چکیده تحولات سیاسی و اجتماعی در آغاز قرن پنجم هجری منجر به ظهور ترکمنان غز در ایران گشت. تضعیف غزنویان در شرق، موجب قدرت یابی سلجوقیان به سرکردگی طغرل گشت. آنها به صورت نیروهای پر توان حامی خلافت عباسی ظاهر شدند. و خلافت رو به زوال عباسی را از زیر فشار آل بویه بیرون آوردند. مناسبات بین سلجوقیان و خلافت عباسی، منازعه ای طولانی و فرسایشی بود که از همان عصر طغرل شروع شد در زمان الب ارسلان و ملکشاه با کفایت خواجه نظام الملک روند عادی خود را می پیمود در زمان جانشینان ملکشاه درگیری خانوادگی بین جانشینان ملکشاه تا حدودی باعث بی توجهی آنها به دستگاه خلافت شد و در زمان سلجوقیان عراق به نهایت روابط خصمانه تبدیل شد. سلجوقیان نیز مانند غزنویان برای مشروعیت حکومت خود، فرمانبرداری از خلیفه عباسی را پیشه کردند. اما این اطاعت نسبی بود، زیرا تقسیم قدرت دینی و دنیوی از اهداف سلاطین سلجوقی گشت، آنها سلطنت همه جانبه خود را می خواستند و بهای چندانی به خلفا نمی دادند و تنها به دنبال این بودند که با کسب مشروعیت سلطنت خود را حفظ کنند. مناسبات خلیفه و سلطان همیشه روال عادی خود را نداشت. چون تا زمانی که سلاطین قدرتمند و با نفوذ سلجوقی بر سر کار بودند، خلفا به قدرت معنوی خود اکتفا می کردند اما با بروز ضعف سلطان سلجوقی، خلفا در صدد کسب قدرت دنیوی بر می آمدند. این سیاست باعث تنش روابط بین خلیفه و سلاطین سلجوقی می شد. سلجوقیان با آنکه به تأیید خلفا نیاز داشتند اما تلاش می کردند با این ادعا، حق حکومت کردن و مسئولیت حمایت از افراد تحت سلطه، مستقیماً از سوی خدا به آنها واگذار شده برای خود وجهه مذهبی و الهی کسب کنند. واژه های کلیدی: سلطان ، خلیفه ، مناسبات ، مشروعیت ، سلجوقیان

طی تمام دوره اسلامی تا کنون ریشه ای ترین بحث در مسأله امامت، «انتصابی و الهی» یا «انتخابی و عادی» بودن آن است. شیعیان معتقد به انتصابی بودن و دیگر مذاهب پیرو انتخابی بودن امر امامت و جانشینی رسول اکرم (ص) هستند .از جمله کسانی که معتقداست که پیامبر برای خویش جانشینی تعیین نکرده و در مورد امامت و خلافت هیچگونه نصی از ایشان برجا نمانده است ،ابن تیمیه حرانی است .از نظر او جانشین پیامبر(ص)را می توان مصداقی از «ولی امر »مورد اشاره در کتاب و نص در نظر گرفت.«ولی امر »از دید او کسی است که عهده دار «امر»حکومت شده است . و این بدان معنی است که او مقام امامت را تا حد ولی امر و پیشوا پایین آورده و بر مقام ولی امر بجای مقام امام تاکید داشته است. او تمام روایاتی که از پیامبر اسلام (ص)در مورد جانشینی حضرت علی (ع) در کتابهای شیعه و سنی برجای مانده است، را کذ ب دانسته و تنها شرط برای تعین امامت را اجماع و بیعت حل و عقد می داند نه نص بجای مانده از پیامبر (ص) . او اعتقاد دارد که تمام بزرگان صحابه که جز اهل حل و عقد بودند به امامت و خلافت با ابوبکر اجماع داشته و با او بیعت کرده اندو عدم بیعت بزرگانی چون امام علی ،حضرت فاطمه زهرا (س)،و.....را نادیده گرفته است . او در جای دیگری شرکت حضرت علی (ع) را در شورایی که عمر برای جانشینی خود ترتیب داده بود را دلیل عدم اعتقاد آن حضرت بر الهی بودن امر امامت خویش دانسته است و سخنرانی آن حضرت را در جمع اعضای شورا که حضرت علی بر حق خویش اذعان کرده و امامت را امری الهی دانسته وفرموده است این منصب تنها حق او بوده و هست را نادیده گرفته است . البته ابن تیمیه تنها به این بسنده نکرده است و با طرح شبهاتی ،وقایعی چون غدیر و یوم الدارکه از دلایل شیعیان بر الهی بودن امر امامت هستند را از اساس تکذیب کرده و این وقایع را از دروغ های ساخته ی رافضه دانسته و عنوان کرده که اگر بپذیریم واقعه تاریخی یوم الداراتفاق افتاده این خود دلیلی بر انتخابی بودن امر امامت است، چون پیامبر اکرم (ص)در آن روز خطاب به تمام نزدیکانش فرموده که هرکس دعوت من را قبول نماید، خلیفه وزیر و جانشین من خواهد بود .و حتی اگر ابو لهب این دعوت را می پذیرفت پیامبر (ص)او را به جانشینی خود می گمارد. رساله حاضر بصورت توصیفی و تحلیلی و با فیش برداری از منابع دست اول ،اعتقادات او را مورد بررسی و تحلیل قرار می دهد . و در پایان ادله شیعیان را برانتصابی بودن امر امامت همراه با دلایل انتصاب حضرت علی (ع) بعنوان جانشین و امام بلافصل پیامبر (ص) راآورده است . واژه های کلیدی: امامت ،ابن تیمیه ،انتصاب ،اجماع،اهل حل و عقد

