منطقه مورد مطالعه در شمال استان آذربایجان شرقی و 10 کیلومتری جنوب رودخانه مرزی ارس واقع شده و از لحاظ زمین شناسی بخشی از باتولیت گرانیتوئیدی شاه جهان، متعلق به کمربند متالوژنیکیcu-mo-au ارسباران و زون ولکانوپلوتونیکی البرز - آذربایجان محسوب می شود. واحدهای سنگی منطقه مطالعاتی عمدتاً به سن ائوسن زیرین تا الیگوسن بوده و شامل توده های نفوذی کوارتزدیوریتی تا کوارتزمونزونیتی به رنگ های خاکستری روشن تا تیره، به علاوه توده گرانیت پورفیری ساب ولکانیک و تعدادی دایک های اسیدی و متوسط تا بازیک هستند. کانی های موجود دراین توده های گرانیتوئیدی مشابه بوده و شامل مجموعه ایی از پلاژیوکلاز متوسط تا سدیک، فلدسپات پتاسیم نوع ارتوز و کوارتز همراه با آمفیبول و بیوتیت، به علاوه مقادیر کمتری مگنتیت، آپاتیت و تیتانیت، و زیرکن جزئی می باشند. بافت های گرانولار متوسط تا ریزدانه، هتروگرانولار تا پورفیری و بافت مونزونیتی رایج هستند. بخشی از پلاژیوکلازها دارای زونینگ نوسانی و حواشی با انحلال مجدد هستند. مناطقی از این توده ها به مجموعه های پتاسیک، سریسیتیک - کلریتیک و به صورت محدود آرژیلیک و آرژیلیک پیشرفته دگرسان شده اند که با کانه سازی مهمی از cu-mo-au(+ag) به شکل های افشان، و یا درسیستم های رگه - رگچه ایی، برشی و رگه های کوارتز -کربناتی در مجاورت روستاهای انیق و قره چیلر - زرلی دره همراه می باشند. تعدادی از دایک های مجاور مناطق کانه زایی شده نیز دارای سولفیدهای افشان یا رگچه ایی همراه با دگرسانی پتاسیک/ سریسیتیک می باشند. کانه زایی cu-mo-auو دگرسانی همراه با آن در منطقه قره چیلر و انیق، از تیپ ذخایر سبک پورفیری همراه با سیستم های پلوتونیک عمق کم تا متوسط است. مجموعه مگنتیت - کالکوپیریت - بورنیت - پیریت همیافت با دگرسانی پتاسیک در زون انیق و قره چیلر از سیالات دما بالا (°c500-400) نهشته شده و سپس با کاهش دما (°c400-350) بخش اصلی کانسنگ کالکوپیریت - پیریت ± مولیبدنیت در همراهی با دگرسانی سریسیتیک - کلریتیک نهشته شده است. مجموعه های سریسیت- کوارتز - پیریت در دماهای پائین تر (°c350-270) و همراه با کربنات یا بدون آن تشکیل شده اند. با توجه به همیافتی کالکوپیریت + پیریت به علاوه مقادیر کمتری از بورنیت و مگنتیت با مجموعه دگرسانی پتاسیک و سریسیتیک، می توان این کانسارها را در ردیف تیپ iv ذخایر پورفیری اینودی و همکاران (2003) قرار داد. در مناطق قره چیلر و انیق کانه زایی رگه ایی برروی کانه زایی افشان و استوک ورکی اولیه زون مرکزی برنهشته شده که بخشی از کانسنگ اصلی cu-mo را تشکیل می دهند. رگه های کوارتزی طلادار موجود در زون زرلی دره مرتبط با زون مرکزی قره چیلر بوده و از نوع سیستم های رگه ای اپی ترمال سولفیداسیون بالا (hs) تا متوسط (is) هستندکه اغلب در کوارتزهای حفره ایی همراه با دگرسانی آرژیلیک پیشرفته نهشته شده اند. بررسی وضعیت سولفیداسیونی مجموعه مگنتیت- بورنیت - پیریت - کالکوپیریت به عنوان تابعی از ƒs2 ، دما ± ƒo2، حاکی از تشکیل آنها در وضعیت سولفیداسیونی کم تا متوسط است که در مراحل تاخیری، با افزایش نسبی وضعیت سولفیداسیونی (تشکیل کالکوزین-کوولین و دایجنیت) و اکسیداسیونی (هماتیتی شدن ماگنتیت) همراه بوده است.کمپلکس های کلریدی در این سیستم به فراوانی حضور داشته و همراه با مقادیر کمتری از کمپلکس های کربناتی و هیدروکسی فلوریدی عامل اصلی در جمع آوری و انتقال مس، طلا و مولیبدن از سیستم ماگمایی به محیط نهشت آنها بوده اند. براساس مطالعات شیمی عناصر اصلی این توده ها متعلق به سری های کالک الکالن با پتاسیم متوسط تا بالا، تیپ i کردیلرایی، مگنتیتی، نوع اکسیده و متاآلومینوس می باشند. آنومالی شاخص tnt مربوط به ماگمای تولیدشده در زون فرورانش، و غنی شدگی از عناصر lfs و تهی شدگی از عناصر hfs نسبت به morb نشان می دهند. ترکیب شیمیایی عناصر کمیاب و داده های ایزوتوپی (rb/sr) توده ها نشانگر تشکیل آنها در محیط زمین ساختی کمان حاشیه قاره، از منشاء ذوب ناشی از نفوذ مواد متاسوماتیکی تختال فرورونده در گوه گوشته ایی بالای زون فرورانش و با آلایش ناچیز پوسته ایی، جای گرفته در پوسته قاره ایی نسبتاً جوان و کم ضخامت می باشد.

