نام پژوهشگر: محمد باقر تحریری
عمار فوزی محمد تقی فعالی
پژوهش حاضر، دیدگاه های عارفان معاصر در کشف و شهود عرفانی یا همان تجربه عرفانی و مولفه های آن را تجزیه و تحلیل کرده و شیوه های عقلانی و برهانی آنان در تبیین مفهوم مکاشفه عرفانی و شاخصه های آن را شرح می دهد. از نظر نویسنده عرفای متأخر براهمیت علمی و ارزش عملی مکاشفه با روش های خاص خود تأکید می کردند و در زنده نگاه داشتن و پویا ساختن مسایل عرفانی اهتمام می ورزیدند و با این که خود هر کدام به عنوان یک فقیه، متکلم و فیلسوف تمام عیار بودند، اما بر مسأله مکاشفه پای بندی خاصی نشان داده و مقولات جدیدی در این عرصه پدید آوردند؛ به طوری که مسأله تجربه دینی غرب، حاصل برخی از همین تفکرات معقول و مسوول عرفای متأخر مسلمان محسوب می شود. نگارنده در سه فصل روش خاص هر یک از عارفان متأخر به ویژه امام خمینی، آیت الله سیدعلی قاضی، آیت الله میرزا محمدعلی شاه آبادی و علامه سیدمحمدحسین طباطبایی را در تبیین مسایل عرفانی و کشف و شهود عارفانه مطرح و در پایان، روش های بحث عرفانی آن ها را با هم مقایسه کرده است. فصل اول به کلیاتی از بحث تجربه گرایی دینی و زمینه های تاریخی آن اختصاص دارد و دیدگاه های برخی فلاسفه غرب و بعضی از متکلمان مسلمان، مانند اشاعره، معتزله، جهمیه، حنابله، اهل حدیث و... نظریات متصوفه و عرفای مسلمان منعکس می گردد. آن گاه مبانی نظری تجربه دینی و تجربه عرفانی که طبق آن نوع خاصی از معرفت به وسیله کشف و شهود به دست می آید، که از عقل بالاتر بوده و با هیچ زبانی قابل وصف نیست، وصف گردیده و دیدگاه برخی عرفای متأخر در این زمینه بیان شده است. در فصل دوم با عنوان"مکاشفه" دیدگاه های آیت الله سیدعلی قاضی، میرزا محمدعلی شاه آبادی، علامه طباطبایی و امام خمینی در امکان مکاشفه، ارزش مکاشفه، اقسام مکاشفه، کیفیت مکاشفه، رابطه بین ریاضت و مکاشفه، معرفت زا بودن کشف و شهود عرفانی، رابطه فطرت و مکاشفه، رابطه معرفت نفس و مکاشفه، رابطه تهذیب اخلاقی و مکاشفه، نسبت بین عشق و عرفان و تجربه عرفانی و رابطه بین سلوک عرفانی و مکاشفه تبیین می گردد. در فصل سوم نوع نگرش این چهار دانشمند و عارف و روش خاص شان در عرفان نظری و عملی و نگاه ویژه آنان به تجربه عرفانی و مکاشفه با هم مقایسه می گردد.