چکیده: ایران جزو کشورهایی است،که از نظر آب وهوایی و اقلیم از تنوع بسیار زیادی برخوردار است. استان خوزستان یکی از استانهای جنوبی ایران می باشد؛که در طول تاریخ گذشته به دلایل مختلف برای سکونت انتخاب شده است وجودرشته کوه زاگرس در شمال ودلتای کارون درجنوب ودشت شوشان در غرب آن و برخورداری از سه رود خانه پر آب دز،کرخه وکارون این استان را منحصر بفرد ساخته است. شناخت ما از دوره پارینه سنگی در این استان بسیار اندک می باشد. زیرا سیل عظیم آثار بدست آمده در دشت فرصت را برای بررسی وشناسایی محوطه های پارینه سنگی ربوده است.بررسی وشناسایی صورت گرفته در کرانه شرقی دزمحوطه های جدیدی از استقرارجوامع پارینه سنگی را آشکارمی سازد.شناسایی ومعرفی این محوطه از اهمیت بسزایی برخورداراست.وجود منابع غذایی و سنگی کافی-در کنار رودخانه دز آنجا را مکانی مناسب برای انسان دوره پارینه سنگی نموده است. واژگان کلیدی: پارینه سنگی، بررسی وشناسایی، خوزستان، دز، دزفول و زاگرس.

برای مطالعه ی آثار برجای مانده از جوامع پیش از تاریخ ،و پی بردن به اقتصاد زیستی آن ها ناگریز باید از علوم مختلف چون علم جانورشناسی بهره گرفت در دهه های اخیربابهره گیری از این علم و با بررسی بقایای جانوری این امکان فراهم آمد تا با استفاده و مطالعه ی جانورباستان شناسی ، به ابزار و فنون شکار، نوع شکار، نقش جانوران گوناگون در اقتصاد زیست پایه، روند اهلی سازی گونه های گوناگون جانوری و نیز رد و بدل احشام میان جوامع باستان پی برد تپه باستانی تل سبز معروف به تل سوز در جنوب غربی شهر مرودشت قرار دارد . اولین کاوش باستان شناسی در این محوطه در تابستان 1391 با توجه به وضعیت نامناسب کنونی و همچنین به جهت تعیین حریم تپه صورت پذیرفت .در تحقیق کنونی به بررسی درصد و قدمت استخوان حیوانات اهلی و غیراهلی ( شکارشده ) ، جنسیت ، سن ، فراوانی حیوانات ، نوع تغذیه و معیشت ساکنان منطقه بر اساس بقایای جانوری بدست آمده پرداخته شده است . روش مطالعات پژوهشی بر اساس شواهد مورفولوژیکی ، آزمایشات مولکولی ( تشخیص گونه ) و آزمایشlsc(تعیین نیمه عمر) استخوان ها می باشد. نتایج این تحقیق نشان می دهد که در هزاره پنجم قبل از میلاد محوطه تل سبز دارای نظام دامپروری بوده است ، بدین معنی که الگوی معیشت و تغذیه ساکنان بر اساس پرورش و مصرف گوشت حیوانات اهلی ( گوسفند در رتبه نخست و گاو در رتبه دوم مصرف ) بوده است .همچنین نتایج حاصل از گاهنگاری محوطه تل سبز ، نشانگر ثبت قدمتی در حدود 540± 6800 ( هزاره پنجم قبل از میلاد همزمان با دوره باکون الف ) برای منطقه مذکور می باشد .

