ریشه گیاه به‏طور مستقیم از طریق فعالیت خود یا به‏‏طور غیرمستقیم از طریق تحریک جمعیت و فعالیت ریزجانداران می‏تواند شرایط بیولوژیکی و شیمیایی متفاوتی در مقایسه با خاک توده ایجاد کند. این پژوهش با هدف ارزیابی اثرات ریزوسفر گندم و لوبیا بر قابلیت استفاده، جزءبندی و ویژگی‏های آزاد شدن فسفر در 10 خاک آهکی تیمار شده و تیمارنشده با لجن فاضلاب شهری در ریزوباکس اجرا شد. نمونه خاک‏های تیمار شده با لجن فاضلاب شهری (یک درصد وزنی) به مدت 30 روز در دمای 1±25 سلسیوس و در رطوبت معادل 70% ظرفیت مزرعه خوابانیده شدند. پس از پایان دوره انکوباسیون در دو آزمایش جداگانه و تحت شرایط گلخانه، لوبیا قرمز و گندم در ریزوباکس طراحی شده کشت شدند. هشت هفته پس از جوانه زدن، گیاهان برداشت و ریزوباکس‏ها باز و خاک‏های ریزوسفری و غیرریزوسفری تفکیک گردیدند. کربن آلی محلول، کربن و فسفر زیست‏توده میکروبی، فعالیت فسفاتاز قلیایی و اسیدی، فسفر قابل استفاده، و جزءبندی فسفر به روش اولسن و سامرز در نمونه خاک‏ها تعیین گردید. هم‏چنین، سینتیک آزادسازی فسفر از خاک‏های ریزوسفری و غیرریزوسفری توسط عصاره‏گیری متوالی با بی‏‏کربنات سدیم بررسی شد. نتایج نشان داد که کربن آلی محلول، کربن و زیست‏توده میکروبی، فعالیت فسفاتازها در خاک‏های ریزوسفری تیمار نشده و تیمار شده تحت کشت هر دوگیاه افزایش یافتند. مقدار فسفر استخراجی با روش های مختلف عصاره گیری در خاک‏های ریزوسفری کمتر از غیرریزوسفری بود. در خاک‏های تیمار نشده تفاوتی بین جزءهای مختلف فسفر در خاک‏های ریزوسفری گندم و لوبیا با خاک‏های غیرریزوسفری این گیاهان مشاهده نشد. لیکن، ریزوسفر لوبیا منجر به تخلیه ‏معنی‏دار جزءهای فسفر مرتبط با اکسیدهای آهن و آلومینیوم، فسفر مسدود شده و فسفر باقیمانده، عدم تغییر فسفر مرتبط با کلسیم و تجمع ‏معنی‏دار فسفر آلی در خاک‏های تیمار شده با لجن فاضلاب شد. مازاد براین، ریزوسفر گندم منجر به کاهش ‏معنی‏دار جزءهای فسفر مرتبط با اکسیدهای آهن و آلومینیوم و فسفر باقیمانده، عدم تغییر فسفر آلی ولی افزایش ‏معنی‏دار فسفر مرتبط با کلسیم در تیمار لجن فاضلاب گردید. در خاک‏های تیمار نشده مقدار فسفر تجمعی آزاد شده از خاک‏های ریزوسفری گندم و لوبیا، به طور ‏معنی‏دار کمتر از خاک‏های غیرریزوسفری بود. در خاک‏های تیمار شده با لجن فاضلاب در کشت لوبیا نیز مقدار فسفر آزاد شده از خاک‏های ریزوسفری به طور ‏معنی‏دار کمتر از خاک‏های غیرریزوسفری بود، در حالی‏که در کشت گندم مقدار فسفر آزاد شده از خاک‏های ریزوسفری به طور ‏معنی‏دار بیشتر از خاک‏های غیرریزوسفری بود. به طور خلاصه، نتایج تحقیق حاضر نشان داد که (1) ریشه گیاه می‏تواند شرایط بیولوژیکی و شیمیایی متفاوتی در محیط پیرامون خود ایجاد و در نتیجه بر شیمی فسفر خاک تأثیر داشته باشد؛ (2) در مجاورت سطح ریشه فسفر قابل استفاده شدیداً کاهش یافت که میزان این کاهش به مصرف لجن و نوع گیاه بستگی داشت؛ (3) اثر ریزوسفری بر اجزاء مختلف فسفر تنها هنگام مصرف لجن فاضلاب قابل مشاهده بود و تا اندازه‏ای به نوع گیاه بستگی داشت و (4) سرعت آزادسازی فسفر به مصرف لجن و به نوع گونه گیاه بستگی داشت به گونه ای که هنگام استفاده از لجن، در ریزوسفر لوبیا آزادسازی فسفر همواره کمتر ولی در ریزوسفر گندم بیشتر بود.