چکیده اسکان غیررسمی به عنوان نشانه ای از نابرابری های منطقه ای و تمرکز رشد منحصر در مناطق ویژه شهری چون کلانشهرها و فقدان سلسله مراتب در نظام شهری و سکونتگاهی و در نتیجه وجود فاصله و شکاف بین مناطق مختلف (شهری و روستایی) است. این پدیده در ایران از دهه های 20 و 30 آغاز شد. امروزه اسکان غیررسمی در ایران نه تنها در کلانشهرهای بزرگ، بلکه در شهرهای متوسط و کوچک و هم چنین در روستاهای پیرامون کلانشهرها نیز گسترش پیدا کرده است. بنابراین یکی از اشکال جدید اسکان غیررسمی در مجاورت کلانشهرها، اسکان غیررسمی در مناطق روستایی پیرامونی است که در دهه های اخیر شکل گرفته است. اگرچه در مطالعات مختلف صورت گرفته در خصوص اسکان غیررسمی شهری اشاراتی هرچند کوچک و جزئی به این موضوع شده است اما تاکنون پژوهش کامل و جامعی در این خصوص صورت نپذیرفته است. یکی از کلانشهرهای مهم کشور در این زمینه، کلانشهر کرج است که با وجود 95 هزار نفر جمعیت حاشیه نشین، شدیداً با مسئله اسکان غیررسمی مواجه است. پژوهش حاضر با هدف شناسایی پدیده اسکان غیررسمی در روستاهای پیرامون کلانشهرها مبتنی بر شاخص های اجتماعی_ اقتصادی، مهاجرتی و کالبدی اسکان غیررسمی شهری، ضمن شناسایی شاخص های اسکان غیررسمی در روستاهای نمونه، به تحلیل عوامل موثر بر شکل گیری و گسترش اسکان غیررسمی در روستاهای پیرامون کلانشهر کرج پرداخته است. روش تحقیق در این پژوهش تحلیلی_ توصیفی بوده است و شیوه گردآوری داده ها ترکیبی از روش کتابخانه ای، اسنادی و میدانی (پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده، عکس و...) بوده است. محدوده ی مورد مطالعه در این پژوهش روستاهای واقع تا 10 کیلومتری پیرامون کلانشهر کرج است. لازم به ذکر است در منطقه مورد مطالعه 37 روستا وجود دارد که در مجموع دارای 74024 نفر جمعیت می باشند که از میان این روستاها، پس از انجام بررسی های میدانی اولیه سه روستا به لحاظ دارا بودن ویژگی های اسکان غیررسمی به عنوان جامعه نمونه انتخاب گردیده اند. این سه روستا شامل روستای فرخ آباد- زیبادشت، علی آبادگونه و گلستانک واقع در بخش مرکزی، دهستان محمدآباد است. در تعیین جامعه نمونه در ابتدا به وسیله روش نمونه گیری کوکران به تعیین حجم نمونه از تعداد کل خانوارها پرداخته شد که تعداد 180 پرسشنامه، بین سه روستا به نسبت جمعیت روستاها توزیع گردید. یافته های پژوهش ضمن شناسایی شاخص های اسکان غیررسمی در روستاهای نمونه، مهم ترین عامل شکل گیری سکونتگاه های غیررسمی در روستاهای پیرامون کلانشهرها، عامل اقتصادی (پایین بودن درآمد و تأمین مسکن ارزان) معرفی کرده است. با توجه به سطح نازل اقتصادی و ضعف زیرساخت ها در روستاهای نمونه، رویکرد بهسازی و ساماندهی به عنوان راهکار مناسب برای بهبود وضعیت اسکان غیررسمی در این روستاها معرفی شده است. جدول شماره 1: اهم نتایج به دست آمده ردیف ابعاد نتایج به دست آمده در روستاهای نمونه 1 اجتماعی - حدود 70 درصد جامعه نمونه کمتر از دیپلم سواد دارند. 2 - میانگین بعد خانوارهای نمونه در این روستاها 4.2 به دست آمده است. 3 - نزدیک به 70 درصد سرپرستان جامعه نمونه در گروه سنی 45-25 سال قرار دارند که حاکی از جوان بودن خانوارهاست. 4 اقتصادی - شغل بیش از 46 درصد سرپرستان خانوار سه روستا کارگری است. - فعالیت های خدماتی به عنوان مهم ترین بخش فعالیت های اقتصادی در این روستاها است. 5 -در مجموع 81 درصد از سرپرستان خانوار سه روستا در خارج از روستاها مشغول به کار هستند. 6 - سطح پایین اقتصادی و قرار گرفتن در زیر خط فقر. - متوسط درآمد ماهانه خانوارها کمتر از میانگین نقاط روستایی استان البرز است. 7 - عموماً خانواده ها فاقد پس انداز هستند. 8 - سطح مالکیت ودارایی ها اندک است. 9 مهاجرتی -70 درصد سرپرستان جامعه نمونه مهاجر هستند. 10 -80 درصد مهاجرت ها به دنبال عدم اشتغال و بیکاری در مبدأ بوده است. 11 -84 درصد سرپرستان ارزانی زمین و مسکن را علت اصلی انتخاب روستاها جهت سکونت عنوان کرده اند. 12 کالبدی -28 درصد مالکیت قولنامه ای واحدهای مسکونی 13 - بیش از نیمی از قطعات دارای وسعت زیر 100 متر مربع هستند. - بیش از 70 درصد قطعات با سطح زیربنای زیر 100 متر مربع هستند. 14 - در حدود 50 درصد واحدهای مسکونی فاقد نمای ساختمانی هستند. 15 -روستاهای مورد بررسی عموماً فاقد سیستم مناسب فاضلاب و دفع صحیح آب های سطحی هستند.