زندان به عنوان یک نهاد اجتماعی در میان جوامع بشری همواره موجودیت خود را حفظ کرده و زندانی کردن مجرمان به منظور مجازات آنها یکی از مهمترین کارکردهای زندان در طول تاریخ بوده است. پژوهش حاضر با پرداختن به دو حوزه زندان و زندانی در دوره قاجار از آغاز تا مشروطه (1209-1324ه.ق.)، ضمن طرح سوالاتی درباره ساختار و کارکرد زندان، حقوق زندانیان و نقش زندان ها در اصلاح ناهنجاری های اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم ، فرضیه های زیر را مد نظر قرار داد: 1. از نظر ساختار فیزیکی زندان های دوره قاجار شامل سیاهچال های تاریک و مرطوب، انبارهای دولتی و قلعه های مرزی می شد. نهاد زندان غالباً به منظور تحقق شرایط حداقلی چون تنبیه، شکنجه یا انتقام جویی مورد استفاده قرار می گرفت. 2. زندان ها از بودجه مشخصی برخوردار نبودند و برای زندانیان نیز حقوق و مقرری خاصی در نظر گرفته نمی شد. 3. زندان های دوره قاجار به دلیل عدم رویکرد اصلاحی نقشی موثری در پیشگیری از وقوع جرم و اصلاح ناهنجاری های اجتماعی نداشتند. در پژوهش حاضر با گردآوری و مطالعه منابع آرشیوی و کتابخانه ای و با روش توصیفی- تحلیلی، ساختار نظام قضایی عصر قاجار، نظام مجازات ها، ساختار زندان ها و حقوق زندانیان مورد بررسی قرار گرفت. نتیجه حاصل از این پژوهش نشان می دهد بنا به تعریفی که در جامعه عصر قاجار از رفتارهای نابهنجار و مجرمانه وجود داشت، مجازات هایی از جمله زندان، به منظور پیشگیری از این گونه رفتارها در نظر گرفته شده بود. چرا که بیشتر مجرمانی که به زندان محکوم می گشتند کسانی بودند که با معیارهای جامعه همخوانی نداشتند و رفتار آنها نوعی نابهنجاری محسوب می شد. لذا در دوره قاجار زندانی کردن افراد به منظور پیشگیری از وقوع جرم، تنبیه و مجازات مجرمان، جدا کردن آنها از سایر افراد و تأمین سلامت و امنیت جامعه، همچنین دور کردن برخی مجرمان از جمله آزادی خواهان از مرکز حکومت و قطع ارتباط آنها با مردم صورت می گرفت.