تمدن ایلام بخش مهمی از تاریخ پیش از هخامنشیِ ایران زمین را تشکیل می دهد. این تمدن با معماری باشکوه، معابد و هنرهای ارزنده ویژه خود شناخته می شود. زنان ایلامی قشر بسیار مهم این تمدن را شامل می شوند که در جایگاه های متعددی ظاهر می گردند. این جایگاه ها از خانواده شروع می شود و در سلسله مراتب خود تا به سلطنت نیز می رسد. شناخت این جایگاه ها، با مطالعه متون مکتوب و آثار هنری و فرهنگی این دوره میسر است. بدین منظور تمامی آثار هنری ایلامی که نقش زن بر آن نمایش داده شده است، مورد مطالعه و تحلیل قرار گرفت. مطالعه و طبقه بندی این آثار، بخش های تاریک از زندگی زنان ایلامی را روشن می سازد. منابع مکتوب نیز مدرک مهمی برای مطالعه نقش زنان در تمدن ایلامی هستند. مطالعه حاضر نشان می دهد که زنان در تمدن ایلام در یک سلسله مراتب اجتماعی قرار می گیرند که هریک از این طبقات، جایگاه و وظایف مشخصی دارند. نکته حائز اهمیت این است که نقش مادر بودن از خانواده تا زمانی که زنان در نقش خدایان ظاهر می شوند، قابل مشاهده است. بنابراین از مهمترین وظایف زنان این دوره مادر بودن آن هاست و همین موضوع ، بعدها موجب حکومت مادر یکی از پادشاهان بر شوش می شود. مدارک مکتوب به خوبی نشان می دهد که حتی در پائین ترین بخش این سلسه مراتب اجتماعی نیز زنان از شرایط مطلوبی برخوردارند و از نظر برخی جنبه ها به زنان بیش از مردان در تمدن ایلام توجه می شده است.

چکیده در این تحقیق سعی شده است تا به موضوع اقتصاد در دوره اشکانیان پرداخته شود. بررسی موضوع اقتصاد در دوره اشکانی از این لحاظ محل نظر است که دوره اشکانیان شاهد احیای فرهنگ ایرانی در فلات ایران بعد از حمل? اسکندر است. بنابراین با بررسی ضرابخانه ها و پراکنش سکه ها در قلمرو اشکانی و همچنین اطلاعاتی که در منابع مکتوب درباره وضعیت اقتصادی دوره اشکانی ذکر شده، هم چون تجارت دریایی، محتویات قبور، مهرها و دیگرداده های باستان شناسی این موضوع تحلیل خواهد شد. نوع حکومت ملوک الطوایفی اشکانیان که مانند دوره سلوکی است، در اقتصاد این دوره حایز اهمّیت است. اقتصاد دوران اشکانی در دوره های مختلف با توجه به جغرافیای متغیر این حکومت تغییر می کند. با گسترش قلمرو اشکانیان وضعیت اقتصادی نیز بهبود می یابد. جاده ی ابریشم و رونق آن در شکوفایی اقتصاد موثر بوده است. شیوه ی ملوک الطوایفی حکومت اشکانی مانند سلوکیان است. بنابراین هدف این تحقیق، بررسی میزان تأثیرپذیری آن از اقتصاد یونان و هخامنشیان و همچنین بدست دادنِ اطلاعاتی از چگونگیِ پیشرفت ها و رکود اقتصاد در دوره هایِ مختلف شاهان اشکانی می باشد. واژگان کلیدی: اشکانیان، اقتصاد، سکه، جاده ابریشم

