غده پروستات در دوره فعال تولید مثلی جنس نر، نقش مهمی در باروری ایفا می کند. پروستات غده‏ای برون ریز است که تکامل و عملکرد آن وابسته به آندروژن ها می باشد. آندروژن ها نقش مهمی در ایجاد اختلالات این غده از جمله هیپرپلازی خوش خیم و سرطان پروستات دارند. گیاهان دارویی زیادی به منظور درمان این اختلالات مورد بررسی قرار گرفته است. یکی از گیاهان گزنه می باشد که عصاره ریشه آن دارای کاربردهای درمانی متنوعی است. اثرات ضدتکثیری آن روی سلولهای پوششی پروستات نیز گزارش شده است. بنابراین، مطالعه حاضر با هدف بررسی اثرات تستوسترون و عصاره ریشه گزنه بر ساختار لوب های پروستات رت انجام پذیرفت. بدین منظور، 25 سر رت بالغ به طور تصادفی به 5 گروه تقسیم شدند: گروه اول به عنوان گروه کنترل، که فقط آب مقطر دریافت کرد، گروه دوم روزانه به صورت زیرجلدی mg/kg 10 تستوسترون دریافت نمود، گروه سوم به صورت خوراکی (گاواژ) mg/kg 50 عصاره ریشه گزنه دریافت نمود، گروه چهارم روزانه به صورت خوراکی عصاره ریشه گزنه با دوز mg/kg 50همزمان با تستوسترون با دوز mg/kg 10 دریافت نمود و گروه پنجم روزانه به صورت زیرجلدی mg/kg 10 روغن بادام دریافت نمود. پس از گذشت 6 هفته از انجام آزمایش، لوب های مختلف پروستات هر حیوان به سرعت جدا گردید. پس از انجام اندازه گیری های ماکروسکوپی از قبیل تعیین وزن و حجم، برش هایی به ضخامت 6-5 میکرومتر با استفاده از روش مقاطع پارافینی تهیه و توسط h&e و pas رنگ آمیزی شدند. نتایج ماکروسکوپی نشان داد که وزن مطلق، وزن نسبی و حجم پروستات در گروه دریافت کننده تستوسترون در مقایسه با گروه های کنترل و روغن بادام به طور معنی داری افزایش یافته است (0/001>p). همچنین، این مشخصه ها در گروه دریافت کننده همزمان تستوسترون و گزنه در مقایسه با گروه تستوسترون کاهش غیرمعنی داری نشان داد. نتایج حاصل از مطالعات هیستولوژیک و هیستومتریک نمونه ها نشان دهنده پاسخ متفاوت لوب های پروستات رت به تجویز تستوسترون و عصاره ریشه گزنه بود، به طوری که لوب های پشتی و جانبی نوع 1 و 2 تحت تأثیر تستوسترون و گزنه تجویزی پاسخ معنی دار مشخصی را نشان ندادند. اما لوب های شکمی و قدامی دارای بیشترین حساسیت به تستوسترون تجویزی بودند. لذا در مشخصه های مهم هیستومورفومتریک مربوط به هیپرپلازی خوش خیم پروستات از قبیل افزایش چین خوردگی واحدهای ترشحی، ضخامت سلول های ترشحی و نسبت پارانشیم به داربست در این لوب ها به طور معنی داری تحت تأثیر تستوسترون بودند. تجویز گزنه همزمان با تستوسترون توانست تا حدودی از تأثیرات آن پیشگیری نماید، به طوری که درصد آلوئول های چین خورده به کل واحدهای ترشحی در لوب شکمی را کاهش داد که این کاهش از لحاظ آماری دارای سطح معنی داری 0/118=p بود. نتایج مربوط به اندازه گیری سطح سرمی تستوسترون نیز تأثیر عصاره ریشه گزنه را تأیید کرد. احتمالاً عصاره ریشه گزنه با جلوگیری از فعالیت آنزیم 5 آلفا-ردوکتاز از تبدیل تستوسترون به dht ممانعت می کند و در نتیجه باعث افزایش سطح تستوسترون سرم در گروه هایی که گزنه دریافت نموده ند، گردیده است. این مطالعه نشان می دهد که عصاره ریشه گزنه به منظور پیشگیری از هیپرپلازی پروستات می تواند تأثیرات مفیدی داشته باشد.