چکیده شرایط و مقتضیات دوران امام علی ( ×) نسبت به هم? معصومان متفاوت است. نهج البلاغ? امام علی ( ×) که عمدتاً فرمایشات دوران پایانی عمر با برکت آن امام را در بر دارد سرشار از مسائل و نکاتی است که به صورت مستقیم به جامعه, حکومت, و حقوق مردم باز می گردد. از جمله مباحثی که به دلیل شرایط و مقتضیات زمانی امام (×) بیشتر مد نظر قرار گرفته و جای تأمل و تحقیق دارد شاخصه های جوامع نکوهیده از نگاه امام علی ( ×) است. شناخت شاخصه های جوامع نکوهیده یکی از مباحث بسیار مهم جامعه شناسی است؛ شاخصه هایی که اگر در هر جامعه ای ریشه یابد، انحطاط و عقب ماندگی را برای آن جامعه به بار خواهد آورد. در بیان امام ( ×) موارد بسیاری یافت می شود که حضرت سردمداران و زمامداران جامعه را که گرفتار هوی و هوس و آمال طولانی شده اند و مردم را از هر گونه آگاهی و بصیرت دور نگه داشته اند نکوهش می کند بعلاوه حضرت در جای جای سخنان خود جامعه را از نفاق، عهد شکنی، عدم اطاعت از فرامین رهبری، تفرقه و دوگانگی، فتنه و غرور و کبر و تعصب، جابجایی ارزش های و ....برحذر می دارد و این شاخصه ها را که یکی ازعوامل سقوط و انحطاط جوامع در طول تاریخ بوده است سخت مورد نکوهش و مذمت قرار می دهد. در این پژوهش تلاش شده است که به بررسی مبانی، مصادیق و شاخصه های نکوهش جوامع از دیدگاه امام علی ( ×) در سه حوزه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی پرداخته شود. و در پایان به بیان راهکارهای برون رفت از این شاخصه ها همچون تقوا، یادآوری مرگ, اتحاد, ضرورت وجود رهبر در جامعه و... که درکلام نورانی امام علی ( ×) مطرح شده است اشاره شود با این توضیح که تحقق این راهکارها باعث ایجاد رشد و بالندگی و پیشرفت و عزت جوامع می شود.

کوفه اردوگاهی نظامی بود که پس از فتح مدائن در سال هفده هجری به وسیله سعد بن ابی وقاص ساخته شد. سپس مردم از اطراف سرزمین های اسلامی به این شهر روی آوردند و کم کم از حالت اردوگاهی خارج شد و به صورت شهری مهاجرپذیر برای پیگیری فتوحات در ایران تبدیل شد. کوفه شهری نامتجانس و دارای طوایف و قبائل متعدد بود که قبیله ی واحدی به عنوان گروه حاکم در آن مطرح نبود. کوفه از یک سو همواره مرکز نهضت ها، امیدها و گاه کوشش های هماهنگ شیعیان، و از سوی دیگر سبب درگیری، اختلاف، اشرافی-گری و سستی ها بود. عدم انسجام کوفیان در وجهه ی سیاسی آنها تأثیر داشت و از کوفه شهری ساخت که همواره کانون جنگ ها، فتنه ها، کشتارها و غارت ها بود. کوفیان ابتدا با شرکت در قتل عثمان عرصه را برای شورش های بعدی علیه خلفا باز کردند. هر چند در اوایل خلافت علی بن ابی طالب کوفیان از حامیان اصلی آن حضرت در دو جنگ جمل و صفین بودند ولی در اواخر جنگ صفین و اختلاف بین داوران در جریان حکمیت، همان راهی را که در جریان قتل خلیفه سوم طی کرده بودند از سر گرفتند و بر ضد علی(ع) شورش کردند. شورشیان نهروان در واقع قاریان ناراضی کوفه بودند که خلافت و رهبری هیچ یک از حکام نظیر علی و معاویه را نمی پذیرفتند. بدین صورت خوارج نهروان، اولین نحله فکری و عقیدتی که نتیجه جریان حکمیت بود را در شهر کوفه تشکیل دادند. اقدامات و نافرمانی کوفیان از امام علی(ع) موجب محکم شدن پایه های حکومت معاویه در شام و تسلط او بر بسیاری از مناطق اسلامی شد. پس از شهادت امام علی(ع) کوفیان با بیعت با حسن بن علی درصدد جبران شکست های خود در جریان غارات معاویه بودند، امّا با شورش علیه وی در ساباط مدائن و پیوستن به سپاه معاویه زمینه را برای صلح امام حسن(ع) با معاویه و واگذاری خلافت به او آماده نمودند. با رسیدن معاویه به خلافت و انتقال مرکز خلافت به شام، کوفیان از نظر سیاسی و اقتصادی و اجتماعی صدمات سخت و جبران ناپذیری را متحمل شدند. با به خلافت رسیدن یزید و خودداری حسین بن علی از بیعت با او، کوفیان خواهان باز یافتن شکوه گذشته خود با همراهی وی شدند. بنابراین با نوشتن نامه های متعدد حسین بن علی را به شهر خود دعوت کردند ولی در نهایت پیمان خود را شکستند و حتی پا را فراتر از آن گذاشتند و حسین و هفتاد و دو تن از یاران باوفایش را در صحرای کربلا به شهادت رساندند.