منطقه مورد مطالعه قسمتی از رودخانه زولاچای بوده که وسعتی حدود 15کیلومتر را شامل می شود، که در استان آذربایجان غربی شهرستان سلماس واقع می باشد. در این مطالعه تعداد 60 نمونه آبرفتی از ذرات در حد شن و ماسه و 10 نمونه ژئوشیمی از ذرات در سیلت و رس به منظور انطباق عنصری برداشت گردید. نمونه های ژئوشیمی به روش icp-ms تحت آنالیز قرار گرفتند. این مطالعات نشان می دهد که در این منطقه بیش از 30 نوع کانی سنگین وجود دارد، که در این میان برخی از آنها از قبیل کانیهای تیتان دار (ایلمنیت و تیتانومگنتیت) حائز اهمیت اند. مطالعات کانی سنگین نشان داد که در 13 نمونه از 60 نمونه، حاوی ذرات طلا می باشد. تحلیل های آماری بر روی مقادیر عددی این کانیها معلوم ساخت که توزیع این کانیها از قوانین لاگ نرمال تبعیت کرده و اغلب آنها از نوع چند منشایی می باشند. بطور کلی کانیهای موجود در این حوضه را می توان از لحاظ منشاء به دو دسته تقسیم نمود: کانیهای درجازا (آناتاز و لوکاکسن) و کانیهای دگرجازا. بخش عمده ای از کانیهای مزبور از نوع دگرجازا بوده که خود از طیفی از سنگهای آذرین دگرگون شده (فلسیک، متوسط، مافیک) مشتق شده اند. و از طرفی بر اساس مطالعه شاخص های ژئوشیمیایی و دیاگرامهای تفکیکی (عناصر اصلی) در نمونه های انتخابی، منشاء اصلی رسوبات را سنگهای آذرین فلسیک تا متوسط، پیشنهاد می کند. و الگوی توزیع rees نرمالیزه به کندریت، سنگهای بازیک را منشاء این رسوبات پیشنهاد می کند. محاسبات مقادیر شاخص هوازدگی شیمیایی (ciw/) در نمونه های مورد مطالعه، مبین درجه هوازدگی شیمیایی شدید در این رسوبات می باشد. از طرفی بعضی از کانیها ضریب همبستگی خوبی را نشان می دهند که می توان آن را بدلیل منشاء گرفتن آنها از یک جامعه سنگی واحد، و نیز تشابه شرایط نهشت آنها بعلت نزدیک بودن خواص فیزیکی آنها نسبت داد. مطالعات عنصری انجام پذیرفته بر روی نمونه های ژئوشیمی نشان می دهد که از میان عناصر موجود، بیشتر غلظت ti قابل توجه بوده که آن مربوط به بالا بودن کانیهای تیتان دار در این رسوبات می باشد. استفاده از نمودارهای دو متغیره بیانگر محیط تکتونیکی حاشیه قاره ای فعال برای این رسوبات می باشد. با استفاده از این مطالعات می توان نتیجه گرفت که در منطقه تنوع کانی سنگین بسیار زیاد می باشد، و از لحاظ پلاسرزایی، کانی تیتان-دار دارای اهمیت می باشد. و برای طلا نیاز به بررسی دقیق تر در منطقه می باشد.

