکتوب پیامبر (ص) و الهام بهره برده است که این منابع، روش ایشان را با روش دیگر مفسّران متمایز می سازد. علاوه بر اینکه خود حضرت هم منبع تفسیر به شمار می آید.

چکیده ‏«ابتلا» از ریش? « بلو» و« بلی»، در لغت به معنای فرسودگی، امتحان و اختبار است و ظاهرا با ‏‏«محص»، «محن» و« فتن» هم معنا می باشد. ابتلائات همواره هاله ای از ابهام را در ذهن بشر ایجاد ‏نموده و او را با این سوال رو به رو می کند که چرا و چگونه زندگی برخی از افراد، همواره قرین سختی و ‏رنج و زندگی برخی دیگر مقرون به خوشی و راحتی است؟ ابتلا سبب تمایز و تفکیک مومنین از کفار و منافقینی می شود که با غفلت دچار استدراج گردیده اند و ‏در نهایت منجر به رشد شایسته و تکامل آنان می گردد . ابتلا برای مومنین، عامل بخشش گناهان و در ‏اولیای الهی و انسان های وارسته ، موجب ترفیع درجات و کسب پاداش های عظیم می گردد.نقمت و ‏نعمت دو ابزار ابتلاست که« صبر» در نقمت و«شکر» در نعمت، نشانه سر بلندی در آنهاست. نوح، ‏ابراهیم، اسماعیل، و... مصادیق ابتلا به نقمت و یوسف، سلیمان و... مصادیق ابتلا به نعمت می باشند. ‏اسوه ها با طی طریق کمال و رسیدن به اوج تکامل، تعالیم مکتب انسان ساز را عملی و قابل دسترس ‏می سازند. یکی از مهم ترین جنبه های تأسی به اسوه ها، تأسی به نحو? سرافرازی آن ها در ابتلاهاست. ‏اثر سازنده و تکاملی ابتلای اسوه ها در دو بخش اثر فردی و اجتماعی قابل بررسی است.‏ ‏1- هر یک از اسوه ها به نسبت درجه وجودی،سع? صدر و سایر عوامل، ابتلا را پلی برای دریافت ‏مقامات اخروی می سازند و به مهم ترین اثر فردی آن ؛ یعنی، ارتقای معنوی دست می یابند..‏ ‏2- نحو? برخورد اسوه ها با ابتلائات می تواند برای افراد جامعه الگو و سرمشق بوده و جامعه را به ‏سلامت روحی و رشد شایست? خود سوق دهد.‏ کلید واژه ها:اسوه، ابتلا،نعمت، نقمت،تکامل، تمایز، سنن الهی، عبرت

چکیده پژوهش حاضر به بررسی جنسیتی یکی از فضایل اخلاقی(عفاف) براساس آموزه های قرآن کریم و روایات می پردازد و تاثیر آن را بر زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی بر می شمرد. عفاف حالتی است که به نفس و ذات آدمی برمی گردد، و چون نفس و ذات فراتر از جنسیت است، لذا جنسیت درآن راه ندارد، بنابراین عفاف اختصاص به زنان ندارد و باید در وجود زن و مرد به فعلیت برسد. عفاف به حالتی درونی در وجود آدمی اطلاق می شود، که آثار آن در قول و رفتار انسان نمود پیدا می کند و او را از گناه و حرام باز می دارد. کلماتی چون حیا، حجاب، احصان، حفظ و طیب به صورت قریب المعنی با این واژه به کار می رود. عفاف دارای ابعاد مختلفی است: عفاف درنگاه، عفاف در روابط اجتماعی، عفاف دراعمال، رفتار، گفتار، اندیشه و ... ازجمله ابعاد عفاف می باشد. عدم رعایت عفاف آثارفردی مانند: کاهش ازدواج وازبین رفتن آرامش روحی- روانی، انحراف اخلاقی، و آثار اجتماعی چون: سست شدن بنیان خانواده، کاهش فعالیت های فرهنگی و سازنده در اجتماع و گسترش فساد را به همراه خواهد داشت. مردم و حکومت در سالم سازی جامعه– با توجه به مساله عفاف - نقشی مهم برعهده دارند. امر به معروف و نهی از منکر، روش تربیتی مناسب، آسان سازی ازدواج از جمله وظایف مردم و فرهنگ سازی عفاف از جمله وظایف حکومت در این حوزه می باشد. این پژوهش از نظر گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای و از نظر روش از نوع توصیفی و تحلیل داده ها می باشد. که درضمن توصیف مسائل مربوط به موضوع، به تحلیل داده ها نیز می پردازد. کلید واژه ها: عفاف، حیا، حجاب، نگاه، خانواده، اجتماع

چکیده موضوع این نوشتار « قوّامیّت مردان بر زنان ، دامنه و آثار حقوقی آن» است که با محور قرار دادن قوّامیّت و سرپرستی مرد بر نهاد خانواده (طبق ماده 1105 قانون مدنی) به دنبال تحلیل مبانی فقهی و حقوقی آن و مشخص کردن دامنه و آثار حقوقی قوّامیت مردان است. روش مورد استفاده در این پژوهش، روش کیفی- کتابخانه ای، با سیر در کتب فقهی و حقوقی و مصاحبه با مراجع عظام و صاحب نظران فقهی و حقوقی برای تحلیل تبیینی موضوع و علّت یابی آن است. هدف از این پژوهش، بررسی گستره ی معنایی واژه ی قوّامیّت، نحوه ی بروز قوّامیّت مردان در قوانین و سرپرستی مرد بر خانواده است. براساس مطالعات و مصاحبه های انجام شده، مشخص می شود که: مراد از قوّامیّت، مراقبت، پایداری، ایستادگی بر امور، کارها و نیازهای زن است ولی محدوده ی دقیقی برای قوّامیّت شوهر بر زن ترسیم نشده است، برخی مواد قانونی ریشه در قوّامیّت مردان بر زنان دارد و سرپرستی مرد بر خانواده مسئولیّتی است برای حمایت، حراست از خانواده و حفظ مصالح همسر و فرزندان که با برتری جویی و مردسالاری ناسازگار است. واژگان کلیدی: قوّامیّت، فضل، نفقه، ریاست.

چکیده تاریخ صدر اسلام ـ از رحلت پیامبر اکرم (ص) تا پایان خلافت حضرت علی (ع) ـ حاکی از رویدادها و جریان های مختلفی است. نحو? انتخاب هر یک از خلفای سه گانه و عملکرد ایشان، سکوت گریزناپذیر امیرالمومنین (ع) به لحاظ بی تفاوتی اکلیدواژه ها: عوام زدگی، نهج البلاغه، خودمحوری، جهالت، غفلت، انحراف سیاسی، جوّسازی، فتنه، بدعت، تعصّب، ناکثین، قاسطین، مارقین کثر مردم نسبت به امور حکومتی و ظهور جریان های مخالفِ وی پس از بیعت عمومی مردم، یکی از شگفت انگیزترین این رویدادهاست. تتبّع در نهج البلاغه و بررسی بیانات حضرت علی (ع) در هنگام رویارویی با هر یک از گروههای مخالف، با مشرب های فکری متفاوت، مفهوم مشترکی را می نمایاند، که می توان آن را «عوام زدگی» نامید. «عوام زدگی» در لغت به معنای گفتار، رفتار و تفکر عوامانه و مطابق با شیوه عوام است. منظور از عوام مردمی کم سواد، یا بی بهره از دانش و دارای فرهنگ خرافی می باشد. در فرهنگ علوم سیاسی، پایین آوردن قدر و ارزش کار است و در حوز? دین به معنی سنجش مفاهیم دینی صرفاً بر اساس ظاهر و کمیّت، بدون پرداختن به عمق و کیفیت آن می باشد. اگرچه در قرآن و نهج البلاغه واژه ای که بتواند معادل کاملی برای این مفهوم باشد، وجود ندارد. لیکن امام علی (ع) در نهج البلاغه به طور غیرمستقیم ویژگی های عوام زدگان را برشمردند، که از مهمترین آن جهل، پیمان شکنی و عدم تشخیص حق و باطل بوده و این ویژگی ها نوعاً در رهبران یا بزرگان یا مسئولان حکومتی جامعه نمود داشته است. در این پژوهش ریشه های عوام زدگی در دو بخش عوامل فردی (یعنی خودمحوری، جهالت و غفلت) و عوامل اجتماعی (انحراف سیاسی و جوّسازی) مورد بررسی قرار گرفته و معضلات فرهنگی و انحرافات اجتماعی با عنوان پیامدهای عوام زدگی تبین شده است. فتنه، بدعت و تعصب از مهم ترین معضلات فرهنگی ناشی از عوام زدگی شمرده می شوند و ناکثین، قاسطین و مارقین پیامدهای انحرافی این فرهنگ هستند. کلیدواژه ها: عوام زدگی، نهج البلاغه، خودمحوری، جهالت، غفلت، انحراف سیاسی، جوّسازی، فتنه، بدعت، تعصّب، ناکثین، قاسطین، مارقین

