زوال یا پیری بذر یکی از عوامل کاهش دهنده بنیه و محدود کننده جوانه زنی در بذر می باشد. هدف از انجام این آزمایش بررسی تاثیر هورمون های اسید سالیسیلیک و اسید جیبرلیک بر بهبود و پیشگیری از زوال، فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدانت و پراکسیداسیون چربی ها در بذور دو رقم کنجد بود. این آزمایش در طی سال های 1391 و 1392 در آزمایشگاه های بذر و تحقیقات عالی گروه زراعت دانشگاه بیرجند و آزمایشگاه بذر گروه زراعت و اصلاح نباتات پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران (کرج) انجام شد. ارقام کنجد مورد استفاده شامل داراب2 و داراب14 بودند. ابتدا آزمون استاندارد جوانه زنی به منظور تعیین قوه نامیه ارقام کنجد انجام شد، سپس جهت ایجاد بنیه های متفاوت ارقام از روش آزمون پیری کنترل شده استفاده شد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی در سه تکرار انجام گرفت. تیمارهای آزمایشی شامل: دو رقم بذر کنجد، دو سطح زوال(24 و 48 ساعت) به همراه شاهد و 6 غلظت مختلف 25، 50 و 100 پی پی ام اسید جیبرلیک- 25، 50 و 100 پی پی ام اسید سالیسیلیک به همراه شاهد بودند. تیمارهای هورمون به دو صورت پیش تیمار و تیمار پس از اعمال زوال مورد استفاده قرار گرفتند. صفات اندازه گیری شده در این آزمایش شامل: درصد و سرعت جوانه زنی، شاخص جوانه زنی، شاخص بنیه1 و 2، فعالیت آنزیم های کاتالاز، گلوتاتیون پراکسیداز، آسکوربات پراکسیداز و مالون دی آلدهید بودند. نتایج آزمایش نشان داد که در آزمایش اعمال تیمارهای هورمون بعد از زوال، در رقم داراب 2 غلظت 50 پی پی ام اسید سالیسیلیک (با درصد جوانه زنی 33/91) در شرایط زوال 24 ساعت، و در آزمایش اعمال تیمارهای هورمونی قبل از ایجاد زوال غلظت 25 پی پی ام اسید جیبرلیک ( با درصد جوانه زنی 94) و در سطح زوال 48ساعت، غلظت 50 پی پی ام اسید سالیسیلیک (با درصد جوانه زنی 33/93) بهترین غلظت های استفاده شده بودند. در رقم داراب14 و در سطح زوال 24 ساعت تمام غلظت های هر دو هورمون اسید سالیسیلیک و اسید جیبرلیک با تیمارهای شاهد ارقام تفاوت معنی داری نشان ندادند. اما در سطح زوال 48ساعت،در رقم داراب14، غلظت های 25پی پی ام اسید جیبرلیک، 50 و 100پی پی ام اسید سالیسیلیک به ترتیب با 67/94، 94 و 33/93 درصد جوانه زنی باعث بیشترین درصدجوانه زنی شدند. در آزمایش اعمال تیمارهای هورمونی قبل از ایجاد زوال، بیشترین میزان درصد جوانه زنی در رقم داراب 14 با 67/98درصد از غلظت 50 پی پی ام اسید سالیسیلیک در شرایط 24 ساعت زوال بدست آمد. از نظر شاخص جوانه-زنی در آزمایش اعمال تیمارهای هورمونی بعد از زوال، بهبود پذیری رقم داراب14، بسیار بهتر از رقم داراب2 در هر دو زمان ایجاد زوال بود، که در این میان تاثیر تمام غلظت های اسید جیبرلیک و غلظت 50 پی پی ام اسید سالیسیلیک در سطح زوال 24 ساعت با تیمارهای شاهد اختلاف معنی داری نشان نداد. اما در آزمایش اعمال تیمارهای هورمونی قبل از زوال، غلظت 100 پی-پی ام اسید جیبرلیک با شاخص جوانه زنی86 برای 24 ساعت زوال و 50 پی پی ام اسید سالیسیلیک برای 48 ساعت زوال با شاخص جوانه زنی 82 بهترین غلظت های هورمونی بودند. اما برای داراب14، غلظت 50 پی پی ام اسید سالیسیلیک برای 24 ساعت زوال با شاخص جوانه زنی 97 بهترین غلظت هورمون بود. سرعت جوانه زنی در آزمایش اعمال تیمارهای هورمونی بعد از زوال، در رقم داراب14 بیشتر بود، به طوریکه غلظت 50 پی پی ام اسید جیبرلیک در سطح زوال 24 ساعت با 96/94 بیشترین سرعت جوانه زنی را داشت. اما در آزمایش اعمال تیمارهای هورمونی قبل از زوال، سرعت جوانه زنی در رقم داراب2 در هر دو سطح زوال افزایش یافت. اما برای رقم داراب14، فقط در زمان 24 ساعت زوال، کاربرد غلظت های هورمون سبب افزایش سرعت جوانه-زنی شد. از نظر شاخص های بنیه 1 و 2 با انجام تیمار هورمونی در هر دو شرایط، برای هر دو رقم بهبود پذیری و جلوگیری از زوال صورت گرفت. از نظر فعالیت آنزیم ها، بیشترین فعالیت آنزیم کاتالاز به میزان 119/0 واحد بر میلی گرم پروتئین از تیمار داراب14*24ساعت زوال*اسید سالیسیلیک50 پی پی ام (در آزمایش اعمال غلظت های هورمون بعد از زوال) و تیمار شاهد داراب14به میزان 116/0 واحد بر میلی گرم پروتئین (آزمایش اعمال غلظت های هورمون قبل از زوال) را داشت. بیشترین فعالیت آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز در آزمایش اعمال غلظت هورمون بعد از زوال از تیمار داراب14*48ساعت زوال*اسید سالیسیلیک50 پی پی ام به میزان 065/ واحد در میلی گرم پروتئین و در آزمایش اعمال غلظت های هورمون قبل از زوال، تیمار داراب2*48ساعت زوال*اسید سالیسیلیک50 پی پی ام دارای بیشترین فعالیت آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز به میزان 097/0 واحد بر میلی گرم پروتئین بود. بیشترین فعالیت آنزیم آسکوربات پراکسیداز در آزمایش اعمال غلظت هورمون بعد از زوال از تیمار داراب14*48ساعت زوال*اسید سالیسیلیک50 پی پی ام (777/2 واحد بر میلی گرم پروتئین)، و در آزمایش اعمال غلظت هورمون قبل از زوال بذر، بیشترین فعالیت آنزیم آسکوربات پراکسیداز به میزان 01/5 واحد بر میلی گرم پروتئین مربوط به تیمار داراب14*24ساعت زوال*اسید سالیسیلیک50 پی پی ام بود. اعمال تیمارهای هورمون در جهت کاهش پراکسیداسیون چربی ها نتایج مثبتی به همراه داشت و سبب کاهش معنی دار محتوی مالون دی آلدهید در بذر هر دو رقم شد. به طوری که در آزمایش اعمال غلظت هورمون بعد از زوال، کمترین میزان با 19/3 میکرومول درگرم وزن تر مربوط به تیمار داراب14*48ساعت زوال*اسیدسالیسیلیک50 پی پی ام و در آزمایش اعمال غلظت هورمون قبل از زوال کمترین میزان مالون دی آلدهید از تیمار تیمار داراب2*48ساعت زوال*اسید-سالیسیلیک50 پی پی ام به میزان 546/3 میکرومول درگرم وزن تر بذر بدست آمد.