تغییر یک فضا به مکان، هدف وجودی معماری است. یکی از گرایشات موجود در مطالعات مکانی، تحقیق بر روی مفهومی وابسته بدان تحت عنوان تعلق خاطر مکانی در زمینه های محیطی مختلف است. در دهه های اخیر علاقه مندی محققان به سوی مکان هایی که کاربری های متفاوت از سکونت گاه های دائمی دارند، سوق یافته است. گونه ای از این گرایشات به سوی فضاهای آموزشی دانشگاهی، مدارس و فضاهای پیرامونی وابسته بدان ها است که قابلیت تبلور مفاهیم مکان را به صورت بالقوه در خود دارند. پس از شناسایی و تشخیص این مشکل در اکثر قریب به اتفاق فضاهای آموزشی، تبیین عوامل موثر در شکل گیری حس تعلق خاطر مکانی در فضاهای آموزشی مدنظر قرار گرفته است. در این نوشتار برای پیشبرد این مهم، چهار فاز در دستور کار قرار گرفته است. در فاز نخست، تولید مدل نظری بنا به ادبیات موجود صورت گرفته و در فاز دوم، مدل نظری توسط محققان و متخصصان حوزه مربوطه مورد سنجش قرار گرفته و میزان اهمیت و اولویت مولفه های مستخرج در شکل گیری تعلق خاطر مکانی مد نظر قرار گرفته است. در فاز سوم بر مبنای مولفه های تعدیل گردیده از دیدگاه صاحب نظران با بهره از تکنیک دلفی، نقش هریک از مولفه ها در ایجاد حس تعلق خاطر در سه دانشکده معماری پردیس هنرهای زیبای تهران، شهید بهشتی تهران و علم و صنعت ایران مورد سنجش قرار گرفته است. در ادامه در فاز چهارم بر مبنای داده های اکتسابی از سه دانشکد? مذکور، تحلیل داده ها انجام گرفته و راهکارهای موثر بر مبنای نتایج تحلیل ارائه شده است. نتایج اکتسابی از پژوهش حاکی از آن است که عوامل محیطی در شکل گیری و ارتقاء تعلق خاطر در فضاهای آموزشی تأثیر دارد. این تأثیر در دو حالت، یکی با قابلیت مستقیم است که ترکیب و تجمیع مولفه های موثرتر محیطی که در رأس آنها فعالیت ها، شناسائی و تعیین هویت فضایی و زیبائی شناختی محیطی قرار دارند، در شکل گیری تعلق خاطر از طریق محیط تأثیر می گذارند؛ در حالت غیر مستقیم نیز عوامل ادراکی و حضور معنا و نشانه با ایجاد تصویر ذهنی و معنا دهی به محیط در شکل گیری تعلق خاطر خصوصاً در فضاهای آموزشی نقش موثری ایفا می کنند. در پایان نیز بر مبنای داده های تحقیق، راهکارهای طراحی پیشنهادی در طرح معماری پروژه پیاده شده است.

