چکیده :عقرب ها جانورانی هستند که تاریخچه زندگی نسبتاً طولانی دارند و دارای سازگاری های زیادی بامحیط زیست خود می باشند. و از این نظر دارای اهمیت هستند. بیشترین تنوع گونه ای عقرب ها در مناطق نیمه گرمسیری یعنی بین عرض های جغرافیایی 38- 23 درجه رخ می دهد و ایران با قرار گرفتن در بین عرض های 40 – 25 درجه شمالی به طور کامل در منطقه ی مناسب برای زیست عقرب ها قرار دارد. استان لرستان باداشتن اقلیم های مختلف زیستگاه چندین گونه عقرب است. ارتباط عقرب با بهداشت وسلامت انسان از جنبه های دیگر اهمیت مطالعه عقرب هاست.در این بررسی مورفومتریک، چهار گونه از عقرب های استان لرستان که یک گونه ی آن حفار است مورد مطالعه قرار گرفت.58 صفت مورفولوژیک (شامل 17 طول، 13 عرض، 11 ارتفاع، 3 فاصله و 14 نسبت) توسط کولیس دیجیتال اندازه گیری و سپس توسط نرم افزار spss و با انجام تست anova و lsd مورد تجزیه وتحلیل آماری قرار گرفت و نتایج به صورت جداولی استخراج و سپس مورد تفسیر ، بحث و نتیجه گیری نهایی واقع شد. در مقایسه ی درون گونه ای تفاوت های معنی دار در گونه hottenttota saulcyi در 40 صفت، در گونه hottenttota zagrosensis در 32 صفت، در گونه mesobuthus eupeus در 6 صفت و در گونه scorpio maurus در 38 صفت در بین نرها وماده ها مشاهده شد. در مقایسه ی بین گونه ای تمام گونه ها در 36 صفت تفاوت معنی دار ازخود نشان دادند، ولی هنگامی که در این جداسازی گونه ها، هدف جدا کردن نر ها و ماده ها از یکدیگر نیز باشد تنها صفات طول کاراپاس، عرض قدامی کاراپاس، عرض خلفی کاراپاس، ارتفاع فمور، طول شلا، عرض شلا، طول مانوس، طول انگشت متحرک ارزش پیدا می کنند ( همه ی آنها به دو اندام کاراپاس و پدیپالپ مربوط می شود )، زیرا در این هشت صفت نر و ماده ی چهار گونه عقرب مورد نظر ما دارای اختلاف معنی دار با یکدیگر هستند، ضمن اینکه چهار گونه نیز با یکدیگر اختلاف معنی دار دارند. و در همین راستا صفت طول به عرض تلسون کم ارزش ترین صفت معرفی می گردد زیرا چهار گونه عقرب مورد مطالعه در مقایسه درون گونه ای و بین گونه ای دارای تفاوت معنی دار در این صفت نیستند.

کشور ایران با توجه به آب و هواهای گوناگون موجود در آن از نظر تنوع گونه ای عقرب بسیار غنی می باشد. بیشترین تنوع گونه ای عقرب ها در مناطق نیمه گرمسیری یعنی بین عرض های جغرافیایی 23- 38 درجه اتفاق می افتد و ایران با قرار گرفتن در بین عرض های 25 – 40 درجه شمالی به طور کامل در منطقه ی پراکندگی عقرب های دنیا قرار دارد. خوزستان با مساحتی بیشتر از 64000 کیلومترمربع، دارای آب و هوای خشک و نیمه خشک می باشد که باعث ایجاد یک محیط زیست مناسب برای بند پایان شده است. در ایران بیشترین شیوع عقرب گزیدگی و مرگ ناشی از آن در استان خوزستان می باشد. در این مطالعه گونه های apistobuthus susanae ، odontobuthus bidentatus ، scorpio maurus townsendi و hemiscorpius lepturus از مناطق مختلف استان خوزستان جمع آوری شده است. از این 4 گونه، سه گونه ی آن حفار و گونه ی hemiscorpius lepturus سنگ زی می باشد. صفات مورفولوژیک مورد نظر (شامل 17 طول، 13 عرض، 12 ارتفاع، 3 فاصله و 14 نسبت) توسط کولیس دیجیتال اندازه گیری شدند. داده های حاصل در بسته ی نرم افزاری spss (ver-16) و توسط تست anova تحلیل شد و جداول مربوطه تهیه گردید. نتایج نشان داد که در مقایسه ی درون گونه ای صفات عرض کلیسر، طول کاراپاس، عرض قدامی و عرض خلفی کاراپاس، فاصله چشم چپ جانبی تا چشم چپ میانی، عرض