چکیده یکی از معضلات مهم حکومت عباسیان در دوران هارون الرشید، مسئله ی جانشینی بود. هارون الرشید برای این که نزاعی مابین دو پسرش امین و مأمون بر سر جانشینی، به وجود نیاید، عهدی را میان آن به دو به وجود آورد تا به آن پای بند باشند. عهدی که بر آن ذکر شده بود تا امین پس از هارون به حکومت برسد و پس از امین، مأمون جانشین او خواهد بود. پس از به قدرت رسیدن امین، علی بن عیسی بن ماهان از او خواست تا بردارش را خلع کند و فرزندش موسی را جانشین خود کند. امین از این موضوع استقبال کرد و این مسئله تنش هایی که میان این دو برادر وجود داشت را به نبرد تبدیل نمود. نبردی که فقط یک طرف پیروز داشت و آن هم مأمون بود.

ابن تیمیه احمدبن عبدالحلیم یکی از فقهای مشهور و تأثیرگذار در عالم اسلام است. وی در دورانی پرآشوب در منطقه «حرّان» به دنیا آمد و از همان ابتدا زندگی درگیر حوادث و بلایایی بود که محیط زندگی او را به چالش میکشیدند. مغولان از شرق و صلیبیان از غرب به جهان اسلام هجوم آورده بودند و اینها علاوه بر مصائبی بود که از درون جامعه مسلمین را در خود فرو برده بود. این دوران پرتنش از ابن تیمیه چهره ای سرسخت ساخت. او در مسائل سیاسی و نظامی شخصیتی بسیار فعّال بود و علوم عقلی را با ردیّه هایی به چالش کشید، در باب عقاید مذهبی و دینی نظریات شاذّی ارائه کرد و علمای زمان خود را به واکنش واداشت. این مبارزه طلبیها زندگی او را پر افت و خیز کرد. وی بارها به زندان افتاد، درجلسات محاکمه حاضر شد، با علمای مختلف به مناظره پرداخت و عقاید او از سوی بسیاری از علمای جهان اسلام مورد نقد قرار گرفت. ابن تیمیه به سان آباء خویش گام در مسیر فقاهت دین نهاد و به فراگیری علوم دینی پرداخت، اما آنچه از او چهره ای شاخص ساخت شرایط زمانه و زندگی اش بود. زمانه ای پر آشوب و حیاتی پر فرازو نشیب که طبع تند و خشن او را به اوج فعلیّت رساند. رواج برخی اندیشه ها همچون تصوف و تسلط کلام اشعری و فقه شافعی در کنار نفوذ سریع تشیع در نقاط مختلف، که همزمان با ضعف مذهب حنبلی بود، باعث شد وی به ردیه نویسی بر فرق و تفکرات مختلف بگراید و در مواردی فتاوایی مغایر با مذاهب اربعه اهل سنت ارائه دهد. اما آنچه بیش از همه بر سرسختی او افزود جنگ ها و حملات خارجی بود. این احوال تأثیر عمیقی بر روحیه ی ابن تیمیه نهاد تا جایی که در باب سیاست و حکومت به نگارش کتاب پرداخت و در آثارش به صورت ویژه ای به بحث جهاد اهمیّت داد و فتاوای سختگیرانه ای در این زمینه ارائه کرد و حتی در موارد بسیاری عملاً خود وارد کارزارهای سیاسی و نظامی شد.