چکیده امانت انگاری نگاه ویژه انسان به خود و جهان است.چنین نگاهی ترجمان عملی جهان بینی توحیدی اوست که خداوند را مالک حقیقی خود و اعضا و جوارحش می داند، و بدون اذن مالک نمی تواند در آن تصرف کند. در این نگاه که آیات و روایات اسلامی همواره آن را برای ما به تصویر می کشد، انسان و اعضا و جوارحش در برابر خداوند، مسئول و پاسخگو است. از ثمرات چنین بینشی آن است که انسان در زندگی فردی و اجتماعی خود کارکرد اخلاقی بهتری داشته باشد. در این نوشتار که با روش درون دینی و تحلیل مفهومی و گزاره ای و نیز استفاده از توضیح و تبیین، مسأله امانت و امانت انگاری مورد واکاوی قرار گرفته است. هر چند می توان از متون دینی مسأله امانت انگاری وجود انسان و توجه به آن را بدست آورد، اما در نگاه دانشمندان اخلاق تأثیر چنین مسأله ای در اخلاق فردی و اجتماعی به ندرت یافت می شود که گویای این است که در آموزه های اخلاقی بیش از پیش به معارف اسلامی بویژه آیات و روایات نیاز است. در این نوشتار ضمن بیان ضرورت پرداختن به مسأله و توجه بیشتر به امانت انگاری، به مبانی آن که شامل خداشناسی، جهان شناسی و انسان شناسی است پرداخته شده و مولفه های ان یعنی امانت دهنده، امالنت گیرنده، علم به امانت و موضوع امانت مورد بررسی قرار گرفته است. بررسی مکاتب رقیب چنین دیدگاهی از جمله دیدگاه های مادی گرا و انسان محور، ما را به برجستگی‎ های دیدگاه اخلاق اسلامی در این زمینه رهنمون خواهد شد. در فصل پایانی تأثیرات امانت انگاری وجود انسان در کسب فضایل فردی و اجتماعی مانند بزرگی و صلابت نفس،صبر، قناعت، تواضع، حسن ظن، عفو و دفع و رفع رذایل فردی و اجتماعی از قبیل جزع، دون همتی، ضعف نفس، کبر،غضب، حسد بر مبنای باور به مالکیت خداوند و امانت بودن انسان مورد توجه قرار گرفته و به تبیین آن ها پرداخته شده است. واژگان کلیدی توحید محوری، امانت انگاری، امانت، مالکیت،انسان، اخلاق فردی و اجتماعی، اومانیسم.

این پژوهش با رویکرد تحلیلی، توصیفی به نقش و جایگاه خودشناسی در تربیت دینی و اخلاقی از دیدگاه اسلام که جامع ترین و کامل ترین دیدگاه می باشد به هدف شناخت جایگاه انسان درجهان هستی وشناخت همه جانبه برای رشد وتعالی ونهایتا سعادت دنیا وآخرت که هدف اصلی اسلام ازخلقت اوست ،با تکیه بر آیات و روایت و کلام اندیشمندان دینی و ارتباط این خودشناسی با تربیت دینی و اخلاقی، می پردازد. پی بردن به حقیقت وجودی انسان و شناخت سرمایه های طبیعی و فطری، کرامت و عزت نفسانی برای رسیدن به اهداف عالی تربیتی و اخلاقی لازم و ضروری است. لذا خودشناسی به عنوان ریشه و اساس و مهمترین عامل تربیت و گام نخست در رفع و پیشگیری رذائل اخلاقی و انحرافات تربیتی مطرح می باشد. بعد از بررسی انجام شده آدمی در پرتو خودشناسی به معرفت پروردگار، شناخت جایگاه با عظمت و بالای وجودی انسان در نظام هستی، شناخت استعدادها، قابلیت ها و آسیب ها، رهایی از تزلزل شخصیت و شناخت هدف زندگی و تعیین راه درست، شوق و انگیزه برای خودسازی، اعراض از دنیای مذموم، شکل گیری نظام فکری و پرورش متناسب با فطرت،پی می برد. شناخت فقر وجودی و ده ها برکات دیگر از نتایج و پیامدهای خودشناسی دقیق و جامع که در نظام معرفتی اسلام مطرح گردیده است ،می باشد.

روابط انسان با هم نوعانش نقش حیاتی در زندگی وی دارد به نحوی که اگر از زندگی وی جدا شود ادامه حیات برای وی بسیار دشوار و یا حتّی غیر ممکن خواهد بود. ارتقاء و تحکیم این روابط نیازمند آگاهی و مهارت لازم می باشد و نمی توان بدون کسب آن ها به مقصود نائل شد. در منابع اسلامی این آگاهی ها و مهارت ها بیان شده است که در این پژوهش بسیاری از آن ها با دسته بندی منطقی و کاربردی با عنایت به آیات قرآن کریم و روایات اولیاء معصومین?و برخی از نظرات دانشمندان علوم اخلاقی و روان شناسی ذکر و تفسیر و تبیین شده است. در این پژوهش تنها به عوامل تحکیم پرداخته نشده بلکه زمینه هایی که در این راستا نقش داشتند نیز بررسی و تبیین شده است.

قران کریم و روایات معصومین علیه السلام تاکید زیادی بر ارزش ها دارند از این رو مکرر از آنها سخن به میان آورده و همگان را به نیکی ها فرا می خواند و برای تبیین دقیق ارزش ها ملاک روشن , جامع و کاملی را ارائه نموده است که سایر مکاتب از این جامعیت در معیار بی بهره اند. اما حضور ارزش ها و پایبندی به آنها در بین مردم کمرنگ است از این رو در این رساله سعی شد که ارزش های متروک شناسایی و تبیین شوند, همچنین تلاش شد که گزارشی از وضعیت ارزش ها در کشور ارائه شود و در نهایت برای رفع این معضل راه و چاره اندیشه شود. که نتایج زیر بدست آمده است. 1- در جامعه اسلامی و شیعه ما فضیلت اخلاقی عدالت، صداقت، امانت، عفت و وفای به عهد کمرنگ شده است که آمارهای اندک منتشر شده از سوی نهاد های گوناگون و همچنین شیوع و گسترش پیامدهای سوء ناشی از ترک این فضایل، این مساله را اثبات می کند 2- در روند تحقیق مشخص گردیده است که عوامل درونی متعددی, افراد را از پایبندی به ارزش ها دور می سازد 3- تحقیق نشان می دهد که خانواده ها نقش مهمی در پایبندی یا عدم پایبندی فرزندان به ارزش های اخلاقی دارند. 4- این نوشتار به این مساله اذعان دارد که عوامل اجتماعی اگر ساماندهی نشوند اینده ارزش ها در جامعه مبهم خواهد بود. 5- تحقیق گویای این مطلب است که عدم شناخت دشمن و غفلت از توطئه های مستمر آن ارزش ها را در معرض خطر قرار می دهد. 6 - همچنین می توان با تمسک به آیات و روایت راه حل های را برای احیای ارزش ها متروک ارائه نمود که مهمترین آنها در بعد فردی تقویت ایمان و اعتقاد افراد است که تمام علل را تحت پوشش قرار می دهد و ارزش ها را مهجوریت خارج می سازد