تروکانتر و عرض پتلا بهترین صفات برای بررسی هستند زیرا این صفات در بین نر و ماده ی 4 گونه ی مورد بررسی، دارای اختلاف معنی دار بودند. در مقایسه ی بین گونه ای، اکثر گونه ها با یکدیگر دارای اختلاف معنی دار بودند، لیکن صفات زیر به عنوان صفاتی که در بین 4 گونه با یکدیگر دارای تفاوت معنی دار می باشند، مطرح می شوند. ارتفاع و عرض خلفی کاراپاس، طول و عرض تروکانتر (پدی پالپ)، نسبت طول به عرض پتلا (پدی پالپ)، نسبت طول به عرض شلا، طول انگشت ثابت، نسبت طول مانوس به طول انگشت ثابت، طول انگشت متحرک، عرض و ارتفاع بند اول متازوم، طول و عرض و ارتفاع بند دوم متازوم، عرض بند سوم متازوم، ارتفاع بند چهارم متازوم و ارتفاع بند پنجم متازوم. تمامی این صفات از نظر مورفولوژیک برای جداسازی گونه ها از یکدیگر قابل استفاده اند لیکن هنگامی که هدف جدا کردن نر و ماده ها از یکدیگر هم باشد، دو صفت عرض خلفی کاراپاس و عرض تروکانتر ارزش پیدا کرده و صفت نسبت طول به عرض شلا بی ارزش ترین صفت در نظر گرفته می شود. با توجه به نتایج به دست آمده، به طور کلی ماده ها دارای کاراپاس پهن تری نسبت به نرها می باشند. و در عقرب های حفار مناطق دارای بستر سخت این مسئله به علت افزایش حجم عضلات کلیسر امری عادی تلقی می گردد. ضمن آنکه چشم های میانی نیز در این عقرب ها در محلی خلفی تر نسبت به بقیه ی عقرب ها قرار دارند. در بررسی طول و عرض شلا هیچ گونه رابطه ای بین اندازه شلا و میزان سمیت عقرب ها مشاهده نشد، ضمن آنکه به نظر می رسد که رژیم غذایی عقرب ها در اندازه ی شلا بی تاثیر نباشد. در بررسی متازوم نیز مشخص گردید که بلندتر بودن آن در نرها یا ماده ها از هیچ الگوی خاصی پیروی نمی کند.

عقرب جانوری متعلق به شاخه بندپایان، زیرشاخه ی گیره داران و رده ی آراکنیدا(عنکبوتیان) است. این جانور به علت خاصیت عقرب گزیدگی از جانوران مهم از نظر پزشکی است. تنوع زیستی مفهومی است که در سه سطح تنوع ژن، تنوع گونه و تنوع زیست بوم بررسی می شود. استان ایلام با توجه به اقلیم های گوناگون موجود در آن از نظر تنوع گونه ای عقرب بسیار غنی می باشد. از سه اقلیم استان وبراساس موقعیت آب وهوا، پوشش گیاهی وگستره عقرب گزیدگی از هرکدام 5 ایستگاه تعیین و نمونه برداری شد. هم زمان از پوشش گیاهی و خاک محل زیست ایستگاه ها، نمونه برداری به عمل آمد. نمونه ها پس از انتقال به آزمایشگاه وتثبیت در الکل با استفاده از کلیدهای شناسایی معتبر مثل کواریک (2009)، فرزان پی(1366) و نویدپور(2010) مورد شناسایی قرار گرفتند.حاصل این تحقیق منجر به شناسایی10گونه گردید. عقرب های هوتنتوتاسلسئی، کمپوسوبوتوس ماتهیسنی، مزوبوتوس اپئوس، همی اسکورپیولپتورس، آندروکتونوس کراسیکودا، اسکورپیوموروس و اورتوشیروس ایرانوس از عقرب هایی هستند که در هر 3 اقلیم وجود داشتند و عقرب رازیانوس زارودنی ای از اقلیم معتدل کوهستانی به دست آمد. عقرب های بوتاکوس ما کروسنتروس و ادنتوبوتوس بیدنتاتوس از عقرب های خاص اقلیم گرم وخشک بودند. همچنین مشخص شد که با وجود نیاز عقرب های خانواده ی بوتیده به پوشش گیاهی، رابطه ی معناداری بین نوع پوشش گیاهی و نوع عقرب وجود ندارد. دربررسی آنالیز داده های خاک که به وسیله نرم افزار spss(ver16) انجام گرفت، مشخص شد که عقرب های حفاراسکورپیوموروس و اودونتوبوتوس بیدنتاتوس وابسته به ph و شوری و سختی و بافت مشخصی ازخاک می باشند درحالی که بین ویژگی های خاک و نوع عقرب تیره های بوتیده و همی اسکورپیده ارتباط خاصی وجود ندارد.