با توجه به خیل عظیم سکه های باستانی و تاریخی در ایران ، متاسفانه منابع سکه شناسی در ایران ناچیز و جملگی تکرار مکررات هستند. دانش سکه شناسی در ایران به دلیل نبود امکانات بازدید و در دسترس قرار گرفتن سکه ها برای محققین جز با مشقات فراوان و همچنین عدم وجود سکه شناسی به عنوان دانشی مجزا و به عنوان رشته دانشگاهی مشخص در سطح آموزش عالی، همگام با معیار جهانی پیش نمی رود. یکی از ادوار مهم تاریخ ایران که از لحاظ مختلف قابل مطالعه می باشد ، دوره اشکانی یا پارتی است. دوره ای بس درخشان و پر عظمت که شاهان موسس آن توانستند با تدبیر ، دلاوری و شجاعت که خاصیت آن قوم ایرانی بود ، دست یونانیان و جانشینان اسکندر را از سرزمین ایران کوتاه نمایند و اساس و بنیان شاهنشاهی بزرگی را که پنج قرن دوام آورد ، پی ریزی کنند و شاهان بزرگ آن با وجود قدرت روز افزون امپراتوری روم و تهاجمات متعدد و جنگهای پی در پی موفق شدند سرزمین پهناور ایران را حفظ و حراست نمایند. (ملکزاده بیانی: 1385: 7). با این حال تصویر ارائه شده از پارتیان بر اساس منابع یونانی - رومی نارساست اما کشفیات جدید به خصوص سکه ها در خاک ایران این تصویر را کامل تر کرده است. منابع نخست فقط از دستاوردهای نظامی سخن می گویند ، حال آن که منابع دوم با روشن ساختن عناصر فرهنگی دید ما را نسبت به این دوره پنج سده ای فراخ تر می کنند. (ولسکی: 108). با در نظر داشتن کمبود مدارک روشن و معتبر از ایران عصر اشکانی که نقطه ضعفی بزرگ برای این دوره قریب به پنج سده ای است که بخش بزرگی از تاریخ ایران باستان را تشکیل داده ، اهمیت چشمگیر مطالعات سکه شناسی عصر اشکانی بیش از پیش ضروری و اجتناب ناپذیر جلوه می کند. با رونق کشف سکه های اشکانی در کاوش های علمی ایران و کشورهای همسایه تا حدود قابل ملاحظه ای خلا کمبود مدارک لازم از این دوره در حال جبران است و نگارنده هم به نوبت خود در این پایان نامه سعی بر این دارد تا با استفاده از همین مدارک معتبر و قابل اتکا که در سالیان اخیر کشف شده اما در دو موزه رشت و بابل به حال خود رها شده بودند، اندکی به روشن شدن اطلاعات وابسته به این آثار گرانبها بپردازد. باستان شناسان و سکه شناسان در مواجه با مسکوکات تاریخی پنج مرحله کار دقیق و تخصصی را در دستور کار دارند. این پنج مرحله شامل : سکه یابی ، تطهیر سکه ، تشخیص سکه ، طبقه بندی و انتشار است. سکه های مورد بحث در این رساله از مرحله اول و دوم عبور کرده و اگرچه تا حد امکان توسط موزه داران دو موزه رشت و بابل مورد کارشناسی قرار گرفته بود اما بار دیگر برای کارشناسی مجدد و جدی تر در اختیار نگارنده قرار گرفت تا در زمینه تشخیص دقیق، طبقه بندی مجدد و انتشار آن کوشش مجدد شود. پایان نامه ای که از نظر می گذرد در شش فصل نگاشته شده که در فصل اول به بیان مسئله، پیشینه تحقیق و مروری بر پرسش ها، فرضیات و روش تحقی پرداخته می شود. در فصل دوم به مختصری از تاریخ و جغرافیای ایران در زمان اشکانیان اشاره می کنیم و به وقایع مهم این دوران از بدو ورود خاندان اشکانی به عرصه سیاسی ایران تا سقوط آن ها به دست ساسانیان خواهیم پرداخت. فصل سوم به ویژگی های کلی مسکوکات اشکانیان اختصاص دارد و اشاره ای مختصر به انواع سکه های اشکانی بر اساس طبقه بندی جنس فلز این سکه ها خواهیم داشت. در فصل چهارم این پژوهش به طور مختص به تشریح ضرابخانه های تولید کننده سکه های اشکانی می پردازیم و در دو قسمت جداگانه به مکان یابی دقیق ضرابخانه های ایران کنونی و خارج از مرزهای ایران امروزی خواهیم پرداخت. فصل پنجم پایان نامه حاضر، قسمت اصلی پژوهش و مطالعه و بررسی دقیق سکه های اشکانی دو موزه رشت و بابل را در بر دارد و در این فصل به دقت به تشریح تک تک این مسکوکات با ارزش پرداخته خواهد شد.سر انجام در آخرین فصل پایان نامه (فصل ششم) با تنظیم نمودارهایی به تشریح نتایج کلی و ذکر دستاوردهای پایان نامه مورد نظر خواهیم پرداخت.