چکیده این نوشتار به بررسی جایگاه عفو در روابط اجتماعی در قرآن و عهد جدید می پردازد و سپس با مقایسه دیدگاه قرآن و عهد جدید ، زمینه ای برای احیای این فضیلت در جامعه فراهم می آورد . واژه عفو ، به معنای گذشت از اشتباه خاطی و چشم پوشی از گرفتن انتقام با وجود داشتن قدرت آن می باشد. واژه های قریب المعنای آن در قرآن ، صفح و غفران می باشد. گر چه واژه های عفو و غفران در قرآن برای بخشش الهی نیز استفاده شده است ، در این نوشتار بخشش انسانها در روابط اجتماعی مورد نظر است . در عهد جدید بیشتر از مصادیق و تمثیل ها و فقط گاهی از واژه عفو در تعالیم عفو استفاده شده است . نوع خطاب تعالیم عفو در قرآن و عهد جدید ، بیشتر به صورت توصیه موکد است و هر دو کتاب از روش های مستقیم و غیر مستقیم در دعوت مردم به این فضیلت بهره جسته اند . مخاطب آیات عفو در قرآن پیامبر (ص) و مردم هستند ، در حالی که مخاطب جملات عفو در عهد جدید ، فقط مردم هستند . در قرآن مردم به عفو گروه های مختلفی امر و یا توصیه شده اند ، در حالی که در عهد جدید مصداق خاص در توصیه به عفو مطرح نیست و ذکر مصادیق و تمثیل ها ، فقط برای تأکید بیشتر بر کسب این فضیلت می باشد . در قرآن پیامبر (ص) و مردم به عفو هم توصیه و هم امر شده اند ، ولی در عهد جدید مردم فقط به عفو توصیه شده اند . دلایل و پیامد های تأکید عفو در قرآن و عهد جدید دارای اشتراکات بسیاری هستند . در هر دو کتاب دلایل و پیامدهای دنیوی نظیر رواج صلح ، اصلاح خاطی و متخلق شدن به اخلاق الهی و دلایل و پیامدهای اخروی مانند پاداش الهی و بخشش الهی ذکر شده است . برخی موارد نیز فقط در یک کتاب مذکور است ؛ همچون پذیرفتن داوری نهایی الهی در عهد جدید و تحقق مقامات معنوی اخروی در قرآن . حد و مرز عفو در قرآن مشخص بیان شده است ؛ حال آن که در عهد جدید این مرز کاملاً مشخص نیست. هردو کتاب در مسائل شخصی و مصالح اجتماعی به عفو تأکید زیادی کرده اند ولی در عهد جدید تصمیم گیری در مورد مسایلی چون قصاص و جنگ ، به عهده کلیساها گذاشته شده است . در قرآن ، هنگام اشاعه مفسده و تهاجم دشمن حکم صریح تحریم عفو آمده است. کلمات کلیدی : عفو ، قرآن ، عهد جدید .

چکیده ابی بن کعب صحابی با سابقه ای است که پیامبر اکرم? قرآن را بر وی اقراء کرده و از سوی ایشان به سید القراء ملقب شد . از این رو ، وی ناقل روایات متعددی در نحوه قرائت آیات است که البته با مصحف امروز مسلمانان تفاوت دارد . ابی بن کعب به جهت حمایت از حضرت علی? ، میانه خوبی با حکومت وقت نداشت ؛ لکن به دلیل جایگاه علمی ، ریاست مکتب تفسیری مدینه را پس از پیامبر اکرم? عهده دار شد . در تفاسیر "التبیان فی تفسیر القرآن" و "مجمع البیان لعلوم القرآن" روایات تفسیری فراوانی از ابی بن کعب نقل شده است . این روایات که از روش تفسیر اثری و عقلی بهره مند است ، مشتمل بر تفسیر آیه ، علوم قرآن ، بیان رویداد تاریخی و بیان سیره عملی پیامبر اکرم? و تبیین معنای لغوی واژه ، تفسیر آیه ، بیان مصداق و ... است . ابوهریره نیز با وجود مصاحبت کوتاهش با پیامبر اکرم? ، یکی از صحابه ایشان و در شمار مکثرین حدیث محسوب می شود . او پس از وفات پیامبر اکرم? خود را به حاکمان خصوصاً معاویه نزدیک ساخت . کتب تفسیری "التبیان" و "مجمع البیان" نیز برخی از روایات تفسیری وی را منعکس کرده است . ابوهریره از منبع متداول آن روز یعنی اثر بهره جسته و در تفاسیر یاد شده ، روایاتی در زمینه های تفسیر آیه ، بیان مصداق ، علوم قرآن و ... از وی نقل شده است ؛ گر چه در تفسیر آیات از روش عقلی نیز بی بهره نبوده و روایاتی در زمینه های معنای لغوی واژه ، تفسیر آیه ، بیان مصداق و ... نقل کرده است . کلید واژه ها ابی ابن کعب ، ابوهریره ، "التبیان فی تفسیر القرآن" ، "مجمع البیان لعلوم القرآن" ، روش تفسیر اثری ، روش تفسیر عقلی ، روایت تفسیری

چکیده یکی از کار آمدترین روش ها ی تربیتی روش تربیت از راه عبرت آموزی است. به دلیل ارزش والای این روش وتأثیر آن در تربیت انسان های مومن وخردمند، قرآن کریم از این روش استفاده کرده است.همچنین در سنت معصومین? از جمله در سخنان امام علی? در نهج البلاغه به طور گسترده به کار رفته است."عبرت" بروزن فِعلَه از ریشه "عبر"به معنای نفوذ درچیزی است.و حالتی است که انسان را از شناخت محسوس به نا محسوس و از امور مشهود به نا مشهود می رساند و با واژه های "آیه"،"تذکر"،"مثل"،"نکال" و"موعظه" قریب المعنا می باشد.تاریخ و سنن گذشتگان، شگفتی های خلقت،خصوصیات دنیا و مرگ منابعی است که در صورت توجه به آن ها، می توان به عبرت رسید.تنها انسان هایی می توانند از منابع فوق عبرت گیرندکه اولاًاز عقل و خرد استفاده کنند و زمینه هایی چون ایمان، تقوا، یقین، خشیت،انابه و صبر و شکر و عبادت را در وجود خود تقویت کنند. وثانیاً صفاتی همچون کفرورزی، استکبار،تعصب نابه جا،تقلید کورکورانه و دنیاگرایی، طول امل و پیروی از هوا و هوس و ارتکاب گناهان را در وجود خود از بین ببرند. زیرا مداومت بر گناه موجب زنگار دل و بروز غفلت میگردد وغفلت بزرگترین مانع برسرراه عبرت آموزی است.انسان عبرت آموخته می تواند از آثار آن در زندگی دنیا بهره مند شده و در آخرت نیز در جوار رحمت پروردگار به سلامت و سعادت برسد. پیامدهای عبرت عبارتند از: هدایت،اعتقاد به معاد، دوستی و ولایت خدا،تقوا،تسلیم وشکروبصیرت. واژگان کلیدی: قرآن، نهج البلاغه،عبرت،عبرت آموزی، آیه،تفکر، تاریخ، شگفتی های خلقت، بصیرت ?

