بلوغ پدیده ای است که انسان را از دوران شیرین کودکی به مرحله ی حاکمیت عقل و منطق (بزرگسالی) می رساند. این پدیده به منزله ی یک انقلاب درونی در زندگی انسان جلوه گر شده و نقط? عطفی در زندگی فرد محسوب می گردد. این مرحله آغازی بر آمادگی شخص برای ورود جدّی و توأم با مسئولیت پذیری در صحن? اجتماع خویش است. حال پرسش اصلی این است که؛ آیا رسیدن به سن مسئولیت، صرفا یک تعیین شرعی و تعبدی است ویا براساس تحولاتی است که در نوجوانی هر انسانی، رخ می دهد؟ اگر تعبدی محض نیست، شرایط متفاوت زمانی و مکانی را چگونه می توان در رشد جسمی، جنسی، اقتصادی، فکری،اجتماعی و سیاسی، دخیل دانست؟ امام خمینی(س) اگرچه در کتاب های فتوایی، به همان راهی رفته است که فقهای مشهور رفته اند و نشانه-های بلوغ را همان علائمی تعریف کرده اند که پیش از ایشان نیز تعریف شده بود، ولی با توجه به عقل گرایی فقهی آن حضرت و با ملاحظه نقش زمان و مکان در استنباط احکام، که در سال های پایانی حیات طیبه امام(ره)، پر رنگ تر شده است، می توان گفت، بلوغ یک مسئله ی تعبدی و فقهی نیست، بلکه یک موضوع خارجی است و علائم و اماراتی را که شارع مقدس بیان داشته است، از قبیل احتلام، سن، موی زهار، حیض و ... هیچکدام موضوعیت ندارند. کلید واژه ها: بلوغ، حُلُم، اَشُد، زهار، رُشد، تمیز

چکیده جرائمی که به دست افراد نابالغ انجام می گیرد متاسفانه با پیشرفت صنعت رو به توسعه است .علی رغم تمام اقدامات تربیتی که در کشورهای مختلف برای تربیت و اصلاح جوانان ونوجوانان ایجاد می شود ولی بحرانهای اقتصادی،فقر و بیکاری و سایر عوامل مربوط به جوامع صنعتی امروز ،سبب پیدایش روزافزون کودکان و نوجوانان بزهکار شده است. این پژوهش از دو فصل کلی تشکیل شده است که در فصل اول آن به علل و عواملی که منجر به بزهکاری کودکان می شود و راههای پیشگیری از آن پرداختیم و در بین همه عوامل ذکر شده،نقش خانواده و اجتماع را مهم تر و موثرتر شناختیم که با عنایت بر تربیت قرآنی و اسلامی وهمچنین ذکر سیره عملی تربیت دینی امام خمینی(ره)و تأکید ایشان بر منطبق بودن تربیت نوجوانان با مقتضیات زمان ومکانشان تدابیر و اقدامات تأمینی وتربیتی را بررسی کردیم. در فصل دوم به این مسئله پرداختیم که فقه و حقوق چه واکنشی در قبال بزهکاری کودک و نوجوان دارد؟و معیار سن مسئولیت کیفری در فقه اسلامی چیست؟با توجه به اینکه بلوغ یک امر تکوینی است و همچنان که در قرآن کریم مسئولیت امور اقتصادی و معیشتی به احراز رشد بعد از بلوغ جنسی منوط شده است،به اولویت قطعیه می توان گفت که مسئولیت کیفری نیز علاوه بر شرط بلوغ جنسی و رشد جسمانی به بلوغ فکری و رشد عقلانی مشروط است. کلید واژه : جرم وبزه – زمان و مکان – رشد- طفل و صغیر - تکلیف نتایج پژوهش و پیشنهادات از مجموعه مباحثی که در این پژوهش مطرح گردید،سعی محقق برآن بود تا موضوع بزهکاری اطفال و نوجوانان را از دیدگاه فقهی - حقوقی وبا توجه به نقش مقتضیات زمان ومکان مورد بررسی و تحلیل قرار دهد تا راه حلی برای این معضل اجتماعی ارائه نماییم. در بررسی روشهای تربیتی از دیدگاه اسلام و قرآن، کاملاٌ مشخص می شود که انسان از همان لحظه ی انعقاد نطفه، دارای شخصیت وبنابراین قابل تربیت است.