چکیده به منظور مقایسه چند توالی زراعی مختلف، تحت شرایط مدیریت زراعی مرسوم و حفاظتی در منطقه کرج، و بررسی عملکرد و اجزای عملکرد گیاهان حاضر در توالی های زراعی مورد آزمایش، و نیز ارزیابی این توالی ها از نظر کارایی اقتصادی و کارایی انرژی و در نهایت انتخاب بهترین و اقتصادی ترین سیستم، آزمایشی بصورت کرت های یک بار خردشده (اسپلیت پلات) و در قالب بلوک کامل تصادفی و با سه تکرار، در زمینی به مساحت 6000 مترمربع در مزرعه تحقیقاتی بخش غلات موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج طی دو سال زراعی 90-89 و 91-90 به اجرا درآمد. تیمارهای آزمایش عبارت بودند از شش توالی زراعی شامل: 1-گندم- ذرت علوفه ای- گندم- ذرت علوفه ای(b1)، 2-گندم- شبدر برسیم-کودسبز- ذرت علوفه ای(b2)، 3-گندم- شبدر برسیم- کلزا- ذرت علوفه ای(b3)، 4-گندم- ذرت علوفه ای-کلزا- ذرت علوفه ای(b4)، 5-گندم- ذرت علوفه ای- کلزا- شبدر برسیم(b5) و 6-گندم-شبدر برسیم- گندم- ذرت علوفه ای(b6). تیمارهای مذکور تحت دو نوع مدیریت زراعی مرسوم(a1) و حفاظتی(a2) مورد بررسی و مقایسه قرار گرفتند. مدیریت مرسوم شامل رعایت تمامی تمهیدات مدیریتی مربوط به مراحل از کاشت تا برداشت توسط زارعین منطقه کرج بود، در حالیکه در مدیریت زراعی حفاظتی (نوین) موارد مهمی از جمله مدیریت بقایای گیاهی و استفاده حداقل از ادوات خاک ورزی و تهیه بستر رعایت شد. فاکتور مدیریت زراعی به عنوان فاکتور اصلی (در کرت اصلی) و در دو سطح (مرسوم و حفاظتی) و توالی گیاهان به عنوان فاکتور فرعی (در کرت های فرعی) در نظر گرفته شد. نتایج حاصل از مطالعه صفات و فاکتورهای مورد بررسی طی کشت های مختلف نشان داد، در مورد گندم که شروع همه توالی های زراعی با کشت این گیاه بود، در سال اول که اعمال تیمارها انجام نشده بود، اثر مدیریت زراعی بر ارتفاع بوته، تعداد سنبله بارور در مترمربع، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و نیز شاخص برداشت در سطح احتمال یک درصد معنی دار است ولی اثر توالی زراعی برای هیچ یک از تیمارها معنی دار نشد. اثر متقابل مدیریت زراعی و توالی زراعی نیز تنها در مورد عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک در سطح احتمال پنج درصد معنی دار شد. طی کشت دوم از سال اول که کرت ها اختصاص به دو گیاه ذرت علوفه ای و شبدر برسیم داشتند، نتایج نشان داد اثر فاکتور اصلی بر عملکرد علوفه تر و علوفه خشک ذرت علوفه ای در سطح احتمال یک درصد معنی دار است. در مورد شبدر برسیم هیچ یک از اثرات ساده و نیز اثر متقابل معنی دار نشد. در سال دوم که کشت سوم صورت گرفت، در مورد گندم، ارتفاع و تعداد دانه در واحد سطح و نیز عملکرد دانه و بیولوژیک تحت تاثیر روش مدیریت زراعی قرار گرفتند. همه این صفات و فاکتورها، غیر از عملکرد بیولوژیک هم چنین تحت تاثیر فاکتور توالی زراعی بودند. در گیاه کلزا نیز روش مدیریت زراعی تنها ارتفاع و عملکرد دانه را تحت تاثیر قرار داد. توالی زراعی نیز اثر معنی داری بر ارتفاع و عملکرد بیولوژیک کلزا داشت. طی کشت چهارم و آخرین کشت توالی، نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر فاکتور اصلی آزمایش بر عملکرد علوفه تر و خشک ذرت در سطح احتمال یک درصد، و اثر فاکتور فرعی در سطح احتمال پنج درصد معنی دار است. طی ارزیابی کیفیت علوفه ذرت علوفه ای در کشت چهارم توالی، اثر هیچ یک از فاکتورها معنی دار نشد. در پایان، کارایی اقتصادی و کارایی انرژی هریک از تیمارهای آزمایش محاسبه شد و مشخص گردید توالی(b4) در روش مدیریت حفاظتی از نظر کارایی اقتصادی و نیز کارایی انرژی به سایر تیمارها برتری دارد. بیش ترین کارایی تولید بذر در توالی (b6) و در مورد کارایی تولید علوفه نیز بیش ترین مقدار مربوط به تیمار (b4) و پس از آن تیمار (b1) بود.