بی گمان روایات تفسیری پیامبر(ص) در تفاسیر فریقین نیازمند بررسی ، مقایسه و یافتن مشترکات و نکات افتراق است ، گونه شناسی این روایات نیز اهمیت بسیار دارد. منظور از گونه شناسی تقسیم روایت تفسیری از جهت تبیین و توضیح واژه ، جمله ، شرایط تبیین فضای نزول ، بیان مصداق و ... است . از آنجا که بررسی تمام منابع تفسیری فریقین در این پژوهش ممکن نیست ، بررسی های ذکر شده در دو تفسیر نورالثقلین و الدرالمنثور که نسبت به سایر منابع دارای جامعیت و اهمیت بیشتری می باشند ، صورت می گیرد .در تفسیر نورالثقلین شانزده گونه، و در تفسیر الدرالمنثور هفده گونه روایت تفسیری از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمده است که از آن میان، شانزده گونه از قبیل تبیین عبارت ؛ شرح واژه؛ بیان احکام؛ ارائه مصداق ؛ تأویل و ... ، در هر دو تفسیر مشترک است و تفسیر الدرالمنثور در بیان روایات نسخ تلاوت از نورالثقلین متمایز است.

پدیده ی حرام خواری از آسیب های جدی است که افراد و جوامع از روزگاران دور با آن روبه رو بوده اند. با توجه به ضرورت حذف چنین آسیبی از مناسبات اقتصادی واجتماعی جامعه، لزوم توجه به عوامل ایجاد کننده و عوامل بازدارنده آن بسیارمهم می نماید؛ قرآن کریم، به عنوان کتاب هدایت و عامل تعالی بشر، ضمن مذمت و نهی صریح از حرام خواری (اکل مال به باطل)، در آیات متعددی به صورت مجمل یا مفصل به بیان مصادیق آن مانند ربا، رشوه، کم فروشی، خوردن مال یتیم و ... پرداخته است. دقت در آیات قرآن گویای آن است که این ناهنجاری در نتیجه عواملی چون فقر، آزمندی و تکذیب معاد به وجود می آید و پاره ای عوامل فردی مانند ، سستی و کاهلی و فقدان مهارت و برخی عوامل اجتماعی همانند بیکاری، فقدان عدالت اقتصادی و مدیریت غیر متخصص موجب پیدایش فقر می شود. قرآن کریم به صورت صریح یا به اشاره، راهکارهایی جهت مقابله با این ناهنجاری ارائه کرده است. برخی آیات، تقوا، انفاق، ایمان به معاد و ایمان به رزاقیت خداوند را به عنوان راهکارهای عام مقابله با هر نوع انحراف کارساز می داند و آیاتی دیگر به تبیین راهکارهای خاص همانند فرهنگ سازی، اصلاح وسیله سنجش و ... می پردازد. کلید واژه ها: حرام خواری، سحت، رشوه، خوردن مال یتیم، کم فروشی، سرقت

چکیده برای توسعه و تعمیق روابط دوستانه و ارتباط صمیمانه با افراد جامعه و حل مشکلات ونابسامانی هایی که ناشی از سوء رفتار افراد در تعامل با یکدیگر است؛ شناخت چگونگی معاشرت صحیح و روابط اجتماعی نیکو ضرورت می یابد. این مهم از طریق آشنایی با علم اخلاق و عمل به آن میسر می شود. بهترین منبع دستیابی به قوانین و ضوابط اخلاقی صحیح، دستورات دینی که از جانب خدا و پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) ارائه شده می باشد؛ زیرا موجب نیل به کمال و سعادت دنیوی و اخروی است. دستورات اخلاقی را می توان به دو گروه تقسیم کرد: 1- محاسن اخلاق، که مربوط به روابط اجتماعی و چگونگی معاشرت است و جهت بهسازی زندگی اجتماعی و تأمین حیات بشری، لازم است و از مصادیق آن نرم خویی، خوش زبانی، گشاده رویی و ... می باشد. 2- مکارم اخلاق، که خلقیات رفیع و سجایای عالی انسانی است و برای احیای جنبه انسانی و تکمیل جهات معنوی ضرورت می یابد. مصادیق آن عبارتند از: عفو در برابر ظلم، صله رحم در برابر قطع رحم، عطا و بخشش در برابر محروم ساختن و... . حسن خلق، مقدمه برای رسیدن به مکارم اخلاقی است و این تحقیق به پژوهش درباره حسن خلق از منظر قرآن و سنت پرداخته است. عوامل حسن خلق عبارتند از: موهبت الهی، ایمان، تقوا و ... . موانع حسن خلق به موانع درونی و بیرونی تقسیم شده است. موانع درونی شامل: حسد، تکبر، تفاخر و... می باشد و موانع بیرونی در دو بخش حوزه عقیدتی و حوزه رفتاری بررسی شده است. حوزه عقیدتی شامل: کفر، شرک و نفاق و حوزه رفتاری شامل دشمنی و مخالفت با خدا و رسول (ص)، ظلم وتعدی ورعایت نکردن حدود الهی می باشد. مهمترین آثار حسن خلق عبارتند از: محبوبیت نزد خدا، برکت، محبوبیت نزد مردم، ناکام ساختن شیطان و... . کلید واژه ها: حسن، خلق، حسن خلق، قرآن، سنت

مسأله «شرّ» یکی از اساسی ترین و مهمترین مسائلی است که در طی قرنهای متمادی،اندیشه بسیاری از صاحبنظران را به خود معطوف داشته و همگان سعی کرده اند تا با نگاهی عقلی و مستدل،شرور و رنجهای مطرح شده در هستی را تبیین و حقیقت آن را روشن سازند.شناخت معنای دقیق این واژه و بیان تعریفی جامع و مانع برای آن،به عنوان ابتدایی ترین ومهمترین مبحث در این زمینه،به تنهایی پاسخ گوی بسیاری ازسوالات بوده و البته بررسی این معنا، در کلام بزرگ اندیشه و خرد ،امیر المومنین علی(ع) ، غنا و جامعیتی صد چندان به آن خواهد بخشید. معناشناسی واژه «شرّ»در نهج البلاغه از دو منظر دلالت درون متنی(مفهوم شناسی) ودلالت برون متنی(مصداق شناسی)قابل ارزیابی است.در دلالت درون متنی با دریافت یک مولفه معنایی ویژه برای «شرّ» ، مبنی بر اثری که در دوری از صراط مستقیم بر یک امر قابل لحاظ است ،روابط مفهومی شکل خاصی به خود می گیرند از جمله در تقابل معنایی این واژه در مقابل واژه خیراست .در شمول معنایی نیز این واژه دارای دو زیر شمول شرّ اخلاقی و شرّ مرکب می باشد.در چند معنایی نیز باید گفت این واژه در معانی دیگری نظیربدی و ضرر و یا تلخ و ناراحت کننده قابل طرح بوده و در ترادف معنایی نیز این واژه با سه گروه دیگر از مفاهیم که عبارتند ازکلماتی که به طورخاص یا عام به نوعی گناه دلالت دارند (نظیراثم،معصیت ،خطیئه، فساد،فجور ...)وکلماتی که بر کوتاهی کردن در امر دین دلالت دارند (نظیر قصور ،فرط...)وباطل در ترادف ذکر شده و به این ترتیب است که حوزه معنایی این واژه به شکلی ویژه ، قابل طرح می گردد.در دلالت برون متنی نیز با ارزیابی مصادیق متنوع و متعدد برای«شرّ»از جمله ابلیس، اصحاب جمل و...دست یابی به معنای این واژه ، بیش از بیش فراهم می شود.