مطالعات انجام شده بیانگر این مطلب می باشند که شرایط کالبدی محیط به طرز چشمگیری بر راندمان و کارایی یادگیری فردی و گروهی تأثیرگذار است از سوی دیگر شناخت نیازهای جسمی-روانی دانش آموزان مبتنی بر دستاوردهای علوم انسانی و تربیتی در جهت مناسب سازی فضاهای آموزشی و هماهنگ نمودن فضای معماری با نیازهای ایشان دارای اهمیت است. لذا تلاش بر این است که با این پژوهش رضایتمندی به عنوان یکی از فاکتورهای موثر در کیفیت معماری مدارس شناسایی و قدمی در رشد و بهبود شرایط برداشته شود. تا علاوه بر رفع نیازهای اولیه به ملاحظات کیفی نیز پرداخته شود. پژوهش حاضر از لحاظ هدف از جمله تحقیقات بنیادی و از نظر ماهیت در مجموعه پژوهش های کمی- کیفی قرار می گیرد لذا از روش تحقیق پیمایشی(زمینه یابی ) که اطلاعات آن به صورت ترکیبی از شیوه های کمی و کیفی جمع آوری شده، استفاده شده است و به تجزیه و تحلیل روابط بین متغیرها پرداخته شده است. محقق خود مبادرت به تولید اطلاعات نموده و این اطلاعات را از نمونه آماری جمع آوری نموده و در سطح معنی داری نتایج حاصله را به جامعه آماری تعمیم داده است. بدین ترتیب با مقایسه دقیق ویژگی های مختلف موارد، به استنباط رسیده است. جامعه آماری مورد بررسی در این پژوهش دانش آموزان دوره متوسطه مدارس شهر تهران است. برای نمونه گیری از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای استفاده شده است. حجم نمونه آماری آن 70 نفر بوده است. به منظور سنجش دیدگاه افراد، به تدوین جدول هدف و محتوا بر اساس مطالعات انجام شده و مصاحبه با متخصصین صاحب نظر در زمینه آموزشی و علوم تربیتی، پرداخته شده است و با استفاده از روش تحلیل عاملی به شناسایی و اولویت بندی عوامل موثر در این زمینه پرداخته است و سپس پرسشنامه در دو بخش تصویری و گزینه ای طراحی شده و میان جامعه توزیع گردیده است. پس از طبقه بندی اطلاعات به دست آمده با استفاده از نرم افزار spss، به بررسی و تحلیل آن پرداخته شده است و در نهایت پنج عامل موثر بر رضایتمندی شامل 1) انعطاف پذیری و ابعاد فضایی، 2) خوانایی و دسترسی-پذیری ،3) زیبایی فضا،4) آسایش محیطی، 5) قلمرو و مشارکت افراد استخراج گردیده است. بنابراین آنچه حاصل شده است بیانگر این مطلب است که در راستای جلب رضایت افراد از فضاهای آموزشی توجه به عوامل ذکرشده در طراحی دخیل هستند که در راستای تحقق هر یک از این عوامل، ریزمولفه هایی نقش دارند که در طراحی با مدنظر قرار دادن این ریزمولفه ها می توان به مولفه های اصلی موثر بر رضایتمندی افراد و در نهایت فضای آموزشی که افراد در آن با رضایتمندی زمان خود را می-گذرانند دست یافت. در انتها بر اساس یافته ها، پیشنهادها و راهکارهایی در قالب اصول طراحی جهت تحقق رضایتمندی ارائه شده و با توجه به این راهکارها نمونه ای از مدارس متوسطه در شهر تهران طراحی شده است.

دانش آموزان آینده سازان یک کشور هستند و اهمیت آموزش آنها در فضایی امن و سالم برکسی پوشیده نیست؛ اما متاسفانه هنوز شاهد آسیب های جسمی زیادی در فضاهای آموزشی هستیم. مدارس مکان هایی هستند که دانش آموزان قریب به30درصد زمان خود را در آنجا می گذرانند. از این رو می توان اذعان داشت برخورداری از مطلوبیت و رضایت مندی کاربران یکی از شروط مهم فضاهای آموزشی جهت دست یابی به یادگیری بهتر است. آنچه در این تحقیق مورد توجه قرارگرفته بررسی اهمیت، امنیت فیزیکی و شناسایی متغیر های محیطی ایجاد امنیت در فضاهای آموزشی به منظور دست یابی به مطلوبیت بیشتر فضا است. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش، روش تحلیل محتوی است که با بررسی ادبیات موضوع به بررسی پژوهش های موجود، تدوین آنها و یافتن نقاط ضعف آنها پرداخته شده است. سپس با استفاده از روش دلفی با بررسی نقطه نظرات متخصصان متغیر های مدرسه ایمن را استخراج نموده و در نهایت به وسیله آنتروپی شانون به وزن دهی آنها پرداختیم. جامعه آماری در این پژوهش شامل اولیای مدارس ابتدایی شیراز با بیش از 20 سال سابقه کاری و در مرحله بعدی متخصصین طراحی فضای آموزشی است. در آنالیز داده های حاصل از پاسخ به پرسشنامه ها، ضریب هماهنگی درون سوالات مطلوب ارزیابی شد. که مبتنی بر این پژوهش نخست به نقش وجایگاه مطلوبیت فضا در امر یاد گیری و سپس به بررسی رابطه امنیت در ایجاد محیط مطلوب پرداخته شده است. سپس نتیجه گیری شده است که ایجاد امنیت فیزیکی می تواند به ارتقأ مطلوبیت فضای آموزشی که ضامن یادگیری بهتر است کمک نماید؛ در نهایت متغیرهای ایجاد کننده ایمنی در مدارس شناسایی و ارزش گذاری می شود.

