در دهه ها پایانی قرن بیستم، بحران برنامه ریزی شهری در اکثر نقاط جهان ابعاد گسترده ای پیدا کرده است. در جوامع سرمایه داری غرب، وعده آرمان شهر مدنی و تعالی انسان از طریق همکاری شرکتها، دولتها و مردم به نتیجه نرسیده است. در بلوک شرق، وعده های ایدئولوژی کمونیسم در کسب جهانی مادی و معنوی، در عمل توهمی بیش نبوده است. بدین ترتیب دو تفکر سرما یه داری و اشتراکی، به همراه مکاتب مختلف مدرنیسم، فرامدرنیسم، فن گرایی و.... نتوانست آسایش انسانی را فراهم آورد، بلکه تخریب شدید در محیط زیست شهری و ناحیه ای، عدم تعادل، تمکز گرایی شدید، گسترش بی رویه شهرها، کمبود سرپناه و شکاف عمیق در تمام سطوح را موجب گردید. اینک فن گرایی جدید در خلق برنامه ریزی حرفه ای که حاصل علم خرد گراست، محیط زیست شهری را به نابودی کشانده و شهرها را که زمانی کانونهای آسایش، زیبایی، امنیت، پایداری، روابط اجتماعی - فرهنگی و هنری بوده بی هویت و ملال آور نموده است. (زیاری: 45: 1383). نظریه توسعه پایدار شهری، حاصل بحثهای طرفداران محیط زیست درباره مسائل زیست محیطی بخصوص محیط زیست شهری است که به دنبال نظریه ( (توسعه پایدار) ) برای حمایت از منابع مالی ارائه شد. توسعه پایدار شهری نیازمند شناسایی محدودیتهای محیطی برای فعالیت های انسانی در ارتباط با شهرها و تطبیق روشهای طراحی در این محدودیتهاست. در این نظریه موضوع نگهداری منابع برای حال و آینده از طریق استفاده بهینه از زمین و وارد کردن ضایعات به منابع تجدید ناپذیر مطرح است (blower 1994, 63. ) نظریه توسعه پایدار شهری موضوعهای جلوگیری از آلودگی های محیط شهری و ناحیه ای، کاهش ظرفیت های تولید محیط محلی، ناحیه ای و ملی، حمایت از بازیافت ها، عدم حمایت از توسعه زیان آور و از بین بردن شکاف میان فقیر و غنی را مطرح می کند. همچنین راه رسیدن به این اهداف را با برنامه ریزی های شهری، روستایی، ناحیه ای و ملی که برابر با قانون، کنترل کاربریها و کنترل بیشتردرشهر و روستاست می داند. این نظریه به مثابه دیدگاهی راهبردی، به نقش دولت در این برنامه ریزی ها اهمیت بسیاری می دهد و معتقد است دولتها باید از محیط زیست شهری حمایت همه جانبه ای کنند. (clark, 1992, pp. 58-69 ). این نظریه، پایداری شکل شهر، الگوی پایدار سکونتگاهها، الگوی موثر حمل و نقل در زمینه مصرف سوخت و نیز شهر را در سلسه مراتب ناحیه شهری بررسی می کند. در یک دید اجمالی مبانی نظری مفهوم پایداری در شهر و ناحیه شامل این موارد می شود: کاهش آلودگی، نگهداری منابع طبیعی، کاهش حجم ضایعات شهری، افزایش بازیافتها، کاهش انرژی مصرفی، ایجاد جامعه جنگلی و درختان شهری و مناطق سبز، توسعه شهرهای کوچک برای کاهش اتکاء به شهر بزرگ، کاهش فواصل ارتباط، ایجاد اشتغال محلی، توسعه متنوع مساکن در مراکز اشتغال، ساختار اجتماع متعادل، حمل و نقل عمومی جاده ای (brehany, 1994, p 46)، مدیریت ضایعات بازیافت نشدنی، توزیع منابع و تهیه غذای پایدار محلی) edward 1991, pp. 218-349 (. به این طریق با جایگزینی منابع و نوسازی آنها، اتخاذ سیاست کاربری صحیح و محافظت از زمین بالا می رود، ثانیا ً با توجه به برنامه ریزی شهری و ناحیه ای و ساماندهی فضا، توسعه پایدار شهری حاصل می شود. (herbert, 1992 pp. 177-181) این نظریه راه رسیدن به این الگوها را از طریق برنامه ریزی شهری، روستایی، منطقه ای و ملی در راستای نقش قانون و کنترل کاربریها می داند و به عنوان دیدگاهی استراتژیک به نقش دولت در این برنامه ریزیها زیاد اهمیت قایل است و معتقد است دولت باید از محیط زیست شهری حمایت گسترده ای نماید. کمسیون توسعه پایدار در سال 1995 شاخص های توسعه پایدار را به تصویب رسانید که می توان در 4 گروه زیر مطرح نمود: الف) شاخص های اجتماعی (انسانی): شاخص هایی که برآیند آنها حکایت از توسعه و رفاه اجتماعی دارند و در درون جامعه منجر به رشد و شکوفای افراد و همچنین بالندگی نهادهای کوچک و