چکیده بصیرت به عنوان ابزار تشخیص حقیقت و ضروری هدایت، از واژگان کلیدی در فهم معارف قرآن به شمار می آید. استفاده از روش معناشناسی با بررسی روابط بینامتنی (روابط هم نشینی، جانشینی و سیاق) و روابط مفهومی (تقابل معنایی، شمول معنایی و ...) واژ? بصیرت در نظام معنایی قرآن، تبیین می سازد که بصیرت به معنای شناختی مبتنی بر معیارهای دینی است که دارای مولفه های شرطی چون تقوا، تذکر، تعقل، عبرت آموزی است وبینش دقیق و دانش عمیق (فهم)، توانایی تشخیص حق از باطل (تمییز) و التزام عملی به باور قلبی از مولفه های ماهوی این واژه به شمار می آیند. همچنین ترسیم میدان های معناشناسی بصیرت در قرآن کریم به کشف لایه های درونی بصیرت منجر می شود و آشکار می کند که بصیرت در بعضی از لایه های معنایی مترادف عقل، حکمت، نور و فرقان است و سبب می شود تا انسان با بینایی قلبی ناشی از علم حضوری و یا حصولی، واقعیت وجودی خویش را درک کند و با انتخاب خداوند یکتا و دست « لقاء الله » و غایت خلقت « بصیرت توحیدی » دنباله روی از هادیان الهی، به توحید ناب یابد.

چکیده زندگی زناشویی بر پایه محبّت و دوستی بنا شده است. بنابراین در تبیین حقوق هر یک از زوجین، باید علاوه بر جنبه های شرعی و قانونی، نگاهی اخلاقی نیز به موضوع داشت. قرآن کریم در آیات بسیاری حقوق زن را مورد توجه قرار می دهد و مفسّران با توجه به مبانی خود و احیاناً سوالات ارائه شده به ایشان، در صدد شرح و تفسیر قرآن بر می آیند. در این پژوهش سعی شده است، دیدگاه مفسّران معاصر - که قاعدتاً توجه بیشتری به مقتضیات زمان و اوضاع اجتماعی داشته اند- درباره حقوق زن در ازدواج و طلاق مورد مداقه قرار گیرد. با بررسی تفاسیر معاصر ملاحظه شد که برخی از آنان علاوه بر توجه به مباحث شرعی و مادی در حقوق زن، به حسن معاشرت، محبّت و فداکاری نیز توجه ویژه ای داشته اند و با تأکید بر مباحث اخلاقی به تبیین حقوق زن پرداخته اند. اما مفسّرانی نیز تنها به بیان حقوق مادی وی بسنده کرده اند. امّا متاسفانه، اکثر مفسّران، به تحوّلات اجتماعی و تغییر سبک زندگی در عصر حاضر توجه چندانی نداشته و در بیان حق زن در خانواده و وظائف او در برابر شوهر، شرایط کنونی جامعه را مد نظر قرار نداده اند. کلید واژگان: ازدواج، زن، حقوق زن، تکلیف زن، قوّامیت، طلاق، مفسّران معاصر.

زندگی زناشویی بر پایه محبّت و دوستی بنا شده است. بنابراین در تبیین حقوق هر یک از زوجین، باید علاوه بر جنبه های شرعی و قانونی، نگاهی اخلاقی نیز به موضوع داشت. قرآن کریم در آیات بسیاری حقوق زن را مورد توجه قرار می دهد و مفسّران با توجه به مبانی خود و احیاناً سوالات ارائه شده به ایشان، در صدد شرح و تفسیر قرآن بر می-آیند. در این پژوهش سعی شده است، دیدگاه مفسّران معاصر - که قاعدتاً توجه بیشتری به مقتضیات زمان و اوضاع اجتماعی داشته اند- درباره حقوق زن در ازدواج و طلاق مورد مداقه قرار گیرد. با بررسی تفاسیر معاصر ملاحظه شد که برخی از آنان علاوه بر توجه به مباحث شرعی و مادی در حقوق زن، به حسن معاشرت، محبّت و فداکاری نیز توجه ویژه ای داشته اند و با تأکید بر مباحث اخلاقی به تبیین حقوق زن پرداخته اند. اما مفسّرانی نیز تنها به بیان حقوق مادی وی بسنده کرده اند. امّا متاسفانه، اکثر مفسّران، به تحوّلات اجتماعی و تغییر سبک زندگی در عصر حاضر توجه چندانی نداشته و در بیان حق زن در خانواده و وظائف او در برابر شوهر، شرایط کنونی جامعه را مد نظر قرار نداده اند.

از مهم ترین عوامل گمراهی و سقوط انسان، جهل می باشد. این رذیله مانعی مهم در سیر کمالی انسان است، بنابراین قرآن کریم آدمی را از داشتن چنین صفتی بر حذر داشته است. جهل بر وزن فَعل از ریشه ی جَهِلَ به معنای بی علمی، بی عقلی و بی حلمی است. این معانی با توجه به کاربرد آنها در دو حوزه ی معرفت و روان، قابل تقسیم به جهل معرفتی و جهل روان شناختی می باشد. جهل با واژه های سفه، ظنّ، شکّ، جنون، غمرت، غطاء، عمی و خفت قریب المعنا و با کلمات علم، عقل، حلم، معرفت، یقین، فکر، بصیرت و فقه متباین المعنا است. کفرورزی و شرک پیامدهای اعتقادی جهل می باشد. بهانه جویی، تعصب، تقلید به عنوان پیامدهای جهل در حیطه ی رفتار محسوب می شود. جهل های معرفت شناختی به وسیله ی درمان های معرفتی مانند علم آموزی و خردورزی قابل درمان است. لیکن جهل های روانی در بسیاری از موارد نیازمند درمان های روان شناختی نیز است. مواردی چون ایمان، تقوا، صبر و شکر می تواند به عنوان راهکارهای عملی برای زدودن جهل از صفحه قلب و صحنه ی عقل انسان به کار رود.