تربیت جنین یک تربیت علمی است سازندگی و پرورش شخصیت او باید با برنامه و آگاهانه و حساب شده وکاملاً علمی انجام گیرد،تا نتیجه مطلوب به بار آید.سپس در مرحله بعدی تربیت علمی در کنار تربیت عملی از همان دوران کودکی شروع می شود زیرا او هنوز کاملاً شکل نگرفته و برای پذیرش هرگونه تربیتی آمادگی دارد. محیط خانواده اولین و با دوام ترین و نیز موثرترین عامل در ساخت شخصیت کودکان است،پدر و مادر مسئولیت سنگینی در قبال این امانت الهی دارند و البته نقش مادر در این مسئولیت از آن جهت که بیش از پدر بر جنین و تربیت نسل اثر دارد ،مهم تر است. سیره عملی زندگی امام خمینی(ره) و رفتار ایشان با کودکان و نوجوانان، خود گویای حساسیت ایشان به مسائل تربیتی طبق موازین اسلامی وبا توجه به مقتضیات زمان زندگی آنان بود.ایشان در رابطه با تربیت اسلامی می فرمایند:"اگر همه چیز اسلامی بشود ،یک جامعه ای پیدا می شود غیر قابل فساد.مکتب اسلام مکتب انسان سازی است.اسلام برای تمام زندگی انسان ،از روزی که متولد می شود تا روزی که وارد قبر می شود دستور و حکم دارد." اگر خانواده ها الگوی مناسب ومطابق با موازین اسلامی،برای فرزندان خود معرفی کنند و خود ابتدا عامل به دستورات دینی باشند،قطعا شخصیت فرزندانشان نیز به تبع ایشان به خوبی شکل می گیرد. امام خمینی (ره) می فرمایند:"هر اصلاحی نقطه اولش خود انسان است. اگر چنانچه خود انسان تربیت نشود نمی تواند دیگران را تربیت کند"1. برای پیشگیری از بزهکاری کودک و نوجوان یک حرکت همه جانبه از سوی همه ی نهادها از جمله خانواده،مدرسه،اجتماع،صدا و سیما و...لازم و ضروریست. اگر هر کدام از این نهادها به تکلیف و وظیفه ی اسلامی خود عمل کنند و همه هماهنگ و یک صدا باشند ،می توان گفت تا حد بسیار زیادی به هدفمان رسیده ایم.ما هرچقدر روی کودکان و نوجوانان خود سرمایه گذاری کنیم به همان نسبت سلامت آینده کشورمان را تضمین کرده ایم. همچنین در بررسی احکام فقهی و حقوقی بزهکاری کودکان ، به نظر می رسد با وجود به کارگیری تمام تدابیر لازم از سوی قانون ،باز هم خلاء هایی در تنظیم و برنامه ریزی و اجرای قوانین وجود دارد که هر روز شاهد افزایش آمار جرائم از سوی کودکان ونوجوانان هستیم، پس باز نگری قوانین از سوی متخصصان امر جدی و ضروریست.هرچند در قانون مجازات جدید تغییراتی در بحث مسئولیت کیفری کودکان بزهکار بوجود آمده،لکن ماهیت امر در سن مسئولیت کیفری بر پایه همان نظرات قبلی است. و به عقیده محقق سن مسئولیت کیفری بخصوص برای دختران نیاز به بازنگری و تغییر داشت.چرا که کودک 9ساله اگرچه ممکن است قدرت تمییز بین کار خوب و کار بد را داشته باشد ولی مستحق وارد شدن در حیطه مسائل کیفری نیست. البته توجه به شعور ورشد فکری وهمچنین محیطی که کودک در آن پرورش یافته ملاک مناسبی برای تشخیص قاضی است چرا که همیشه و در همه جا موارد استثناء وجود دارد.