چکیده تصوف از مفاهیمی است که از قرن دوم هجری در میان مسلمانان متولد گشت و پس از عبور از فراز و نشیب ها، در طول حیات خویش با آسیب هایی نیز روبه رو شد. پایان نامه ی حاضر، با عنوان "نقد تصوف در دیوان شیخ بهایی"، در صدد بررسی اوضاع تصوف و صوفیان در زمانه ی شیخ بهایی، عالم دینی و شاعر قرن دهم و یازدهم هجری، از رهگذر دیوان اوست. زمانه ای که در آن افراط و تفریط دامان جامعه ی صوفیان و سایر قشر های اجتماع را گرفته و مردم در هر دسته و با هر عنوان به انحرافاتی دچار شده بودند. در این پایان نامه با استناد به آثار فارسی شیخ بهایی، که توسط سعید نفیسی گردآوری شده، به نظریات و دیدگاه این حکیم و شاعر عصر صفوی در تأیید یا ردّ تصوف، پرداخته شده است. ابتدا شواهد مثالی از موضوعاتی نظیر: عشق، عزلت، خرقه پوشی، سماع، رد علوم رسمی و ... که نشان دهنده ی نگاه مثبت شیخ بهایی به تصوف است مورد بررسی قرار گرفته سپس به نگاه انتقادی وی که عمدتاً شامل کج روی هایی نظیر: شکم بارگی، بنگ و خمر، افراط و تفریط و لاف و کرامات می شود، پرداخته شده است. نتیجه آن که شیخ بهایی عارفی شریعت مدار است که علاوه بر قدم زدن در مسیر طریقت، از جاده ی شریعت نیز منحرف نشده است. بنابراین برای حفظ اعتدال جامعه ی متصوفان، ضمن تشویق بر عرفان و عشق الهی، نگاه منتقدانه ای به صوفی نمایانی دارد که موجب بدنامی تصوف در اذهان عمومی و نیز در میان اقشار عالم و مذهبی گردیده اند.

قرآن کریم، منبع اساسی حکم و شریعت، مرجع مسلمانان در تمام زمان¬ها بوده است. تفسیر فقهی، یکی از قدیمی¬ترین و سودمندترین روشهای موضوعی قرآن است که مفسر در آن احکام فقهی را از میان آیات الاحکام استخراج می کند. تفاسیر فقهی را تنها درکتب تفسیری یا کتب آیات الاحکام نباید جست بلکه ممکن است در میان کتب فقهی یا روایی مطرح شده باشد که باید آن¬ها را نیز مورد توجه قرار داد. یکی از این منابع ، کتاب صد و ده جلدی بحارالانوار اثر علامه مجلسی می¬باشد.این کتاب اگر چه اصالتاً یک کتاب حدیثی بشمار می¬آید اما توضیحات ارزشمندی که درباره روایات مطرح شده است آن را به یک دایره¬ المعارف شیعه تبدیل نموده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی و جمع آوری اطلاعات اسنادی و کتاب خانه ای، با هدف گردآوری دیدگاه¬های تفسیری هفده آیه فقهی باب طهارت از کتاب شریف وی، تحلیل روش تفسیری، استخراج مستندات آیات الاحکام و ارجاعات تدوین گشته است. نتایج نشان می دهد که بیشترین موضوع آیات الاحکام مربوط به طهارتهای سهگانه است. علامه مجلسی –که همان روی? مشهور میان علما شیعه(تفسیر موضوعی آیات) را برگزیده اند- علاوه بر ذکر آیات فقهی مشهور، به شرح آیات دیگری نیز در این باب پرداخته¬اند. همچنین ایشان در تفسیر و شرح آیات، از روش¬های متعددی از جمله رجوع به آیات دیگر، سنت، شأن نزول، مبانی اصولی و مبانی نحوی استفاده نموده اند.