با تحقیق در موضوع امیرالمومنین ع و جنگ نرم (مخالفان) در دوران خلافت می توان روش هایی در جهت تقابل حکومت های اسلامی با فتنه گران ارائه داد. با به خلافت رسیدن امیرمومنان ع و تبیین سیاست های کلی خلافت که مبتنی بر احیای سیر? رسول خدا | و لغو امتیازات خواص جامعه بود، موجی از مخالفت ها و مقاومت ها در برابر آن حضرت توسط جریان های گوناگونی پدید آمد که تا آن روزگار در اسلام سابقه نداشت. مخالفان چون هیچ نقطه ضعفی در شخصیت امام نیافتند تا آن را مستمسکی برای به چالش کشیدن مشروعیت و مقبولیت حکومت آن حضرت قرار دهند، با بهره گیری از ابزاری چون شایعه پراکنی، غوغاسازی، تهدید و... جنگ نرمی را بر ضد امیرمومنان ع به پا کردند که آن را تا براندازی حکومت و کشاندن جنگ نرم به فاز جنگ سخت ادامه دادند. پرداختن به این موضوع با دامنه بیان شده ضرورت بهره گیری از سخنان گرانبار مولای متقیان را می رساند که در این راستا کتاب ارزشمند نهج البلاغه و شروح آن بهترین منبع موثق برای این سخنان می باشد. هم چنین تطبیق کتب تاریخ نگاران متقدم و تحلیل گران با اصطلاحات سیاسیون متاخر، مهم ترین منابع مورد استفاده در این پژوهش می باشد. لازم? پرداختن به مسئله جنگ نرم مخالفان حکومت امیرمومنان، بیان تاریخچه و تعاریف جنگ نرم و همچنین تببین تمایز آن با سایر جنگ ها از جمله؛ جنگ سخت و نیمه سخت می باشد. چنان چه پیش از وارد شدن به اصل مسئله ضرورت پرداختن به سابقه جنگ نرم در دوران پیش و پس از تشکیل حکومت اسلامی و دوران خلفای سه گانه نیز احساس می شود. با روی کارآمدن امیرالمومنین ع و بازگرداندن سیاست اجرایی حکومت به جامعه نبوی، موقعیت و منفعت طیف خواص و نخبگان جامعه با چالشی جدی روبرو شد و همین امر مقدمات مخالفت و دشمنی آنان را با حضرت رقم زد. که برای برون رفت از شکست های احتمالی خود در قالب هایی چون براندازان، قاعدین و بدخواهان به مقابله با حضرت برخاستند و با بهره گیری از ابزاری چون دروغ، توهین، فریب و... جنگ نرمی را بر ضد حضرت آغاز کردندکه در نتیجه موجی از سرکشی، پیمان شکنی، بی اعتمادی و حتی تا اعتقاد به براندازی در جامعه مسلمانان بر ضد آن حضرت پدید آوردند. اما امیرمومنان ع برخلاف شیوه های هجومی فتنه گران در جنگ نرم، با تمسک و تقید به آموزه های الهی و متناسب با نوع و میزان تاثیر گذاری فتنه های هر گروه از مخالفان موضع گرفته و با استفاده از ابزاری چون خطابه، نامه نگاری، شدت عمل و... به مقابله با آنان پرداختند. کلید واژه ها: جنگ نرم، جنگ سخت، امیرالمومنین×، ناکثین، قاسطین، مارقین، قاعدین، بدخواهان.