منطقه انباق در فاصله 18 کیلومتری شمال شرق اهر، استان آذربایجان شرقی واقع می باشد. این منطقه بخشی از کمربند ماگمایی سنوزوئیک اهر- ارسباران - قفقازمحسوب می شود. بر اساس مشاهدات صحرائی و مطالعات سنگ نگاری، سنگ های آتشفشانی ائوسن با ترکیب عمدتا" آندزیتی در این منطقه توسط سیالات گرمابی به شدت دگرسان شده اند. مطالعات کانی-شناسی نشان می دهند که سیستم دگرسانی این منطقه از ترکیب کانیایی ساده ای برخوردار بوده و شامل کانی هایی نظیر پیریت، مگنتیت، هماتیت، بوهمیت، جاروسیت، اسمکتیت، ایلیت، کائولینیت،کلریت، کلسیت، آپاتیت، آناتاز، روتیل، اپیدوت و کوارتز می باشد. با توجه به مشاهدات صحرایی، بررسی های میکروسکوپی وآنالیزهای پراش پرتو مجهول(xrd)، چهار زون دگرسانی در منطقه انباق تشخیص داده شد که عبارتند از: (1) آرژیلیک، (2) فیلیک، (3) پروپلیتیک و (4) سیلیسی. محاسبات تغییرات جرم عناصر آشکار می کنندکه فرآیندهای شستشو و تثبیت، دو فاکتور اصلی در تمرکز عناصر در زون های دگرسانی هستند. الگوی توزیع rees نورمالیزه شده به کندریت دلالت بر تفریق و غنی شدگی lrees نسبت به hrees در طی توسعه و تکامل زون های دگرسانی منطقه انباق دارد. تلفیق نتایج حاصل از بررسی های کانی شناسی، ژئوشیمی نسبت های عنصری و محاسبات تغییرات جرم نشان می دهند که عواملی چون تغییرات درph محلول های دگرسان کننده، ورود عناصر فلزی به سیستم توسط سیالات گرمابی،حضور در فازهای کانیایی مقاوم، تثبیت در فازهای کانیایی نئومورف، تغییرات در نسبت فلوئید به سنگ ، میزان دسترسی به لیگندهای کمپلکس ساز، ماهیت شیمیایی عناصر (نداشتن والانس متغیر و اثرات چهارگانه)، کاهش حجم سیستم و تمرکزات بازماندی نقش ارزنده ای در تحرک، توزیع، تفریق، و غنی-شدگی عناصر در طی توسعه فرایندهای دگرسانی ورخداد کانه زایی فلزی در این منطقه ایفا نمودهاند.

منطقه خانکندی درشمال شرق شهرستان اهر، در استان آذربایجان شرقی واقع می¬باشد. این منطقه بخشی از پهنه ماگمایی سنوزوئیک اهر- ارسباران در شمال غرب ایران محسوب می¬شود. شواهد صحرایی و مطالعات سنگ¬نگاری نشان می¬دهند که نفود توده¬های آذرین درونی الیگوسن با ترکیب غالب کوارتزمونزونیت در درون سنگ¬های آتشفشانی ائوسن با ترکیب غالب آندزیت، آندزی بازالت، لاتیت و بازالت با تشکیل و توسعه زون¬های دگرسانی گسترده و رخداد کانی¬سازی¬هایی از مس، آهن، و طلا همراه بوده است. با توجه به مطالعات کانی-شناسی، زون¬های دگرسان در درون واحدهای آتشفشانی ائوسن به چهار تیپ دگرسانی (1) سیلیسی (کوارتز و روتیل)، (2) آرژیلیک (کائولینیت، ایلیت، جاروسیت، آلونیت، آپاتیت و گوتیت)، (3) فیلیک (کوارتز، پیریت، سریسیت، هماتیت و مگنتیت) و (4) پروپلیتیک (کلریت، کلسیت، هماتیت و مگنتیت) قابل تفکیک می¬باشند. مطالعات ژئوشیمیایی نشان می¬دهند که مقادیر تمرکز reeها در واحدهای دگرسانی متغیر می¬باشند. محاسبات تغییرات جرم عناصر با فرض al به عنوان عنصر شاخص بی¬تحرک و سنگ¬های آندزیتی به عنوان سنگ اولیه سیستم دگرسانی آشکار می¬کنند که شستشو و تثبیت، دو عامل عمده تنظیم کننده توزیع و تمرکز reeها در واحدهای دگرسانی منطقه هستند. تلفیق نتایج حاصل از مطالعات صحرایی، کانی¬شناسی و ژئوشیمیایی نشان می¬دهند که ph، تغییر در نسبت آب به سنگ، میزان دسترسی به یون¬های کمپلکس¬ساز و حضور کانی¬های ثانویه¬ای که توانایی میزبانی عناصر را در ساختار بلوری خود دارند، چهار فاکتور کلیدی کنترل کننده در تحرک، توزیع و غنی¬شدگی عناصر نادر خاکی در طی توسعه سیستم دگرسانی منطقه خانکندی می-باشند.