همانطور که می دانیم ممکن است در هر جمع، گروه، حزب و یا جامعه ای افرادی تحت عنوان منافق وجود داشته باشند و با توجه به اینکه ظاهر این افراد با باطنشان تفاوت دارد و اینکه شناخت این افراد و نحوه ی رفتار با آنها مشکل است، بحث در مورد نفاق و منافق از اهمیت بالایی برخوردار است. منافق با ظاهری غیر از آنچه به آن معتقد است، می تواند در دل و ذهن افراد جامعه نفوذ کرده و تأثیر گذار باشد.تجربه نشان داده که شناخت منافقان بسیار مشکل و خطری که می توانند برای جامعه داشته باشند بسیار بالاست تا جایی که در مقاطع مختلف حتی بسیاری از خواص جامعه هم از این بابت ضربه خورده اند و به همین دلیل است که در لسان روایات وارده از معصومین(ع) به روشنی به این نکته می رسیم که منافق از کافر بدتر است، چون کفر کافر علنی و نحوه ی برخورد با او مشخص است، اما در مورد منافق قضیه به این شکل نیست. مخصوصاً اگر منافق بدذات و بدطینت در لباس دین و دینداری به میدان آید که در این صورت ممکن است طیف گسترده ای از افراد جامعه بخاطر نداشتن بصیرت کافی تحت تأثیر شخصیت به ظاهر صلاح منافقان قرار بگیرند و این همان موقعی است که کار رهبران جامعه در برخورد با منافقین بسیار دشوار می گردد. جامعه ی دوران امیرالمومنین(ع) و فضای سیاسی آن موقع آبستن حوادث مهم و پیچیده ای بود که منافقان در آن نقش اساسی داشتند. از این رو شناخت جوّ سیاسی آن موقع و بازشناسی گروههای منافق و نحوه ی رفتار حضرت علی(ع) با این گروهها و افراد بسیار مهم و درس آموز است. در این پژوهش سعی شده ابتدا در مورد نفاق، گونه های آن، ترسیم سیمای منافق، ریشه های نفاق و راه های شناخت نفاق و سپس در مورد منافقان عصر امیرالمومنین ع و جریان شناسی نفاق در عصر حضرت بحث شود.

ادیان الهی و آیین های غیرالهی و نیز فیلسوفان بشری برای ساختن جامعه مطلوب توصیه ها و برنامه هایی را ارائه کرده اند. قرآن و عترت دو منبع اصلی معارف و دو هدیه بی بدیل الهی به بشر و راهنما به بهترین و استوارترین راه کمال و سعادت انسان تا پایان جهانند. لذا یکی از بزرگترین نعمت ها و منت های پروردگار نسبت به بندگانش بعثت رسول اکرم(ص) و نصب اوصیای ایشان یعنی امامان معصوم از جانب اویند. نصب آنان اکمال دین و اتمام نعمت است. خداوند تعالی به امامان ویژگی های منحصر به فردی داده که در صورت بهره مندی کامل بشر، از آن ذوات مقدس، آرزوی دیرینه او یعنی جامعه آرمانی تحقق خواهد یافت. سوال اصلی ما در این رساله، این است که نظریه امامت (در مذهب شیعه اثنی عشری) مبتنی بر آموزه های قرآن و عترت چه نقشی در تحقق جامعه آرمانی ایفا می کند؟ جامعه آرمانی به استناد قرآن و روایات، جامعه ای است که مردم در اندیشه و عمل ولایت الهی را پذیرفته اند؛ امام حاکم است و مردم ولایت پذیرند؛ هدف و تلاش آن جامعه رشد معنوی و مادی بشر است؛ دائما در حال رشد و شکوفایی است؛ میزان معرفت دینی مردم بالاست؛ کرامت انسان ها در آن رعایت می شود؛ مردم و مسوولان عدالت و تقوای الهی را در تمام شوون آن به پا می دارند؛ استکبار ستیزند، با ظلم مبارزه و مظلوم را یاری می کنند؛ انسانها نسبت به یکدیگر محبت دارند و به هم احسان می کنند؛ اهل عفو و صفح اند؛ اهل صبر و استقامت برای حق و تواصی عمومی به حق و صبرند؛ در مسائل فردی و اجتماعی با افراد ذی صلاح مشورت می کنند؛ سلامت، بهداشت، نظم و امنیت برقرار است؛ تلاش در تولید و قناعت در مصرف، فرهنگ عمومی جامعه است. اصل امامت در مکتب شیعه اثنی عشری، تحقق بخش شاخص هایی است که از جامعه آرمانیِِ مورد نظر قرآن و عترت بیان شد. لذا برای تحلیل این موضوع ویژگی های امام مورد بررسی قرار گرفته است. ویژگی های امام در ارتباط با تحقق جامعه آرمانی به دو دسته کلی تقسیم می شوند: ویژگی های ناظر به مقام امامت و ویژگی های ناظر به هدایت خلق. ویژگی های ناظر به مقام امامت عبارتند از : نصب الهی، عصمت، علم، ولایت، ابتلاء، صبر و یقین؛ و ویژگی های ناظر به هدایت خلق عبارتند از : هدایت علمی، هدایت به امر، ساست و حکومت، هدایت دینی و دفاع از دین باوران، پدری دلسوز و مهربان واصلاح جهانی امام با حاکمیت الهی خود، علاوه بر مدیریت جامعه، هدایت علمی و هدایت به امر می فرماید؛ عقل و علم را در جامعه رشد می دهد و با ابزار سیاست و حکومت، عدالت را برپا و به اصلاح جهانی می پردازد. اصل امامت، در آموزه های مکتب شیعه اثنی عشری تحقق بخش آن جامعه برای اعتلای اعتقادی، اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است. هر کدام از مواردی که ذکر شد نیز زیر شاخه هایی دارند؛ که در حد مجال و هدف اصلی رساله، به آن ها پرداخته شده است.

در قرآن کریم فرازهایی از سرگذشت و عملکرد اقوام پیشین بیان شده است که مهم ترین آنها، داستان موسی (ع) و بنی اسرائیل است. این داستان به جهت فراوانی و پر تکرار بودن آن از اهمیت بیشتری برخوردار است. پدیده تکرار از آغاز توجّه متکلّمان، ادیبان، مفسران، و دیگر دانشمندان اسلامی را به خود جلب کرده است و آنان در کتب ادبی، کلامی، تفسیری، و علوم قرآن کوشیده اند با پرداختن به گونه های مختلف تکرار در قرآن، به یافتن علّت و تبیین حکمت آن بپردازند. تکرار در قرآن وجوه مختلفی دارد امّا تکرار در قصّه موسی چنان برجسته است که هر خواننده آشنای این متن را به خود متوجه می سازد. پژوهش حاضر پس از مروری بر انواع، شیوه ها و علل تکرار، بر چگونگی انعکاس و تکرار داستان موسی (ع) در قرآن پرداخته است. تکمیل تصویرها، هماهنگی بخش های تکراری داستان با اهداف سوره، داشتن نکات بدیع در تکرار و تشابه بین موسی (ع) و پیامبر اسلام (ع) و همچنین رفتار پیروان آنها با ایشان به عنوان حکمت درونی و بیرونی فراوانی داستان موسی (ع) در قرآن یاد شده است. می توان گفت: اولاً تطبیق آیات مشابه (با عبارات مختلف) مربوط به دوران زندگی موسی (ع) با یکدیگر و ثانیاً تطبیق رفتار بنی اسرائیل و مسلمانان با پیامبران شان راز فراوانی داستان موسی (ع) در قرآن را مشخص می کند.