نام پژوهشگر: حسن علی پور
حسن علی پور ابراهیم عبدی پور فرد
چکیده: صکوک از جمله ابزارهای مالی جدید بازارهای اسلامی هستند که به علت فقدان معیارهای اسلامی در اوراق قرضه، به منصه ظهور رسیده اند. یکی از انواع صکوک، صکوک مرابحه است که با ابتنای خود بر بیع مرابحه توانسته است در میان اوراق جدید جایگاه ویژه-ایی پیدا کند. با توجه به اینکه صکوک ابزارهای نو ظهوری در اقتصاد کشورهای اسلامی هستند، نیازمند تحلیل های فقهی حقوقی درخور خود نیز می باشند. پژوهش پیش رو در پی تبیین دقیق ماهیت فقهی، حقوقی این اوراق و سازگاری ساختار این اوراق با فقه امامیه و حقوق ایران می باشد. در این خصوص ابتدائا دو پرسش اساسی مطرح می شود، اول آنکه مبنای فقهی این اوراق چیست؟ و آیا این اوراق صرفا راهی برای فرار از ربا نیست، که به ظاهر صورتی شرعی به خود یافته؟ دومین سوال اساسی که با آن مواجه هستیم این است که: ماهیت معامله این اوراق خصوصا در بازار ثانویه چیست؟ پس از بحث و نقل احادیث و روایات مختلف مشخص گردید که «بیع مرابحه»؛ اساس و بنیان تشکیل این اوراق است. لذا شبهات مطروحه در این خصوص از جمله قرض ربوی، بیع صرف ربوی و... مورد کنکاش واقع شد و به همگی پاسخ داده شد. معاملات این اوراق در بازار ثانویه اساسا مبتنی بر بیع دین و بیع کلی مشاع می باشد. لذا ضرورتا به بررسی دین و مفهوم آن در حقوق غربی و اسلامی پرداخته شد، که با تحقیق و تحلیل مباحث مشخص گردید در حقوق اسلامی از ابتدای تاسیس تا کنون از دین به عنوان یکی از اقسام اموال یاد می شده، اما در حقوق غربی دین را به عنوان یک «رابطه حقوقی» (بین متعهد و متعهدله) انگاشته اند. به همین دلیل بیع دین مسئله ی پیچیده ایی در حقوق اسلامی نبوده است. و در حقوق اسلامی و حقوق موضوعه با وجود اختلاف نظرهای موجود بیع دین پذیرفته شده است. واژگان کلیدی: صکوک، بیع مرابحه، اوراق مرابحه، بازار اولیه، بازار ثانویه، بیع دین