نام پژوهشگر: فروزنده حنطوش

اسلوب های بیانی ترغیب و ترهیب در قرآن و کاربرد آن در تفسیر
thesis وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه قم - دانشکده الهیات و معارف اسلامی 1392
  فروزنده حنطوش   کاظم رحمان ستایش

ما شاهدیم که قرآن با اغراض گوناگونی چون تأکید، تعظیم و شیوه ها ی بیانی متنوعی چون تمثیل، تشبیه و... با طرح موضوعات فراوانی چون تبیین نظام پاداش و ارتباط عمل و فرجام امور، توصف بهشت و احوال بهشتیان و ...، سعی دارد تا در مخاطبان خود، انگیزه ای نیرومند جهت میل و گرایش به سمت ایمان حقیقی و عمل صالح ایجاد نماید. قرآن کریم ریشه ی "رهب" را در باب تفعیل بکار نبرده است، اما همچنان که در آیات خود، از ترسی درونی که ناشی از معرفت و شناخت خداوند و مایه ی حرکت و تلاش انسان می گردد، تجلیل نموده، آن را به عنوان شیوه ای در نظام تربیتی خود بکار گرفته است. . قرآن با طرح موضوعات جذاب و عبرت آموز و به کارگیری اشکال متنوعی از فنون ادبی و بلاغی و قالب های کلام، قصد دارد تا با بیشترین تأثیر در مخاطبان خود، آنان را به عوامل سقوط واقف و از پرتگاه ها ترسانده و بازدارد. از آنجا که این شیوه ، بر نیازها و تمایلات فطری در انسان انطباق کامل دارد، از آغاز نزول تا پایان نزول قرآن صرف نظر از تفاوت هایی در لحن و موضوعات، می توان به کارگیری این شیوه را ملاحظه نمود. . این آیات با تنوع گسترده ای که در موضوعات و بکارگیری اسلوب ها دارند، از وجوه مختلفی قابل بررسی می باشند.از حیث پاداش، که شامل پاداش های مادی و پاداش های معنوی است و از جزیی تریناقسام مادی که بیشتر به لذات غریزی و جسمانی مرتبط می گردد تا به لذات یا عذاب های معنوی که عمیق ترین تأثیرات را که بر جان و روح مخاطبان خود می گذارد و با امکان صعود یا نزول، راه را بر انتخاب هوشمندانه ی مخاطبان، همواره باز می گذارد. .ترغیب و ترهیب های قرآن از حیث زمان نیزبرخی عواقب اعمال را به دنیا و برخی به آخرت و دسته ای را، هم به دنیا و هم آخرت مربوط دانسته اند. . تلازم، تمازج، تکرار، عام بودن و جزالت را می توان از ویژ گی های عمومی این آیات دانست. .از بررسی ساختاری جمله های ترهیب و ترغیب اغراض بلاغی ویژه ای مانند تأکید، تعظیم، تهویل و تحقیر بدست می آید.از شیوه هایی که بصورت گسترده به کار رفته است، شیوه ی استفهام، تکرار، تشبیه، تمثیل است و از ساختارهای متعدد ساختارشرط و استفهام بیشترین کاربرد را دارد. . شیوه ی ترغیب و ترهیب یکی از روش های تربیت قرآنی است و گستردگی احادیث در فضایل و ثواب اعمال و خواص تلاوت آیات، در سیره ی تربیتی پیامبر| و اهل بیت^، به تأسی از این شیوه ی قرآن و حکایت از کارکرد بالای این شیوه در تربیت پایدار و عمیق آن دارد. . در میان موضوعات ترغیب و ترهیب برخی دارای نقشی اساسی و برجسته ترند. قدرت نفوذ و نقش اصلاحی اعتقاد به آخرت از سایر اعتقادات بیشتر است. از این رو، در موضوعات محوری آیات ترغیب و ترهیب، ذکر نعمت ها و یا مصائب انسان و عواقب امور و تجسم اعمال در آن جهان بیش از موضوعات دیگر به چشم می خورد. .این آیات اهل ایمان را صرف نظر از مسلمان و غیر مسلمان، مورد خطاب خود قرار می دهد.