انوش ضیغمی محمدرضا کاویانپور
طی سال های اخیر رشد سریع جمعیت، خشکسالی و بحران کمبود آب و عوامل دیگر موثر، نیاز به سرمایه گذاری های عظیم در صنعت آب را باعث شده است، لذا هر ساله بخش قابل توجهی از درآمدهای ملی کشور جهت انجام پروژه های زیربنایی آبی هزینه می شود. این در حالیست که آمارها نشان دهنده فقدان نظام ارزیابی و بهره برداری مناسب و کارا و در نتیجه تحمیل زیان هنگفت سالانه می باشد. لذا با توجه به ارقام ردیف های عمرانی بودجه های سالانه می توان بستر بسیار مناسبی جهت اعمال مهندسی ارزش را شناسایی کرد. اما متأسفانه علی رغم گذشت بیش از پنجاه سال از شروع مهندسی ارزش در دنیا، این امر آنچنان که باید در سازمان های اجرایی کشور نهادینه نگردیده و بسیاری از پروژه های عظیم در دست طراحی و اجرا علی رغم ابلاغ بخشنامه های مربوطه، از این مهم بهره نمی گیرند. نمونه های برگزار شده کارگاه های مهندسی ارزش، طی سال های اخیر در این موضوع، محدودبه پروژه های معدودی و در صورت احساس نیاز کارفرما گردیده که در بسیاری از این موارد، این موضوع به دلیل مواجهه با یک مسئله و یا مشکل بوده است. در این پایان نامه ضمن شناخت و بررسی متدولوژی مهندسی ارزش به پیشینه و جایگاه این موضوع در دنیا و ایران پرداخته شده است. همچنین نمونه موردی کارگاه مهندسی ارزش برگزار شده برای سرریز سد سیمره مورد بررسی قرار گرفته است. سپس با بررسی ویژگی ها و نقاط تمایز مهندسی ارزش با سایر روش ها علل نیاز به بهره گیری از این روش در طرح های توسعه منابع آب موارد زیر شناسایی گردیدند: سرمایه بر بودن طرح های توسعه منابع آبی وسازه های هیدرولیکی، چند تخصصه بودن، تاثیرگذاری بر مسائل فرهنگی، اجتماعی و زیست محیطی، ارتقای دائمی استانداردها و ضوابط طراحی، افزایش سرعت استفاده از مواد جدید و تکنیک های نوین ساخت، بهره گیری از تجارب پروژه های پیشین جهت طراحی پروژه های آتی، وجود پارامترهای غیر قابل پیش بینی در مرحله طراحی اولیه، نیاز به خلاقیت در طرح های توسعه منابع آب. در ادامه به منظور بررسی علل عدم کاربرد مهندسی ارزش در سطح کشور، با آنالیز نتایج حاصل از جمع-آوری پرسشنامه ای که نزد جمعی از اساتید و پیشکسوتان مهندسی ارزش توزیع گردید، علل اصلی تاخیر در پروژه های عمرانی موارد زیر مشخص گردید: عدم تخصیص کافی و به موقع اعتبارات طرح، ضعف فنی و مدیریتی کارفرما در کنترل پروژه و اتخاذ سیاست های مناسب جهت پیشبرد پروژه، عدم نظارت، دقت و مدیریت در انتخاب پیمانکار، نقش عوامل سیاسی در اتخاذ سیاست های تاثیرگذار و مغایر با منافع پروژه. همچنین مهمترین عواملی که باعث عدم استفاده از مهندسی ارزش در جامعه مهندسی کشور و پروژه های عمرانی می گردد موارد زیر شناسایی گردیدند: نبود ضمانت اجرایی در قوانین و بخشنامه های مربوط به استفاده از مهندسی ارزش، تمایل به تکرار تجربه های پیشین و استفاده از طرح های تیپ توسط مشاوران جهت افزایش منافع خود و کاهش ریسک، به روز نبودن مدیران ارشد، ریسک گریزی کارفرمایان و عدم تمایل به خلاقیت و استفاده از روش های نوین و نگرانی از نتایج حاصله، عدم فرهنگ سازی و آشنایی پیمانکاران، مشاوران و کارفرمایان با مهندسی ارزش، فقدان انگیزه و نبود فرهنگ صرفه جویی در منابع با استفاده از مهندسی ارزش، مقاومت مشاوران طرح در برگزاری کارگاه های مهندسی ارزش، به دلیل نگرانی از در معرض نقد قرار گرفتن.