چکیده در احکام و آموزه های اسلام بر اصل صلح و زندگی مسالمت آمیز تاکید شده است. استقرار صلح که به معنای دوستی،سازش است و با سلم قرابت معنایی دارد؛امری فطری است .در مقابل فساد و تضاد، نه تنها با فطرت سلیم انسان سازگار نیست ؛ بلکه با قوانین جهان هستی نیز هماهنگ نمی باشد. از این رو برای کشف قوانین هستی و همسو شدن با جریان آفرینش لازم است ابعاد مختلف صلح از جمله صلح انسان با خود،خدا،دیگران و طبیعت شناخته شود.در این میان،صلح انسان با خود مقدم برصلح با خداست ،زمانی که فرد خود را بشناسد به صفات و ذات خدا پی می برد و سعی می کند که آیینه تمام نمای الهی شود. از این رو برای تقویت رابطه خود با خدا عمل صالح انجام می دهد.عمل صالح پاسخ به ندای خدا و پیامبران اوست که همراهی او را با روند هستی می خواهند. بُعد سوم ،صلح با دیگران است که در آن فرد به اصلاح روابط خود با دیگران می پردازد. انسان صالح با دیگران به گونه ای رفتار می کند که حقوق و منافع آنها محترم شمرده شود.آخرین بعدصلح ،صلح با طبیعت است که در آن انسان به طبیعت به عنوان مخلوق الهی می نگرد و از آسیب زدن به آن خودداری می کند. در نهایت مصلح با تفضّل الهی و فراهم کردن مقتضیاتی مانند روزی حلال ،تقوا، تزکیه نفس و... همه عالم را نام ونشان حق می بیند و با برطرف کردن انواع موانع نظیر خدافراموشی،غرور وخود برتربینی، بخل و اسراف و ... در می شود.هنگامی که فرد به صلح در ابعاد چهارگانه برسد، آثاری بر دنیا و آخرت وی مترتّبمی شود،مصلح علاوه بر محبوب شدن به امنیت و خلافت الهی در دنیا می رسد و در آخرت نیز علاوه بر تکفیر سیئات و غفران گناهان به پاداش بی حساب و حیات طیبه دست می یابد.ارتباط با خود،خدا،دیگران و طبیعت ،آماده لقای خداوند که آخرین درجه سعادت بشر است. کلید واژه: سلم،صلح با خود، صلح با خدا ، صلح با دیگران ، صلح با طبیعت ، مقتضیات صلح ، آثار صلح ، موانع صلح،قرآن کریم