سرزمین کهن فارس در طول قرن های متوالی به دلیل دارا بودن شرایط مطلوب جهت سکونت، نظیر موقعیت مساعد آب و هوایی و قرارگیری در منطقه ای میان مسیر، همواره مورد توجه اقوام مختلفی بوده؛از این رو استان فارس در دوره های تاریخی مختلف، مورد رفت و آمد این اقوام واقع شده است. در این میان می توان به امپراطوری قدرتمند ساسانی در فارس اشاره کرد. شاهان ساسانی تمامی تلاش خود را در جهت حفظ قدرتشان در این سرزمین، به کار بسته و برای رشد و تثبیت آن، اقدام به توسعه راه های ارتباطی آن نمودند. بهترین شاهد برای اثبات این موضوع، شواهد باستان شناختی به جا مانده از آنان در طول مسیر این راه ها است. حضور شواهدی نظیر بقایای جاده ها، پل ها، بند ها، قلعه ها، آتشکده ها و... گواه بر وجود جاده هایی پر رفت و آمد در این عصر است. نگارنده در این پژوهش بر آن است تا با کمک متون به جا مانده و در کنار آن با استفاده از شواهد باستان شناختی ما بین راه ها، جایگاه والای راه های ارتباطی فارس را در عصر ساسانی را مشخص سازد؛ چرا که بدون شک این راه ها نه تنها باعث ایجاد موقعیتی ارتباطیدر زمینه تجارت فارسبا سرزمین های همجوار می شده بلکه این امکان را برای شاهان ساسانی فراهم می ساخت، تا بر امور سیاسیمنطقه، اشراف کامل داشته باشند. در پایان این پژوهش بدین نتیجه دست خواهیم یافت کهراه های ارتباطی فارس در روزگار ساسانی، با عنوان شریان های حیاتی این سرزمین، ما بین شهرهای بزرگی نظیر اصطخر، اردشیر خوره، دارابگرد، بیشاپور و ... محسوب می شده و حیات سیاسی، اقتصادی و نظامی این شهرها در گرو امنیت این راه ها بوده است.

چکیده: انساندرحدودپانزدهتادههزارسالپیشبرایتسلطبرمحیطاطرافش،پیکرکهایانسانیوحیوانیراازگل ساختهاست. دردشتمرودشتپیکرکهایکوچکچندسانتیمتریبهشکلانسانوحیوانیافت شده است که متعلق به هزاره ششم تا هزاره دوم قبل از میلاد می باشند. دربیناینپیکرکها،پیکرکهایمشهوربهالهههایباروریکهبهونوسشهرتدارند،بهچشممیخوردکهنشانگراهمیتزندردورانباستانونقشباروریویبودهاست. وجودپیکرکهایحیواناتمختلف،بیشکبیانگراینموضوعمهماستکهاینحیواناتنقشمهمیدراقتصادمعیشتیجامعهآندورانداشتهاست،اینپیکرکهادرمکانهایپیشازتاریخیتلموشکی،تلگپ،تلباکون،تلنخودی،تلتیموران،تلسبزوتلملیانبدستآمدهاند. تعدادپیکرکهادربرخیازمکانهامانندتلباکونزیاداستامادرمناطقدیگرهمچونتلموشکیبسیارکمواندکمیباشد. بعضیازپیکرکهابسیارسادهوبدوننقشساختهشدهاندامابقیهپیکرکهاداراینقوشتزیینیمیباشند.شیوهساختاینپیکرکهابهدوصورتانتزاعیواستلیزهویاکاملاواقعگرایانهوطبیعیمیباشد.امیداستبامطالعاتوتحقیقاتبیشتررازچراییساختپیکرکهاکشفشود. کلماتکلیدی: پیکرکهایانسانی،پیکرکهایحیوانی،پیش از تاریخدشتمرودشت،پیشازتاریخایران

