چکیده اثرشیرسویابرتغییراتهیستومورفومتریک قشرمخ وهیپوکامپ ناشیاز برداشت تخمدان درموشهای صحرایی نوزاد به کوشش بهرخ مرزبان عباس آبادی سویا محتوی مقدار زیادی ایزوفلاون می باشد که از خانواده فیتواستروژن ها است. فیتواستروژن ها مولکول های مشتق شدهازگیاه بوده ودارای فعالیت شبه استروژنی می باشند. دراین تحقیق با هدف بررسی اثرشیرسویابرتغییراتهیستومورفومتریک قشرمخو هیپوکامپ ناشیاز برداشت تخمدان،تعداد30 قطعه موش صحرایی ماده یک روزه در شرایط استاندارد آزمایشگاهینگهداری و تا پایان روز 21 با شیر مادر و سپس با پلت های تجاری تغذیه گردیدند. در سن یک هفتگی بطور تصادفی تعداد 20 قطعه موش انتخاب و تحت عمل جراحی برداشت تخمدان (ovx) قرار گرفتند و 5 قطعه موش بعنوان گروه شاهد (sham) جراحی شدند و5 موش باقیمانده نیز بعنوان کنترل در نظر گرفته شدند . درمان سه گروه از موشهای ovx در14 روزگی توسط شیر سویا به میزانml/kgb.w 3 و 5/1و 75/0دو بار در روز انجام گرفت. در روز 60، تمامی موش ها تحت بیهوشی عمیق قرار گرفتند و متعاقب خونگیری و مرگ بدون درد، نمونه ها تهیه گردید. پس از پروسه بافتی و قالب گیری از هر نمونه برش به صورت سریال تهیه و علاوه بر رنگ آمیزی متداول هماتوکسیلین - ائوزین ، رنگ آمیزی اختصاصی ماسون تری کروم سبز نیز انجام گرفت . سپس اندازه گیری ضخامت لایه هاو شمارش سلولها در قشرمخ و هیپوکامپ انجام گرفت. در این پژوهش مشخص گردید کهمصرف شیر سویا با دوزهای ml/kgb.w 5/1و 75/0هیچ تاثیری بر روی غلظت سرمی 17-? استرادیول در موش های صحرایی تخمدان حذف شده نداشت درحالیکه غلظت 17-? استرادیول در گروهی که شیر سویا را با دوز ml/kgb.w 3 دریافت کرده بودند افزایش معنی داری را نسبت به سایر گروه ها نشان داد (p<0/05 ). ضخامت قشر مخ در بین گروه های مورد مطالعه اختلاف آماری معنی داری را نشان نداد، ولیتعداد سلول های عصبی در قشر مخ در گروه موش های صحرایی تخمدان حذف شده با دریافت شیر سویا با دوز ml/kg b.w 3 ، افزایش معنی داری را نسبت به سایر گروه ها نشان دادند (p<0/05 ). با توجه به پژوهش حاضر حذف تخمدان و مصرف شیر سویا اثر معنی داری در ضخامت لایه های مولکولار و پلی مورفیک ناحیه ca1 و همچنین لایه های مولکولار و هرمی ناحیه ca2هیپوکامپ در موش های صحرایی مورد مطالعه ندارد. از طرفی مشخص گردید که حذف تخمدان با مصرف شیر سویا با دوز بالا (ml/kgb.w3) افزایش معنی داری در ضخامت لایه هرمی ca1، لایه پلی مورفیک ناحیه ca2، و لایه های هرمی، پلی مورفیک و مولکولار ناحیه ca3 هیپوکامپ نسبت به گروه های موش های تخمدان حذف شده بدون مصرف شیر سویا ایجاد شد که این افزایش در مورد ضخامت لایه های پلی مورفیک ناحیه ca2 و لایه های هرمی و پلی مورفیک ناحیه ca3 نسبت به گروه موش های تخمدان برداشته شده با مصرف شیر سویا با دوز کم (ml/kgb.w 75/0 ) نیز معنی دار بود همچنین حذف تخمدان با مصرف شیر سویا با دوز بالا ml/kgb.w)3) افزایش معنی داری در تعداد سلولهای عصبی در نواحی ca1 و ca2 هیپوکامپ نسبت به گروه های موش های تخمدان حذف شده بدون مصرف شیر سویا و یا با مصرف شیر سویا با دوز کم (ml/kgb.w 75/0 ) ایجاد نمود. اما حذف تخمدان و مصرف شیر سویا تاثیری در تعداد سلولهای عصبی ناحیه ca3 هیپوکامپ در گروه های مختلف آزمایشی نداشت. در این پژوهش ضخامت لایه های پلی مورفیک، هرمی و مولکولار ناحیه برجستگی دندانه ای در گروه موش های تخمدان حذف شده بدون مصرف شیر سویا ودر گروه موش های تخمدان حذف شده با مصرف شیر سویا با دوز ml/kgb.w 75/0 کاهش معنی داری را نسبت به گروه های کنترل و شاهد و گروه موش های تخمدان حذف شده با مصرف شیر سویا با دوز ml/kgb.w3 را نشان دادند. تعداد سلولها در ناحیه برجستگی دندانه ای هیپوکامپ در گروه موش های تخمدان حذف شده بدون مصرف شیر سویا کاهش معنی داری و در گروه موش های تخمدان حذف شده با مصرف شیر سویا با دوز ml/kgb.w 3 افزایش آماری معنی داری را نسبت به سایر گروه ها نشان دادند (p<0/05 ). نتایج پژوهش حاضر نشان داد حذف تخمدان و مصرف شیر سویا تاثیر معنی داری بر نسبت ضخامت قشر مخ بر نواحی ca1، ca2و ناحیه برجستگی دندانه ای هیپوکامپ نداشت. از طرفی در مورد این نسبت در ناحیه ca3 در گروه موش های تخمدان حذف شده با مصرف شیر سویا با دوز ml/kgb.w 3 کاهش معنی داری در مقایسه با گروه موش های تخمدان حذف شده بدون مصرف شیر سویا و یا با مصرف شیر سویا با دوز کم (ml/kgb.w 75/0) مشاهده شد(p<0/05 ). همچنین حذف تخمدان و مصرف شیر سویا تاثیر معنی داری بر نسبت تعداد سلولهای قشر مخ بر هیپوکامپ نشان نداد (p<0/05 ). در نهایت می توان گفت که با استناد به تحقیق حاضر، کم شدن استروژن ناشی از برداشت تخمدان در موشهای صحرایی نوزاد موجب کاهش ضخامت قشرمخ نشد اما تعداد سلولها در قشر مخ کاهش یافتند. همچنین در برخی از نواحیهیپوکامپ،موجب کاهش ضخامت و تعداد سلولها گردید. از سویی استفاده از شیر سویا (به میزان بالا) باعث افزایش غلظت سرمی17-?استرادیول در خون شد که متعاقباً سبب افزایش ضخامت لایه و تعداد سلول ها گردید. بنابراینشیر سویا می تواند به عنوان منبع فیتواستروژن، جانشین هورمون های مصنوعی شود. کلید واژه: شیر سویا، هیپوکامپ، قشرمخ