- پژوهش حاضر با هدف دستیابی به روش کاربردی قرآن در تثبیت فضائل و زدودن رذائل به بررسی سیر نزول آیات قرآن در محو رذائلی چون: تکبّر، بخل، حسد، دروغ و ریا، و تثبیت فضائلی مانند: عفو، سخاوت، صداقت و وفای به عهد پرداخته و به چهار روش تربیتی مشترک در تمام صفات یاد شده دست یافته است؛ که عبارتند از: إعطای بینش، ایجاد بیم و امید، ارائه الگو و تداوم وتکرار. - بینش و نگرش صحیح مقدمه و لازمه ی عمل صحیح است و بینش و نگرش غلط منجر به عمل ناروا می شود. - قرآن برای تغییر تلقّی انسان و ایجاد نگرش صحیح در مورد امور مختلف مجموعه بینش هایی مطرح کرده است که به دو گروه «اعتقادی» و «اخلاقی- رفتاری» تقسیم می شوند؛ بینش های اعتقادی شامل مجموعه باورها و اعتقادات درباره ی خالق جهان، انسان و جهان هستی، فرجام و عاقبت خلقت و چگونگی ارتباط و تعامل موارد مذکور با یکدیگر است، و بینش های اخلاقی شامل شناخت حقیقت یک صفت خاص و بیان ویژگی ها و پیامدهای اخلاقی-رفتاری ناشی از آن می باشد. - خداوند به عنوان مبدأ و خالق هستی و به عنوان مدبّر امور عالم، دارای ویژگی ها و صفاتی است، جهل انسان به چنین خدایی یا غفلت از آن یکی از عوامل بروز صفات ناپسند در وی است و معرفت و شناخت صفات ذات و افعال خداوند عاملی موثر در تخلّق به صفات نیکو و ربوبی شدن است - قرآن خداوند را خالق هستی که عالِم بر هر غیب و شهود، مالک و خالق همه چیز، قادر مطلق و صاحب فضل و رحمت و حکمت بی منتها معرفی می کند. چنین بینشی افق کوتاه دید آدمی را وسعت می دهد و حصارها و حجاب ها را کنار می زند، خود را در محضر خدای قادر می بیند، یا از ارتکاب رذائل شرم می کند و یا از بیم عقوبت و مواخذه ی قادر متعال دست از گناه می شوید و با اتّکا و توکّل بر او هر رنج و زحمتی را در راه کسب فضائل بر خود هموار می کند، چرا که می داند خداوندی توانمند و مهربان او را می بیند و یاری می کند و همه ی نیازهای او را مرتفع می کند. بنابراین تلقّی و ارزیابی انسان از امور دگرگون می شود و آماده ی به ظهور رساندن رفتارها و اعمال تازه ای می شود. - قرآن وجود خاکی انسان را به وی می شناساند و بیان می کند غرایز و تمایلات مادی هرچند برای بقا و حیات انسان ضروری هستند، اما اصل و هدف نیستند بلکه نقطه ی عظیمت اند و وصال به سعادت جز با مهار خواهش های افراطی نفس (دشمن درون) و پرهیز از وسوسه های شیطان (دشمن برون) ممکن نمی باشد؛ تن دادن به خواهش های نفس و بسنده کردن به برآوردن نیازهای وجود مادی، حاصلی جز ماندن در حضیض حیوانی ندارد. - قرآن همگام با توصیف وجود خاکی، بعد افلاکی انسان را می نمایاند که وجودی کرامت یافته از نفخه ی الهی است و جانشین خدا بر زمین. بالاترین ظرفیت علمی به او عطا شده و عالم هستی مسخّر او قرار گرفته است تا بار امانت الهی را بر دوش گیرد. - انسان یگانه موجودی است که قانون خلقت، قلم ترسیم چهره ی او را به دست خودش داده است. راه هدایت و ضلالت به او نشان داده شده و بعد در انتخاب راه آزاد گذارده شده است، تا با انتخابگری و عمل خویش، خود را مشمول نعمت و غفران یا نقمت و عذاب گرداند. - با چنین شناختی از خود احساس شرافت و کرامت می کند و خود را از تن دادن به پستی ها برتر می شمارد و مقدسات اخلاقی و اجتماعی برایش معنا پیدا می کند؛ وتمام تلاش خود را در رسیدن به سعادت و کسب کمال شایسته ی خویش مبذول می دارد. - براساس قرآن دنیا زینتکده ای است که کالای ناچیز آن در زرورق پیچیده شده و بهره مندی از آن کوتاه و محدود است و باید با فرارسیدن مرگ، آن را ترک کرد و به سرایی باقی و جاودانی کوچ کرد که بهره مندی و آسایشش ابدی و رنج و عذابش بی منتهاست ؛ تنها راه برخوردار شدن از این آسایش و رهایی از آن عذاب، غنیمت دانستن فرصت دنیا، انجام عمل صالح و فریفته نشدن به آن است؛ چنین نگرشی، سبب هوشیاری انسان می شود تا برای زخارف دنیا، بهای گزاف نپردازد و جلوه های آن را به جدّ نگیرد و به گرفتن نصیب خویش اکتفا کند و تمام توان خویش را بر اندوختن ذخیره گذارد و دنیا، این مزرعه ی آخرت را با بذر عمل صالح پر بار کند و ثمره ی باقی و پایدار آن را در آخرت برداشت نماید. - اگر چه انسان بر اساس آموزه های قرآن فطرتاً حسن و قبح اعمال را درک می کند، اما از آن جا که همیشه در معرض غفلت و نسیان قرار دارد، قرآن از باب تذکر و اتمام حجّت و برای هدایت و دستگیری بشر به ارائه ی مجموعه بینش هایی درباره ی حقیقت صفات و پیامدها و ویژگی های اخلاقی- رفتاری ناشی از آن می پردازد. - مدح و ستایش کارهای پسندیده و نشان دادن زیبایی آن ها و نیز مذمّت و سرزنش کردار زشت و پدیدار نمودن زشتی ها، برای جذب انسان ها به سوی ارزش ها و دور نگه داشتن از زشتی ها به شکل عاملی درونی، انسان را به سوی انجام نیکی ها و پرهیز از بدی ها سوق می دهد. - شناسایی ویژگی ها و خصوصیات افراد متخلّق به اخلاق حمیده و یا گرفتار به صفات رذیله و نیز آگاهی نسبت به پیامدهای اخلاقی- رفتاری صفات مختلف، با بالا بردن بصیرت و شناخت اخلاقی متربّی وی را کمک می کند تا با مقایسه ی آن ویژگی ها، با خصوصیات خود، میزان گرفتاری خود به رذائل و یا تخلّق خود به فضائل را تشخیص دهد و متناسب با آن اقدامات لازم برای حرکت در مسیر کمال را به انجام رساند. - اگر چه بینش و شناخت صحیح شرط لازم و ضروری برای تخلّق به اخلاق حمیده و انجام اعمال صالح و دوری از اخلاق رذیله و انجام عمل ناشایست است، اما کافی نیست و لزوماً به بروز رفتارهای مطلوب نمی انجامد؛ از این رو باید با بکارگیری شیوه هایی موجبات رغبت و تلاش برای تخلّق و آراسته شدن به صفات و افعال نیکو و دوری و کراهت از صفات و افعال رذیله را فراهم آورد. قرآن برای دستیابی بدین مقصود از راهکار ایجاد بیم و امید (انذار و تبشیر) بهره گرفته است. - قرآن برای ترغیب و تشویق بندگان بر ترک رذائل و اتّصاف و پرداختن به فضائل با شیوه هایی چون وعده عفو و غفران و پذیرش توبه، وعده ی نصرت و یاری، بیان پیامدها و مواهب دنیوی و اخروی به امید آفرینی می پردازد، و به آنان که در راه کسب رضای الهی و انجام عمل صالح گام می نهند، وعده ی پاداش بهتر و بیشتر از عملشان را می دهد. - فضل و رحمت بی منتهای خداوند مانع آن است که بنده را به محض ارتکاب خطا مواخذه و مجازات کند، بلکه مشفقانه و خیرخواهانه بندگان را مورد عفو و مغفرت قرار می دهد و حتی بدی هایشان را به نیکی بدل می کند تا با روشن کردن چراغ امید انگیزه ی ترک رذائل و تخلّق به فضائل را در ایشان ایجاد نماید. - انسان به کسب منفعت و خیرعلاقمند است؛ از این رو خداوند برای ترغیب بندگان، با در نظر گرفتن سعه ی وجودی متفاوت افراد، به بیان مواهب مادی ومعنوی صفات و اعمال شایسته می پردازد. همچنین خداوند از سر فضل و رحمت وعده ی پاداش بیشتر و شایسته تر از عمل می دهد. واضح است که چنین فضل و بخشایشی به نحو بسیار مطلوبی در ترغیب متربّی در انجام عمل شایسته و تخلّق به اخلاق حمیده موثر خواهد بود. - اصولاً انجام رفتارهای پسندیده برای انسان دشوار و مشقت بار است چرا که تقیّد به فضائل معمولاً با محدودیت هایی همراه است و انسان طبیعتاً تمایلی به محدودیت ندارد و دوست دارد هر آن چه را مایل است انجام دهد. به سبب همین مشقت و سختی خداوند برای ترغیب و ایجاد انگیزه و امید برای تخلّق به فضائل، ضمن فراخواندن انسان به انجام اعمال پسندیده و دوری از رذائل وعده می دهد که در این راه او را تنها نمی گذارد و یاریش می نماید. - قرآن برای ترهیب و تحذیر بندگان از رذائل و اعمال ناپسند با شیوه هایی چون دعوت به عبرت گیری و بیان پیامدها و عواقب دنیوی و اخروی اعمال رذیله، ایشان را بیم می دهد و با یادآوری کوتاهی فرصت توبه و انجام عمل صالح انسان ها را به ترک رذائل و کسب فضائل تحریک می کند. - مشاهده و یادآوری عواقب و پیامدهایی که گریبانگیر خاطیان در گذشته شده است با ایجاد بیم از دچار شدن به سرنوشتی چون سرنوشت ایشان موجب پرهیز از عملکردی شبیه عملکرد ایشان می شود. - انسان به حکم فطرت از آن چه ضرری را متوجه او کند گریزان است؛ از این رو قرآن با عنایت به تطوّر وسع و تفاوت های افراد به بیان پیامدهای منفی و عواقب مادی و معنوی اعمال و صفات ناپسند در دنیا و آخرت پرداخته و بدین وسیله موجبات بیم و پرهیز از آن ها را فراهم آورده است. - قرآن برای پرهیز دادن از رذائل اخلاقی و دعوت به توبه و جبران مافات و همچنین برای دعوت به فضائل و اعمال نیکو همواره هشدار می دهد که فرصت عمل و اصلاح کوتاه است، چرا که حداکثر به اندازه ی چند روزه ی عمر دنیا فرصت دارید و دنیای پس از مرگ و سرای آخرت جای عمل کردن نیست بلکه جایگاه کسب نتیجه ی اعمال است. - قرآن به شکل گسترده و فراوان از ارائه ی الگو بهره برده است، و با ارائه ی الگوهای عملی و مثبت، اولاً، نحوه ی رفتار صحیح را به انسان می نمایاند تا بتواند آن چه را در مقام نظر آموخته است، در عمل نیز مشاهده نماید و آن را سرلوحه ی عملکرد خویش قرار دهد تا در عرصه ی رفتار موفق باشد و کمتر دچار خطا شود، ثانیاً، موجب تقویت اعتماد به نفس وی می شود؛ زیرا اگر انسان ببیند افرادی از بشر توانسته اند به قلّه های معرفت و اخلاق دست یابند، این امید و انگیزه در وجودش بیدار می شود که او نیز به عنوان یکی از افراد بشر با شناختن ظرفیت های خود و تلاش کافی می تواند بدان کمال و مقامات عالی دست یابد. همچنین قرآن با ترسیم چهره ی زشت الگوهای منفی و نمایاندن عاقبت ناگوار ایشان زمینه ی عبرت آموزی را برای بشر فراهم می آورد و سبب می شود نوعی دلزدگی و نگرش منفی نسبت به آن ها در متربّی پدید آید. - اعمال و رفتار و افکار و نیات انسان در تأثیر و تأثّر پیوسته و مستمر خود، در عمق جان انسان شکل و طرحی پایدار را به وجود می آورند که این طرح پایدار تمام اعمال و رفتار بعدی انسان را تنظیم می کند و جهت می دهد. در فرهنگ قرآن از این طرح پایدار باطنی به «شاکله» تعبیر شده است. از آن جا که ایجاد شاکله امری تدریجی است، قرآن به منظور حذف شاکله ی منفی و ایجاد شاکله ی مثبت به شکل مستمر و مکرر به بیان معارف و حقایق پرداخته است. - قرآن برای زدودن رذائل و تثبیت فضائل به شکلی هماهنگ و پیوسته در تمام طول نزول از روش های اعطای بینش، ایجاد بیم و امید و ارائه الگو بهره برده است. - قرآن در اولین برخورد با رذائل به شدت عکس العمل نشان می دهد تا هرچه بیشتر زشتی آن را بنمایاند. - خداوند پیش از آن که بندگان را به اعمال و صفات نیکو دعوت کند، خود را متخلّق به آن صفات معرفی می کند. - قرآن هنگام زدودن رذائل، برخلاف تثبیت فضائل، با بسامد بالایی از روش های ارائه الگوی منفی و بیم دهی بهره برده، در صورتی که از این روش ها در تثبیت فضائل بدین گونه عمل نکرده است.