عقربها از جمله قدیمی ترین بندپایان خشکی زی هستند که به آنها فسیل زنده نیز می گویند.عقربها جانورانی گوشتخوار،نورگریز، وغیراجتماعی هستند که تمام عمرشان را بجزدر موارد جفت گیری،همنوع خواری ودر مواردی که مادر و فرزند در کنارهم دیده می شوند.عقربها اغلب طول عمرشان را در لانه هایشان(burrow)میگذرانند.لانه ها اغلب طول و اندازه متفاوتی دارند که به جنسیت و سن عقربها متفاوتند. و آناتومیک بدن جانور باتوجه به بستر خاک متفاوت می شود. باتوجه به اقلیم استان خوزستان و تنوع بندپایان بخصوص عقربها در این استان به بررسی رفتارهای لانه سازی دو نوع عقرب scorpio murus towensendi , odontobuthus bidentatusپرداختیم.در این بررسی طول و عرض مدخل لانه ها بوسیله کولیس اندازه گیر ی شد.مولاژلانه ها بوسیله مواد پرکننده ی از جنس گچ وسیمان بدست آمد. نتایج به دست آمده از اندازه گیری عرض، ارتفاع مدخل، بخش های مختلف لانه شامل 3/1 ابتدائی ، 3/1 میانی و3/1 انتهایی و طول لانه در عقرب-های مورد مطالعه بعد از تهیه میانگین، انحراف استاندارد و خطای استاندارد با روش t-test و در سطح خطای کمتر از 5 درصد با هم مقایسه شدند و در نهایت برای مقایسه پارامترهای مختلف در داخل گونه از روش ناپارامتری فریدمن (napar freidman) استفاده شد. همچنین پارامترهای اندازه گیری شده در خاک بستر عقرب های مورد مطالعه ph، هدایت الکتریکی ذرات و ترکیب خاک با استفاده از روش من ویتنی (mann-whitney) مقایسه و بررسی شدند. طول لانه در عقرب اسکورپیوموروس بیش از ادونتو بوتوس بیدنتاتوس بود.این عقربها در خاکهای با ph اسیدی زندگی میکنند.لانه های عقربهای اسکورپیوموروس اغلب دارای زاویه تند45درجه اند در حالیکه در ادونتوبوتوس این زاویه به 25 درجه تقلیل یافته است.لانه های اسکورپیوموروس نسبت به ادونتوبوتوس بهم نزدیکترند.درصدشن در عقرب ادونتوبوتوس بیشتر است که دلالت بر نرمتر بودن محل زندگی این عقرب نسبت به اسکورپیوموروس دارد

جنس odontobuthus از جمله عقرب های حفاری است که گونه های آن در محدوده پنج کشور ایران، هند، پاکستان، عراق و عمان دارای پراکندگی می باشند. حضور این جنس در ایران به وسیله حداقل دو گونهo. doriae و o. bidentatus شناخته می شود. بر اساس حضور جمعیت های نامشخص از این جنس (o. sp.) در نواحی شرقی ایران (استان های خراسان رضوی، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان) احتمال تایید حضور رکوردی جدید برای فون عقرب های ایران یا شناسایی گونه ای جدید برای این جنس در نواحی شرقی ایران وجود دارد. در این مطالعه، بررسی نمونه های سه گونه o. sp. جمع آوری شده از استان خراسان رضوی و جنوبی و نمونه های مربوط به گونه های o. doriae و o. bidentatus بر اساس بررسی های ریخت شناسی، ریخت سنجی (روش های آماری تک و چند متغیره) و بررسی های مولکولی با استفاده از توالی های دو ژن(cox1) cytochrome c oxidase, subunit i و16s ribosomal rna (16s rrna) انجام شد. نتایج حاصل از بررسی های ریخت شناسی و تحلیل های آماری بر روی 27 متغیر ریخت سنجی، جدایی کامل نمونه های مربوط به گونه o. sp. را از دو گونه تایید شده o. doriae و o. bidentatus نشان می دهند. همچنین داده های مولکولی حاصل از تحلیل های میانبرترین درخت (maximum parsimony)، محتمل ترین درخت (maximum likelihood)، درخت بیزین (bayesian) و شبکه هاپلوتایپی برای ژن های میتوکندریایی coxi با 671 جفت نوکلئوتید و ژن 16s با 360 جفت نوکلئوتید نیز جدایی کامل نمونه های گونه o. sp.از دو گونه o. doriae و o. bidentatus را نشان می دهند.