سعی این پژوهش تعریف تامین محرمیت و ایجاد حریمی متناسب با حوزه های مختلف مدرسه با هدف دست یابی به آسایش و آرامش محیطی برای دختران می باشد.کیفیت این حریم به لحاظ کالبدی محصول کنش عوامل زیادی است. تحقیق پیش رو از نوع پژوهش های تحلیل عاملی اکتشافی و از لحاظ میزان و درجه کنترل متغیرها، غیر آزمایشی و توصیفی است. گردآوری داده ها به شکل میدانی صورت پذیرفته و به دلیل قابلیت تعمیم یافته ها از نوع پیمایشی محسوب می شود. پس از مرور ادبیات موضوع، مولفه های اثر گذار بر محرمیت و آسایش اقلیمی فضاهای آموزشی استخراج گردید. به منظور تعدیل مولفه ها، باتهیه پرسشنامه محقق ساخت و با استفاده ازتکنیک دلفی وشانون مولفه های دارای اهمیت بیشتر از نظر متخصصان استخراج و در مرحله دوم به کار گرفته شد. با آنالیز داده های پرسشنامه کاربران باروش تحلیل عاملی در نرم افزار spss، عوامل به دست آمده در اختیار اساتید قرار گرفته و به این ترتیب مولفه های ارتقاء دهنده حریم وآسایش اقلیمی در فضاهای آموزشی شناسایی شد. نتایج حاصل از پژوهش حاضر نشان می دهدکه آسایش محیطی، مکان یابی و دسترسی، امنیت و کنترل، درونگرایی وسلسله مراتب، انعطاف پذیری و مرزبندی، حریم و اقلیم،تعاملات اجتماعی و فضای واسط، وترجیحات فردی، از مهمترین عوامل تاثیر گذار بر افزایش سطح محرمیت فضاهای آموزشی می باشند.

پژوهش موردنظر به بررسی نقش مولفه های کارکرد فضاهای داخلی برکیفیت زندگی مسکن ‏اقشار کم درآمد می پردازد و بدین منظور جهت دسته بندی مولفه های تاثیرگذار بر کیفیت ‏زندگی از نظر ساکنین مساکن اقشار کم درآمد، ساکنین مسکن مهر قایمشهر و ساری به ‏عنوان نمونه موردی انتخاب شده و پرسش از ساکنان پیرامون موضوع، از روش میدانی با ‏استفاده از ابزار پرسشنامه توسط محقق انجام گردید که یافته ها با استفاده از نرم افزار ‏‎ ‎spssتحلیل و در نهایت، نتایج حاصل از آزمون های آماری نشان می دهد از هفت مولفه ‏بررسی شده، مولفه های مقیاس و کارکردفضاهای داخلی، ارتباط با طبیعت و کیفیت ساخت ‏در اولویت اول تاثیرگذاری بر سطح کیفیت زندگی قرار دارند. با تکیه براین یافته ‏ها،پیشنهاداتی در راستای طراحی مجموعه صورت گرفت.‏

آموزش و پرورش زیربنای دستیابی به جامعه ای سعادتمند است و از عواملی که بر فرآیند یادگیری و یاددهی تاثیر به سزایی دارد، عوامل مربوط به کیفیات محیط و معماری فضاهای آموزشی است. مطالعات بسیاری تاثیر این عامل را بر میزان یادگیری دانش آموزان اثبات کرده است. مسئله ی اصلی این پژوهش پایین بودن سطح سرزندگی و شادکامی دانش آموزان در مدارس متوسطه به عنوان یکی از معضلات اساسی در سیستم آموزش و پرورش کشورمان است و هدف پژوهش نیز یافتن عوامل موثر در افزایش احساس سرزندگی در فضاهای آموزشی، ارائه ی راهکارهای عملی برای افزایش احساس سرزندگی و در پی آن ارتقاء کیفیت محیط های آموزشی از طریق طراحی معماری است. در این راستا عوامل موثر بر سرزندگی در فضاهای آموزشی در چهار عامل کلی شامل عوامل-کالبدی، عوامل محیطی، عوامل روانی و عوامل اجتماعی مورد ارزیابی قرار گرفت. بدین منظور با بررسی مرور ادبیات موضوع و انجام مصاحبه ی نیمه ساختار یافته با اساتید فن، عوامل موثر استخراج گردید و پس از تحلیل محتوا، جهت اعتبار سنجی و نیز بررسی اولویت هر یک از عوامل با توزیع پرسشنامه میان پنل متخصیصن، داده ها جمع آوری شدند. سپس به تجزیه و تحلیل اطلاعات دریافتی مبادرت شد و با توجه به تحلیل ها به ارائه ی راهکارهای معمارانه جهت ارتقاء کیفیت سرزندگی در فضاهای آموزشی در فصل چهارم رساله پرداخته شده است. بررسی بستر طرح، آشنایی با شرایط اقلیمی محیط طرح، شناخت بستر اجتماعی و تدوین برنامه ی فیزیکی در فصل پنجم ارائه گردیده است. معرفی طرح شامل مدارک معماری و نیز نحوه ی به کار گرفتن نتایج پژوهش در روند طراحی محیط آموزشی نیز در انتهای این فصل تدوین شده است.