کهن ترین اثری که درباره شترنج در دست می باشد، رساله ای است کوتاه به نام؛ گزارش شترنج و نرد یا ماتیکان چترنگ. این رساله که در بردارنده ادبیات تعلیمی می باشد در (820) واژه به زبان پارسی میانه (پهلوی) نقل شده است. یکی از ویژگیهای این رساله استفاده از نماد واره های گوناگونی است که عموماً به باورهای زرتشتی و پیش زرتشتی در دوره ساسانیان است، اشاره می کند. بن مایه های این رساله بر مبنای ادبیات تعلیمی می باشد درون مایه این داستان پیروزی نهایی خرد است زیرا که در نهایت بزرگمهر و ایرانیان که در داستان نماد خردمندترین مردمان هستند پیروز خواهند بود در پایان رساله نتایج به دست آمده بیانگر این مطلب است که؛ با استفاده از نماد پردازی در نحوه چینش نخستین مهره های شترنج ونرد، می توان طرح نمای کارزار در دوره باستان را به وضوح مشاهده کرد. شاید بتوانیم با طرح این پرسش که در ابتدای این اثر پژوهشی عنوان گردید بازی های تخته ای همانند شترنج در هند را یک اثر پیشا-شترنج دانست. بیشتر تلاش پژوهشگران معاصر و پیشین صرف به دست دادن ترجمه روان و درست از این متن بوده، نگارنده با قصد بررسی این اثر که بخشی از ادبیات تعلیمی در زمان ساسانیان می باشد بر این باور است که به تحلیل این متن از دیدگاه ادبیات داستانی و روانشناختی و شناخت حقایق تاریخی نیز بپردازد. روش کار این پژوهش کتابخانه ای می باشد، بدین ترتیب که تمامی واژگان متن ابتدا فیش برداری می شود و از جنبه های ریشه شناختی، زبان شناختی مورد بررسی قرار خواهند گرفت. متن این رساله ابتدا حرف نویسی، آوا نویسی و سپس به فارسی روان ترجمه شده، همچنین از نظرات سودمند دیگر پژوهندگان در زمینه یادداشتهای موضوعی و اساطیر نیز استفاده شده است.