عقرب گزیدگی امروزه بعنوان عامل مهم مرگ نوزادان، کودکان و بزرگسالان درکشورهای در حال توسعه قلمداد می شود. این بررسی به منظور مطالعه بیماریزایی و عوارض ناشی از سم عقرب همی اسکورپیوس لپتوروس به عنوان یکی از خطرناک ترین عقرب های استان خوزستان صورت گرفته است. در این تحقیق اثرات سم عقرب بر هموگرام و میزان شکنندگی اریتروسیت ها و همچنین نحوه اثر آنتی ونوم بر تغییرات حاصل صورت پذیرفت. بدین منظور تعداد 90 سر موش صحرایی از نژاد ویستار بطور تصادفی به 5 گروه مساوی تقسیم شدند. گروه a به عنوان شاهد فقط سرم فیزیولوژی دریافت نمود. گروه b سم همی اسکورپیوس را به میزان mg/kg 3 از طریق داخل صفاقی دریافت نمود. رت های گروه c، d و e علاوه بر سم آنتی ونوم به میزان ml/rat 5/0 از طریق داخل عضلانی دریافت نمودند.‏ رت های گروه c آنتی ونوم را 20 دقیقه پس از تزریق سم، رت های گروه d 20 و 60 دقیقه پس از تزریق سم و رت های گروه e آنتی ونوم را همراه با سم دریافت نمودند. پس از انجام تزریقات در زمان های 1، 3 و 24 ساعت پس از تزریق سم از کلیه گروه ها (هر بار از 6 سر رت) خونگیری جهت آزمایش cbc و مطالعه میزان شکنندگی اریتروسیت ها در غلظت های مختلف محلول های نمکی صورت پذیرفت. نتایج حاصله نشان داد در گروه دریافت کننده سم به تنهایی تغییرات آشکاری در شاخص های هموگرام شامل شمارش گلبول های قرمز، هماتوکریت، هموگلوبین، گلبول های سفید، نوتروفیل ها و لنفوسیت ها شده است. در سایر گروه های درمان شده با آنتی ونوم این تغییرات در مقایسه با گروه شاهد معنی دار نبوده است. در خصوص شکنندگی گلبول های قرمز تزریق سم به تنهایی میزان مقاومت ارتیرویت ها را نسبت به غلظت های هیژوتونیک کاهش داده و منحنی لیزاریترویت ها دستخوش تغییر می شود. این در حالی است که تجویز آنتی ونوم به هر یک از اشکال مورد استفاده توانسته است علاوه بر تعدیل هموگرام از تغییرات منحنی شکنندگی اسمزی گلبول های قرمز جلوگیری نماید.

در اکثر نقاط ایران، بویژه استان خوزستان، عقرب زدگی مشکلی جدی می باشد. در خوزستان، بیشتر موارد عقرب گزیدگی ناشی از عقرب های خانواده بوتیده می باشد بطوریکه 41 درصد موارد به عقرب آندروکتونوس کراسیکودا تعلق دارد. زهرعقرب شامل ترکیبات فعال بیولوژیک مختلفی از جمله انواع مختلف توکسین ها می باشد که هر کدام از آنها توسط ژن مخصوص به خود کد می شوند. اطلاعات ژنتیکی در مورد تعیین توالی ژن های کد کننده توکسین های عقرب های خانواده بوتیده استان خوزستان در بانک بین المللی ژن موجود نیست. هدف از این پژوهش تکثیر cdna کد کننده یک نروتوکسین از غده زهر عقرب های خانواده بوتیده می باشد. نمونه های عقرب توسط آزمایشگاه رفرانس عقرب موسسه رازی اهواز تهیه و شناسایی شدند. با استفاده از محلول rnxtm ، مجموع rna از غده زهر گونه های مزوبوتوس یوپیوس، هوتنتوتا زاگروسنسیس، هوتنتوتا سلسئی و آندروکتونوس کراسیکودا استخراج و غلظت rna استخراج شده از هر نمونه توسط دستگاه اسپکتروفوتومتر اندازه گیری شد. سپس به منظور تکثیر cdna کد کننده یک نروتوکسین، آغازگرهای دژنرتیو طراحی شدند. در ادامه با استفاده از تکنیکrt-pcr و پس از بهینه سازی شرایط pcr، قطعه cdna با طولی حدود bp 241 از غده زهر عقرب آندروکتونوس کراسیکودا تکثیر گردید.