نام پژوهشگر: کوکب شاهقلیان
کوکب شاهقلیان سید محمد جعفر ناظم السادات
با توجه به افزایش روزافزون جمعیت و افزایش درخواست آب، پژوهش برای شناخت چرایی و چگونگی نوسان-های زمانی، مکانی و مقادیر بارش از ارزش والایی برخوردار می باشد. بارش ایران در مقیاس زمانی ماهانه، فصلی و سالانه دارای نوسانهای فراوانی است که پیشبینیهای بارش را با دشواری روبهرو میسازد. برای پیشبینی بارش در بازههای چند هفتهای تا چند دههای نمایههای گوناگونی از سوی پژوهشگران معرفی شدهاند. این نمایهها بیشتر بر رفتار دمایی اقیانوسها و برهمکنش آنها با جو و خشکی استوار است. نمایه مادن جولیان (mjo) از بهترین نمایههایی است که برای پیشبینی بارش در بازه زمانی درون فصلی از سوی کانونهای پژوهشی جهان به کار گرفته میشود. این نمایه نشانگر چگونگی برهمکنش جو و اقیانوس در پهنه استوایی اقیانوس هند و بخش باختری از این پهنه در اقیانوس آرام استوار است. نمایههای این پدیده بر پایه محل رخداد و شدت بارشهای همرفتی در این بخش از اقیانوسهای جهان تعریف شدهاند. انگیزه بنیادین انجام این پژوهش درک برخی از ویژگیهای همدیدی (synoptic) بارشهای سنگین در جنوب غربی ایران و پیوند آن با mjoمیباشد. شناخت برخی از ویژگی های فیزیکی ابر در جنوب ایران و پیوند آن با پدیده mjo نیز از دیگر انگیزه های انجام این پژوهش بود. در راستای انجام این کار، بارش روزانه ایستگاههای آبادان، بوشهر، شهرکرد، شیراز و یاسوج برای دوره 36 ساله 2011-1975 در بازه ماههای نوامبر هر سال تا آپریل سال پس از آن گردآوری شد. دادههای بارش روزانه از بزرگ به کوچک آراسته گردیدند و 5% بارشهای بالایی به عنوان بارشهای سنگین برگزیده شدند. تاریخ رخداد، شماره فاز و اندازه دامنهmjo (the mjo amplitude) برای روزهای همراه با بارش سنگین یادداشت گردید. نقشههای شدت بارش، باد برداری در لایه 850 هکتوپاسکال، نمایه حرکت عمودی هوا (امگا) در لایه میانی جو و نم ویژه در 1000 هکتوپاسکال برای پهنه خاورمیانه و دریاهای پیرامون آن با بهرهگیری از سایت سازمان noaa تهیه گردید. برای این پژوهش، واکاوی ویژگیهای بارش سنگین روزانه ایستگاه شیراز برای گستره جنوب غربی کشور بسنده تشخیص داده شد و یافته ها بر پایه همین واکاوی ها بهدست آمد. نشان داده شد که در گذر دوره ارزیابی شده، روی هم بارش شیراز نزدیک به mm11538 بوده که در 1475 روز رخ داده است (mm/day8/7). نزدیک به 27% از این بارش (mm3118) در 74 روز یا 5 درصد روزهای بارانی روی داده است که به آنها بارشهای سنگین گفته شد (mm/day42). کمترین وبیشترین اندازه بارشهای سنگین mm/day29 و 99 بود که به ترتیب در فازهای 6 و 1 mjo رخ دادهاند. فراوانی بارشهای سنگین از ماه نوامبر هر سال تا آپریل سال بعد یکی پس از دیگری برابر با %76/6، %08/31، %84/37، %51/31، %49/9 و %35/1 بود. نزدیک به %14/85 از بارشهای سنگین در دورانی رخ داده است که mjo در یکی از فازهای 8 ، 7، 2، 1 و 6 (یکی پس از دیگری %40/25، %29/14، %22/22، %29/14 و %81/23) بودهاند. نقشههای همدیدی نشانگر آن است که هم راستا با حرکت خاور سوی بارش های همرفتی در اقیانوس هند یا آرام، سامانه بارشهای سنگین هم از گستره باختری ایران آغاز شده و پس از گذر از پهنههای جنوب باختری و جنوب مرکزی ایران به بخشهای خاوری کشور و سپس به افغانستان میرسند. گردش تند چرخندی هوا که در پهنه دریای مدیترانه، دریای عرب، دریای سرخ و خلیج فارس گسترش مییابد بخش بزرگی از بخار آب برای این بارشها را فراهم میسازد. نقشههای نم ویژه، امگا و باد نشانگر آن است که بیشترین اندازه بخار آب این بارشها از دریای عرب و پهنه شمال باختری اقیانوس هند فراهم میگردد. کسر ابر (cloud fraction) برای روزهای با بارش سنگین بین 95 تا 100 قرار دارد و در طبقه بندی کسر ابر ناسا، زیر مجموعه overcast قرار میگیرد. شعاع موثر ابر (cloud effective radius) بالاتر از µm14 میباشد. بیشترین دمای بالای ابر (cloud top temperature) برابر با 3/19- درجه سلسیوس و کمترین آن برابر با 4/57- بهدست آمد. در سنجش دادههای فشار بالای ابر (cloud top pressure) با دادههای دمای بالای ابر دیده میشود که این دادهها سازگاری کامل با با یکدیگر نشان میدهد. بهگونهای که با کاهش فشار، دما کاهش یافته است.