ذرت ماده خوراکی اصلی مورد استفاده در جیره غذایی طیور است و علت آن بالا بودن مقدار انرژی و نداشتن مواد ضدتغذیه ای می باشد. با این حال، صنعت طیور کشور به علت واردات ذرت بعضاً با تنگناهایی مواجه می-شود، لذا نیاز به یک منبع غذایی جایگزین در جیره های طیور کاملاً احساس می شود. با توجه به شرایط جغرافیایی ایران گندم و سورگوم جایگزین های مناسبی برای ذرت محسوب می شوند. لذا، این مطالعه جهت تعیین تأثیر جایگزینی گندم (فرم دانه کامل و خرد شده) و سورگوم بر عملکرد، خصوصیات لاشه و رشد و توسعه دستگاه گوارش در جوجه های گوشتی انجام گرفت. تعداد 240 قطعه جوجه یک روزه نژاد ross 308 در قالب یک طرح کاملاً تصادفی با چهار تیمار و پنج تکرار (12 جوجه در هر تکرار) تخصیص داده شد. جیره-های آزمایشی شامل: جیره بر پایه ذرت (شاهد)، جیره بر پایه سورگوم، جیره بر پایه گندم دانه کامل و جیره بر پایه گندم خرد شده بوده که برای دو دوره آغازین (1 تا 21 روزگی) و رشد/ پایانی (22 تا 42 روزگی)، آماده شد. نتایج بدست آمده نشان داد نوع جیره پایه تأثیر معنی داری بر مصرف خوراک دوره آغازین و کل دوره و میانگین افزایش وزن و ضریب تبدیل خوراک در کل دوره های آزمایش داشت (05/0>p). جوجه های تغذیه شده با جیره بر پایه سورگوم درصد لاشه و همراه با تیمار گندم دانه کامل درصد عضله سینه بالاتری نسبت به سایر تیمارها داشتند (05/0>p).استفاده از گندم (هر دو فرم)، موجب کاهش درصد چربی حفره بطنی و افزایش وزن نسبی پیش معده، دودنوم و ژوژنوم و طول نسبی ژوژنوم نسبت به سایر تیمارها شد (05/0>p).وزن نسبی کل روده و کبد در تیمار گندم خرد شده بیشتر از سایر تیمارها بود (05/0>p). از نظر وزن نسبی اندام های سیستم ایمنی، پانکراس، ایلئوم و سکوم و همچنین طول نسبی دودنوم، دو قسمت سکوم و رکتوم اختلاف معنی داری بین تیمارهای آزمایشی وجود نداشت (05/0p>). اثر نوع جیره پایه بر مورفولوژی قسمت های مختلف روده نیز معنی دار بود. و میانگین عرض پرز و ضخامت لایه عضلانی دودنوم، نسبت طول پرز به عمق کریپت ژوژنوم و طول پرز، عرض پرز، عمق کریپت، ضخامت لایه عضلانی و ضخامت لایه مخاطی ایلئوم و همچنین عمق کریپت در قسمت ابتدای سکوم در جوجه های تغذیه شده با جیره های بر پایه گندم بیشتر از سایر تیمارهای آزمایشی بود (05/0>p). نتایج بدست آمده نشان داد که سورگوم و گندم می توانند بطور کامل به عنوان جایگزین ذرت در جیره غذایی جوجه های گوشتی مورد استفاده قرار گیرند.