روزگار هخامنشی باشکوهترین ادوار تاریخ ایران است. در این روزگار ایران زمین در تمام عرصه های سیاسی ؛اجتماعی ؛ اقتصادی ؛ نظامی ؛ مذهبی ؛ هنری و معماری به شکوفایی می رسد. پارسیان آریایی بودند و در هزاره ی دوم پیش از میلاد ؛ وارد ایران می شوند و نخستین امپراتوری بشریت را تشکیل می دهند. آنان در کشورداری و نگرش سیاسی – مذهبی؛ طرحی نو در جامعه ی بشری می اندازند و نظام اداری بسیار پیشرفته و توانمند شکل می دهند و نسیم آزادی و برابری را در میان مردمان آن روزگار جاری می سازند .آنان در برخورد با جوامع گوناگون؛ سیاست تسامح در پیش می گیرند و آزادی های مذهبی و اجتماعی اقوام مختلف را محترم می شمارند. آنان پس از دو قرن حکمرانی به دلایل گوناگون از جمله ؛ ضعف در حوزه های سیاسی؛ اقتصادی و اجتماعی و قدرت گرفتن حکومت های دست نشانده در مرزهای غربی و در نهایت همیاری آنها با قدرت تازه متولد شده ی مقدونی دچار یورشی نابخردانه شده و فرو می باشند؛ با این یورش ؛ تمدن و فرهنگ جهانی؛ که پایه ی استواری آن با فرهنگ و تمدن هخامنشی تلفیق یافته بود ؛ دچار سستی و پریشانی می گردد.

خانه های سنتی در بافت قدیم شهر دزفول از آثار ارزشمند در فضای معماری شهری می باشند که با گذشت زمان هنوز به صورت یکپارچه و مستحکم پا برجای باقی مانده اند. دیرپایی آجر و آجرکاری در آن تا به امروز نیز مشهود و مثال زدنی است، چنان که دزفول به شهر آجر شهرت دارد. معماری خانه های تاریخی دزفول در دوران اسلامی به مجموعه ه نرهایی اطلاق می شود که در قالب هنر معماری و تزئینات وابسته به معماری شناخته شده است

چکیده دشت گرگان از شرق دریای کاسپی شروع و به جنگل گلستان واقع در شرق استان گلستان منتهی می گردد، در قسمت غربی دشت گرگان رودهایی فصلی یا دائمی وجود دارند که به رودخانه قره سو و گرگانرود پیوسته و به دریای کاسپی سرازیر می شوند و در حاشیه آنها استقراگاه های بشری از دوران پیش از تاریخ تا کنون وجود دارد. مطالعات در غرب دشت گرگان اولین بار توسط دمرگان و سپس در سال 1933 آرنه، باستان شناس سوئدی، بخش هایی از شاه تپه را کاوش کرده و با انجام بررسی باستان شناسی در دشت گرگان تعدادی محوطه را شناسایی نمود. در سال 1345 بیوار و فهرواری، بررسی و گمانه زنی شهر و دیوار تمیشه را انجام دادند. آخرین بررسی باستان شناسی تا پیش از تشکیل استان گلستان در سال 1373 خورشیدی در سمت جنوب جاده گلوگاه-گرگان توسط یزدان نورانی انجام شد و در ادامه کارهای مطالعاتی، در سال 1380 دیوار و شهر باستانی تمیشه و تپه خاکی شهر بندرگز توسط نوکنده و عمرانی رکاوندی مورد بررسی و گمانه زنی قرار گرفت، گمانه زنی تپه درزی خیل در سال 1384 توس عباسی انجام شد، پژوهش های باستان شناسی هیات مشترک ایران – بریتانیا نیز طی سال هــای 1384 تا 1387 در مسیر دیوار بزرگ گرگان، شهر باستانی و دیوار تمیشه با بهره گیری از باستان شناسی زیر آب و بررسی های ژئوفیزیکی انجام پذیرفت. در سال 1393 گورستان قدیمی آق امام توسط ضروری و ارشادی گمانه زنی و تعیین حریم شد. هدف از این پژوهش، بررسی، شناسایی و معرفی محوطه های دوران مس سنگی و مفرغ غرب دشت گرگان از نوار ساحلی دریای کاسپی تا فاصله 15 کیلومتری از آن است که 32 مکان باستانی، در محدوده پژوهش مورد بررسی قرار گرفته که با توجه به عنوان مقاله، در یک محوطه آثار دوره مس و-سنگ و در هشت محوطه آثار دوره مفرغ شناسایی شده که از لحاظ تکنیک پخت، طرح و نقش سفال قابل مقایسه با محوطه های ترنگ تپه ib,iia, iib,iii، شاه تپه iia, iib,iii، آق تپه ii, iii، نرگس -تپهiiia, iiib iiic, iv است. کلید واژه ها: دریای کاسپی، دشت گرگان، پراکنش استقراری، مس سنگ، مفرغ.