آزادی در لغت به معنی رهایی،نفی اجبار و در اصطلاح فقدان منع و جلوگیری است.آزادی از دیدگاه قرآن و اسلام عبارت است از رها شدن از بردگی و اطاعت غیر خدا و بهره برداری مطلوب از آنچه خداوند مباح کرده است. آزادی اندیشه و بیان به این معنی است که مانعی برای پیشروی فکر و ابراز عقاید و افشای اندیشه ها نباشد.بدیهی است اسلام به عنوان مکتبی جهان شمول که هدفش سعادت انسان است دستوراتی برای آزادی اندیشه و بیان آن داده است. از دید اسلام و قرآن،انسان در اندیشه خود آزاد است و تا زمانی که این اندیشه را مطرح نکند،مانعی بر آن وجود ندارد،اما در بیان اندیشه خود با محدودیت هایی رو به رو خواهد شد که در این پژوهش این محدودیت ها به دو دسته محدودیت های اجتماعی و سیاسی و محدودیت های اخلاقی تقسیم شده است. علاوه بر محدودیت هایی که اسلام برای بیان اندیشه قرار داده است،موانعی نیز در این راه وجود دارد که عبارتند از:تقلید از گذشتگان،جهل،ظن و گمان و نبود روحیه حقیقت گرایی،غفلت، هوای نفس،سلطه اربابان قدرت و تکبر. در نهایت آزادی اندیشه و بیان آن از دیدگاه قرآن،در جامعه آثاری دارد.مهمترین این آثار مشخص شدن حقیقت و رشد ایمان می باشد و نتایج عدم آزادی اندیشه و بیان آن در جامعه سقوط به مرتبه حیوانیت، گمراهی،از بین رفتن موازین اخلاقی و احاطه زشتی ها و پلیدی ها است.

چکیده قرآن کریم، ضمن تعظیم پیامبر(ص)، ایشان را به عنوان اسوه ی حسنه معرفی کرده و تبعیت از وی را نشان خداباوری شمرده و اقوال و رفتار ایشان را برخاسته از تعالیم وحیانی دانسته است. پیامبر(ص) در کنار آگاهی کامل از محتوا، اهداف و روش های رسالت خویش بر مبنای بصیرت الهی، خود نیز به مقتضای حال مخاطبان اهتمام داشته است. پژوهش حاضر با هدف دستیابی به الگوی رفتاری برای جوامع بشری، بالاخص مسلمانان به شناخت ویژگی ها و شیوه های رفتاری پیامبر(ص) در مواجهه با دگراندیشان از نگاه آموزه های قرآنی پرداخته است. از مجموع آیات قرآنی چنین برمی آید که مخالفان پیامبر(ص)، سه گروه "مشرکان"، "اهل کتاب" و "منافقان" بوده اند که در این پژوهش به عنوان "دگراندیشان" از آنان یاد شده است. برخی از روش های رفتاری پیامبر(ص) در مقابله با انواع دگراندیشان عام و مشترک بوده مانند "صبر"، "نرمش و مدارا" و... . برخی دیگر، با توجه به نوع مخاطب و افکار او تنها در برخورد با گروهی خاص در پیش گرفته شده است. به عنوان نمونه در مواجهه با "مشرکان" شیوه هایی مانند"به چالش کشیدن عقاید نادرست"، "امان دادن" و ... مصداق داشت، یا در برخورد با "اهل کتاب" روش هایی مانند "قضاوت و داوری حکیمانه" ، " شفّاف سازی و تنویر افکار عمومی" و... مطرح شده است و در رویارویی با"منافقان" از شیوه های رفتاری مانند "طرد کردن"، " افشای توطئه" و... سخن به میان آمده است. از مقایسه شیوه های رفتاری پیامبر(ص) در مواجهه با دگراندیشان دریافت می شود ایشان، روش بخشش و گذشت را سرلوحه رسالت خود قرار داد و برای فتح قلوب مخالفان از طرق مختلف استفاده می کرد و کمتر به شیوه نظامی متوسل می شد، مگر آنکه دشمن قصد حمله داشت.

با توجه به اینکه در جامعه ی جهانی، همواره بعضی از اقوام، خود را برتر از دیگران دانسته و اقوام دیگر را پست می شمرند و همین مسأله، علت اصلی بسیاری از جنگ ها بین افراد و ملّت ها شده است، بررسی دیدگاه قرآن کریم در زمینه ی تعصبات قومی و قبیله ای ضروری می باشد. تعصبات قومی و قبیله ای به معنای این است که شخص، قوم و خویشاوندان خود را چه ظالم و چه مظلوم در برابر اقوام دیگر یاری رساند. در قرآن و روایات معمولاً از تعصب به "حمیه" یاد شده است. تعصب با دو واژه ی حمیت و غیرت قریب المعناست، و در قرآن و روایات به دو نوع ممدوح و مذموم تقسیم می شود. قرآن کریم از تعصبات مذموم، با صفت « حمیّت جاهلی» یاد کرده است. قوم، قبیله، نژاد و ملیّت گونه های مختلف تعصب، و مشرکان و یهودیان دو نماد مهمّ تعصبات قومی و قبیله ای هستند. زمینه های ایجاد کننده و تشدید کننده تعصبات قومی و قبیله ای کفر، جهل، تکبّر، سلطه جویی، انحصارطلبی می باشد. کفر، خشونت و قتل، انحراف از عدالت، تفرقه، تکاثر و تفاخر، تقلید کورکورانه و فرجام شوم از پیامدهای تعصبات قومی و قبیله ای می باشد. در قرآن کریم راهبردهای زدودن تعصبات قومی و قبیله ای در دو حوزه ی بینش و منش ارائه شده است. ایمان به خدا، معاد و نبوت، توجه به جهانی بودن دین اسلام، اعتقاد به خلقت یکسان همه ی انسان ها در حوزه ی بینش و مواردی چون تقوا، تواضع، وحدت، تعاون، مشورت، داشتن الفت و محبّت به یکدیگر، شرکت در برنامه های عبادی جمعی در حوزه ی منش، موجب از بین رفتن تعصبات قومی و قبیله ای می شود.

یکی از روش های ویژه قرآن داوری قاطع نسبت به اقوال و آرایی است که از دیگران نقل می کند. بدین معنا که سخن حق را تایید و سخن کذب و باطل را رد و ابطال می نماید. این پژوهش به منظور الگوقرار دادن قرآن در داوری صحیح نسبت به سخنان دیگران، به بررسی داوری قرآن نسبت به اقوال مسلمانان پرداخته است. ابتدا سخنان مومنان بررسی شده است که خود شامل مومنان حقیقی و افراد ضعیف الایمان هستند. اظهار ایمان، اعلام اطاعت حقیقی، دعا، اذعان به خیر بودن قرآن، تصدیق وعده های الهی و سخن نیکو در برابر جاهلان نمونه هایی از گفتارهای نقل شده از مومنان حقیقی است که قرآن با شیوه های "سکوت و رد نکردن آن"، "ذکر صفات پسندیده مومنان"، "مدح و تقدیر ازآنها"، "جزای دنیوی و اخروی" این اقوال را تایید می نماید. سخنان نادرست درباره جهاد، اظهار تمایل به دشمنان و تکذیب وعده های الهی از مهم ترین اقوال ضعیف الایمان ها است که در قرآن با عنوان "الذین فی قلوبهم مرض" از آنان یاد شده است. قرآن با توجه به ضعف ایمان آنها به "تبیین مسائل"، "روشن ساختن حقایق دینی" و "تاکید بر اصول اعتقادی" می پردازد. نفی ایمان از دیگران، تهمت به دیگر مسلمانان و ادعاهای بی عمل، از سخنان نادرست مومنان است که قرآن ضمن مردود شناختن آن، به مومنان سفارش می کند که از مسیر اصلاح خارج نگردند. از آنجا که از نظر آموزه های اسلامی هر کسی که شهادتین را بر زبان جاری سازد، مسلمان نامیده می شود، سخنان منافقان نیز بررسی شده است. گرچه اسلام آنها ظاهری بود، امّا احکام دنیوی اسلام شامل آنها نیز می شد. منافقان گاه ادعای ایمان، اصلاح گری و نیکوکاری دارند؛ زمانی نسبت به خدا و رسول(ص) سخنان نادرستی از آنها نقل شده است وگاه به تحقیر مومنان می پردازند که قرآن با شیوه های "افشاگری صریح"، "تاکید بر کذب و باطل بودن سخن"، "مذمت و توبیخ " و "تهدید به عذاب"، سخنانشان را رد نموده است. واژگان کلیدی: قول، داوری، مومنان حقیقی، ضعیف الایمان، منافقان

