هر داستانی باری از معنا و مفاهیم را باخود به دنبال دارد . این بار بر دوش شخصیت هایی است که توسط خالق داستان خلق شده اند. این شخصیت های یک داستان هستند که با رفتار ها و گفتار های خود و اینکه چه جایگاهی در میان تناسبات و روابط فی مابین اجزای داستان دارند درصدد هستند خود را در معرض نمایش بگذارند. در این پایان نامه سعی بر این است که دو داستان خسرو و شیرین و لیلی و مجنون به عنوان دوشاهکار ادبی که از لحاظ حیطه جغرافیایی تقریبا بخش وسیعی از غرب آسیا را تسخیر نموده است از لحاظ شخصیت پردازی مورد مطالعه قرار گیرد . روش انجام کار بدین شرح بود که پس از مطالعه متن کامل خسرو و شیرین و لیلی مجنون نظامی گنجوی ، شخصیت های گوناگون شناسایی گردید. سپس بر اساس دسته بندی های علمی و مدون شخصیت پردازی، دسته بندی شده و مورد تحلیل قرار گرفت . سپس ابیاتی نیز به عنوان نظیره های آن آورده شد. به طور کلی درون مایه و تم هر دوداستان عاشقانه است ، اما فضای داستانی در خسرو و شیرین نظامی که بیانگر عشق ایرانی است فضایی باز را به نمایش می گذارد که در آن شیرین به عنوان زنی که در حیطه فرهنگی ایران زمین قرار دارد حق انتخاب دارد و حتی می تواند در برابر هوس بازی ها و خواسته های خسرو پرویز ، پادشاه ایران قرار بگیرد.در داستان لیلی و مجنون ، فضای داستان به گونه ی دیگری است . سنت ها و رسوم خشک و تعصّبات قومی و قبیله ای جامعه عرب در آن موج می زند به گونه ای که برای ازدواج لیلی و مجنون ، جنگ برپا می شود اما سنت ها زیر پا گذاشته نمی شود . در این داستان بر خلاف خسرو و شیرین که در انتها آن دو به یکدیگر می رسند و تا پایان عمر در کنار یکدیگر زندگی می کنند و درکنار یکدیگر نیز جان می دهند ، مادر و پدر مجنون ، سپس لیلی و در آخر نیز خود مجنون قربانی این تعصبات می شوند ، و لیلی و مجنون هیچگاه مراد خویش را نمی جویند. از بابت شخصیت های به کار گرفته شده در هر دو داستان نیز باید گفت که نظامی در خلق شخصیت ها ، بسیار قهار می باشد و هر شخصیت را به خوبی در قالب نقشی که به آن می دهد می گنجاند . انواع شخصیت های اصلی یا مرکزی، شخصیت فرعی، شخصیت قراردادی، شخصیت مدور، شخصیت ایستا، شخصیت تمثیلی، شخصیت نمادین، شخصیت رابط، شخصیت همراز ، شخصیت مخالف، شخصیت شریر، شخصیت نوعی در هر دو داستان به چشم می خورد . در هر دوداستان راوی دانای کل نقش مهمی بر عهده دارد .