موضوع اصلی جغرافیای تاریخی بررسی تاثیر محیط و شرایط جغرافیائی در وقایع تاریخی است. موضوع این رساله، جغرافیای تاریخی شهر بصره و ارزیابی و شرح وقایع و رویدادهای تاریخی است که نقش سرنوشت سازی در این منطقه داشته اند. شهر بصره بعد از پایان فتوحات در منطقه ی عراق و به دستور خلیفه ی دوم ساخته شد و هدف از ایجاد آن وجود پایگاهی مستحکم برای اداره ی متصرفات جدید و همچنین دژی برای حفاظت از سرزمین های اسلامی در آن روزگار بوده است بنا بر این شناخت موقعیت سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و تاریخی بصره در جغرافیای آن روز اسلام اهمیت بسزائی دارد. در مورد جغرافیای تاریخی بصره تاکنون تحقیق مستقلی انجام نشده و آنچه که به دنبال پیشینه ی تحقیق می توان ذکر نمود مربوط به بخشهایی از تالیفات پراکنده و مختصری است که در لابه لای کتب تاریخی آمده است. هدف از این رساله تبیین و تشریح جغرافیای تاریخی بصره از آغاز تا پایان دوره اموی، یعنی تا سا ل 132 ق است که کمک شایانی به تاریخ اسلام می نمایدو حاصل این تلاش این است که بصره هم از لحاظ تاریخی و هم از دید جغرافیا، تواما مورد بررسی قرار گرفته و تحت عنوان علمی نسبتا جدید به نام جغرافیای تاریخی، از جنبه های مهم سیاسی و نظامی و اوضاع و شرایط مساعد اقلیمی، طبیعی مورد کنکاش قرار گرفته است. تحقیق حاضر با رویکردی توصیفی تحلیلی به بررسی جغرافیای تاریخی بصره از آغاز تا پایان دوره اموی پرداخته است.