عبودیَت از ریشه عبد و به نظر بسیاری از لغت شناسان به مفهوم خضوع است. و در معانی متعددی چون اطاعت و فرمانبرداری از خداوند و پرستش او استعمال می شود. در این پژوهش عبودیت از منظر امام علی علیه السلام، بررسی شده است.علم و آگاهی، خردورزی، توبه و استغفار، تزکیه و تهذیب نفس و تقوا برخی از عوامل گرایش به عبودیت محسوب می شود. عبودیت، موانع بازدارنده نیرومندی دارد که آدمی را، در صورت غفلت، در دام خود گرفتار کرده و از برکات سرشار پرستش خداوند محروم می‏سازد. برخی از موانع تحقق عبودیت از منظر امام علی علیه السلام پیروی از هوای نفس، آرزو های طولانی، وسوسه های شیطان، گناه و استکبار می باشد. عبودیت در کلام علی علیه السلام دارای آثار و دستاوردهایی است که می توان آن را در ابعاد فردی – دنیوی، فردی – اخروی و اجتماعی – دنیوی مورد بررسی قرار داد. آزادگی، توکل، دوری از گناه و خروج از سلطه شیطان، جلب رضایت خداوند، کسب یقین و... از جمله آثار عبودیت در بُعد فردی – دنیوی است. جاودانگی در سرای ابدی، عامل نجات در قیامت، کسب سعادت و... از جمله آثار عبودیت در بُعد فردی – اخروی است. درک عظمت و قدرت اسلام، ارتقاء اخلاق اجتماعی و... از جمله این آثار در بُعد اجتماعی – دنیوی می باشد. لازم به ذکر است قرار گرفتن در صراط مستقیم الهی مهمترین اثر عبودیت می باشد که در برگیرنده تمامی آثار یاد شده، است.

با توجه به اینکه عترت پیامبر(ص) در جایگاه ترجمان قرآن هستند، شناخت روایات آن بزرگواران در تفسیر قرآن از اهمیت ویژه¬ای برخوردار است. پژوهش حاضر به گونه¬شناسی روایات امام جواد(ع) و امام هادی(ع) در تفسیر قرآن می¬پردازد. مراد از گونه¬شناسی، تفکیک روایات وارد شده در تفاسیر نقلی، در گونه¬های متعدد، بر اساس میزان و نحوه¬ی ارتباط آنها با تفسیر قرآن است. در مجموع، روایات رسیده از این دو امام بزرگوار(ع) در تفسیر قرآن، بالغ بر 9 گونه، بدین شرح است: 1- بیان معنای لغوی 2- تبیین تفسیری 3- تبیین معنای باطنی 4- تطبیق بر مصداق 5- بیان حکمت احکام و مسایل 6- توضیح قصص قرآن 7- اِخبار از غیب 8- استناد به آیات قرآن 9- بیان علوم قرآنی. بسامد هر یک از گونه¬ها در میان روایات امام جواد(ع) و امام هادی(ع) اندکی متفاوت از یکدیگر است. به نظر می¬رسد که این تفاوت¬ها ناشی از تغییر در اوضاع سیاسی و اجتماعی دوران این دو امام بزرگوار(ع) بوده باشد، همانطور که شباهت¬های فراوان موجود در روایات ایشان نیز به دلیل شرایط مشابه دوران متوالی آنهاست. با این توضیح که فشار سیاست وقت بر امام جواد(ع) و امام هادی(ع) و شیعیان آنها، سبب کثرت روایات "تطبیق بر مصداق" در کلام آن دو بزرگوار(ع)، جهت تبیین جایگاه اهل بیت(ع) و نیز شناخت دشمنان ایشان بوده است. چنانکه می¬توان تشدید فشارها در دوران امام هادی(ع) را علّت افزایش حجم عرضی(حجیم¬تر شدن) روایات این گونه در کلام آن حضرت(ع) دانست.

علی رغم فرصت هایی که جوامع مختلف برای رشد و ارتقای هریک از اعضای خود فراهم می کنند؛ افرادی به دلایلی از قبیل نداشتن موقعیت اجتماعی وامکانات مادی مناسب، ضعف عقیده و... نیازمند حمایت هستند؛ قرآن به برخی از مصادیق این قشر یعنی مستضعفان، زنان،کودکان، ایتام، بردگان، کنیزان و مصیبت دیدگان اشاره کرده است. چنین افرادی را می توان ذیل عنوان کلی اقشار آسیب پذیر گرد آورد. رفتار حمایتی رفتاری است که به قصد کمک کردن به دیگران، صورت می گیرد و در چهارحوزه ی ارائه وتصحیح بینش(اعتقاد) ، منش(رفتار)، مادی و اجتماعی و حمایت های عاطفی می باشد. ارائه وتصحیح بینش(اعتقاد) در حوزه اعتقاد به خدا و آخرت، اعتقاد به رزاقیت الهی ،اعتقاد به حکیمانه بودن حوادث و ناگواری ها،گشایش بعد از سختی ها و پاداش در برابر آنها می باشد، و آثاری از قبیل تسلیم ،تقوا، توکل و صبر را در پی دارد.اصلاح منش از طریق کار و تلاش، کسب علم، حسن تدبیر و برنامه ریزی در زندگی صورت می گیرد. حمایت های مادی واجتماعی به صورت فردی وحکومتی می تواند انجام شود. حمایت فردی از قبیل پرداخت زکات، خمس، نفقه، کفاره، صدقه، قرض الحسنه، تقسیم ارث، وصیت، سرپرستی ایتام صورت می گیرد. حمایت های حکومتی نیز با اجرای عدالت اجتماعی در جامعه تحقق می یابد.حمایت عاطفی نیز با محبت ورزی، فروتنی وتقویت روحی اقشار آسیب پذیر می باشد. گرچه موانع درونی از قبیل دنیاطلبی، بخل، اسراف،راحت طلبی وموانع بیرونی مانند: انحراف از عدالت،سلطه جویی،تعصبات قومی، مانع اجرای این حمایت ها می شوند؛ اما اگر افراد به این امور مبادرت ورزند، به نتایج فردی واجتماعی قابل توجهی دست خواهند یافت. تحکیم همبستگی جامعه،رفع فقر،تعاون اجتماعی، تقلیل مفاسد اجتماعی از پیامدهای اجتماعی این حمایت ها است و سعادت دنیوی، پاک شدن از رذیلت ها، محبوبیت نزدخداوند و افزایش آرامش روحی از پیامدهای فردی رفتار حمایتی می باشد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.