بزرگ می شوند و به عبارتی بیانگر چگونگی و میزان رفاه، تکامل و تعالی اجتماعی هستند. ب) شاخص های اقتصادی: شاخص هایی که بیانگر چگونگی و میزان رشد و توسعه ابعاد اقتصادی است که بر این مبنا می توان سطح رفاه اقتصادی، زیربنا و استحکامات که بر اساس آنها چارچوب اقتصاد شکل می گیرد را توضیح داد. ج) شاخص های بنیادی (نهادی): شاخص هایی که مربوط به امکانات، تجهیزات و در بردارنده عوامل زیر بنایی هستند را شامل می شود که تحقق برنامه های بلند مدت و راهبردی را در زمینه بهره برداری بهینه از انواع منابع، آزمایش و هدایت آنها در راستای اهداف توسعه پایدار را نشان می دهد. د) شاخص های زیست محیطی: این شاخص ها را می توان در دو گروه تقسیم بندی نمود: 1- پیگیری پیشرفت های زیست محیطی 2- اصلاح و بهبود شرایط زیست محیطی و لحاظ کردن خط مشی های بخشی. لذا توجه به رویکرد توسعه پایدار در برنامه ریزی شهری از جمله مسائل مهم محسوب می شود و با در نظر گرفتن مسائل و مشکلات مطرح شده در این باره و با توجه به ابعاد اقتصادی، اجتماعی - فرهنگی، فضایی - کالبدی و زیست محیطی توسعه پایدار در این تحقیق سعی میشود میزان پایدار و یا ناپایدار بودن شهر ارومیه بررسی گردد و پیشنهاداتی جهت بهبود توسعه پایدار شهر مورد نظر ارائه گردد. 1-2- اهداف تحقیق: 1-2-1- هدف کلی: ارزیابی و شناسایی میزان پایداری و ناپایداری توسعه ی مناطق شهری ارومیه بر پایه شاخص های اقتصادی و اجتماعی 1-2-2- اهداف خرد: - بررسی و ارزیابی نقاط ضعف و قوت مناطق شهری در ارومیه از دیدگاه توسعه پایدار. - بررسی ومطالعه میزان تفاوت شاخص های توسعه پایدار (اقتصادی، اجتماعی –فرهنگی، کالبدی و آموزشی) در مناطق چهارگانه ارومیه. - ارائه پیشنهادات و راهکارهائی جهت بهبود شرایط توسعه پایدار در مناطق شهری ارومیه. 1-3- سوالات تحقیق: - آیا میان مناطق چهار گانه ارومیه ازلحاظ شاخص های توسعه پایدار تفاوت وجود دارد ؟ - شهر ارومیه از لحاظ کالبدی- نهادی و شاخص زیست محیطی توسعه پایدار در چه سطحی از کشور قرار گرفته است؟ 1-4- فرضیات تحقیق: فرضیات تحقیق حاضر بر اساس تفاوت های شاخص های توسعه پایدار در مناطق چهار گانه شهر ارومیه شکل گرفته اند ؛ از اینرو فرضیه اصلی عبارت است از اینکه شاخص های اقتصادی، کالبدی، زیربنایی و آموزشی در مناطق چهار گانه شهر ارومیه از لحاظ توسعه پایدار، متفاوت است. بر این اساس، فرضیات فرعی عبارتند از: - شاخص های اقتصادی- اجتماعی در مناطق چهار گانه شهر ارومیه از لحاظ توسعه پایدار تفاوت دارند. - شاخص های کالبدی- نهادی در مناطق چهارگانه شهر ارومیه از لحاظ توسعه پایدار تفاوت دارند. - شاخص های ایمنی- زیربنایی در مناطق چهارگانه شهر ارومیه از لحاظ توسعه پایدار تفاوت دارند. - شاخص های آموزشی- فرهنگی در مناطق چهارگانه شهر ارومیه از لحاظ توسعه پایار تفاوت دارند. 1-5- روش تحقیق: پژوهش حاضر از نظر هدف تحقیق کاربردی و از نظر روش تحقیق توصیفی – تحلیلی است. تکنیک گرد آوری وآمار اطلاعات، استفاده از روش های کتابخانه ای و مراجعه به پایگاههای اینترنتی می باشد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش ها و تکنیک های آماری در جغرافیا و برنامه ریزی شهری از جمله روش تحلیل عاملی (factor analysis) ، شاخص ترکیبی توسعه انسانی (hdi ) و ضریب پراکندگی (coefficient of variation) استفاده خواهد شد. ابزارهای مورد استفاده نرم افزارهای رایانه ای از جمله spss و excel خواهد بود. جامعه آماری شامل مناطق چهار گانه شهر ارومیه که مساحت منطقه 1 ،7/3276 متر مربع، مساحت منطقه 2، 9/1325 مترمربع، مساحت منطقه 3 ، 4/3005 متر مربع، مساحت منطقه 4/969 متر مربع می باشد و در این تحقیق سعی بر آن است که میزان پایداری هر یک از مناطق بطور جداگانه از لحاظ شاخص های توسعه پایدار از جمله شاخص اجتماعی – اقتصادی، نهادی – کالبدی، آموزشی – فرهنگی با استفاده از تحلیل عاملی مورد بررسی قرار گیرد