به منظور بررسی و شناخت روند کشاورزی و چگونگی اقتصاد معیشتی منطقه فارس از دوره نوسنگی تا عصر برنز، این پژوهش برمبنای داده های گیاهی بدست آمده از فصل اول کاوش محوطه باستانی تل سبز انجام گردیده است. حجم داده های گیاهی کم ولی از وضعیت حفاظتی نسبتا خوبی جهت شناسایی گونه های گیاهی برخوردار بودند. نتایج اولیه دانه شناسی تل سبز، بیانگر وجود گیاهانی از گروه غلات مانند گندم (triticum) و جو (hordeum) و گروه حبوبات خودرو مانند یونجه (medicago)، شبدر شیرین (melilotus) و شبدر (trifolium) می باشد. یونجه و شبدر از دسته گیاهان علوفه ای هستند که بعنوان علوفه دام مورد استفاده قرار می گیرند و معمولا در مزارع غلات می رویند

شکل گیری جوامع پیچیده اولیه در ایران در دوره پییش از تاریخ مربوط به دوره مس – سنگی است که مرحله انتقال سنت های فرهنگی جوامع ساده نوسنگی به حکومت های دوره آغاز نگارش و سپس دوره ایلام محسوب می شود. این دوره انتقالی که در استان فارس با عنوان دوره های باکون و لپویی مطرح است، دارای شاخصه های مهمی همچون پیدایش نابرابری سیاسی – اجتماعی، افزایش جمعیت، کنترل اداری، تولید تخصصی و رشد اقتصادی می باشد که نمود آن را می توان در بقایای باستانی این حوزه فرهنگی شاهد بود.

هدف اصلی این پژوهش، نقش تعلیم و تربیت در شکل گیری و اقتدار شخصیت های سیاسی در دوران هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان با دیدگاه باستان شناسی است که تعالیم ابتدایی کودکان در دربار به واسطه آینده پیش روی آن ها، متشکل از اندیشه های مذهبی، آماده سازی برای مبارزات و جنگ و جدل ها، برای مردان و آموزش های خانه داری و فرزند پروری در کنار ساخت صنایع دستی و موارد مشابه ویژه بانوان را شامل می شده است. آموزش ها، به شکل تخصصی توسط بزرگان و برای گسترش فرهنگ دوران ایران باستان در هر سلسله اجرا می شد.

چکیده: دروازه ها یکی از عناصر اصلی در معماری کاخ های هخامنشی است.که در قرن های متمادی و تا به امروز دچار تغییر و دگرگونی شده اندکه در کنار دیگر سازه های معماری به کاخ ها ابهت و عظمت خاصی داده است. هدف ما در این پایانامه بررسی و تحلیل دروازههای ورودی کاخ های تخت جمشید است که ابتدا دیگر کاخ های هخامنشی ذکر شده و سپس به تخت جمشید پرداخته شده است. ورودی های کاخ های تخت جمشید نمونه بارز و طراحی و شکل گیری آنها حفظ درونگرایی ساختمان روی سکو و تعداد زیادی پله به ورودی بنا منتهی و نقوش گاو مرد و حیوانات عظیم در مدخل ورودی است که یکی از عوامل تحول و دگرگونی این ورودی ها به نوعی حفاظت از کاخ ها و نماد برکت و برای ورود و خروج است که از اهمیت بالای این سازه معماری را می رساند. در این پایانامه وضعیت دروازههای هر کدام از کاخ های تخت جمشیددر دوره هخامنشی با تمام جزییات آن مشخص شده و به طور کلی معلوم گردیدکه در تخت جمشید هر کدام از کاخ ها ورودی های خاص و دروازه های داشته اند که با ابهت و عظمت بیشتری نسبت به دیگر ساخته شده است و باتعاریف و توصیف هر کدام از ورودی های کاخ ها در تخت جمشید می توان وضعیت و نقوش و تزیینات نمادین بکار رفته در دروازه ها را مطالعه کرد. واژگان کلیدی: کاخ های هخامنشی - دروازه - تخت جمشید