شیخ بهایی از متألهین و دانشمندان قرن دهم و اوایل قرن یازدهم هجری قمری است که علاوه بر اقداماتش در زمینه علم و فرهنگ و بجا گذاشتن آثار بسیار ارزشمندی در زمینه علوم مختلف و همچنین برخی از آثار معماری آن زمان ، توانسته بود از لحاظ سیاسی نقش بسزایی در مشروعیت بخشی به حکام صفوی ایفا کند و به همین دلیل بود که مورد توجه شاه عباس قرار گرفت و توانست به منصب شیخ الاسلامی آن زمان نائل گردد . شیخ بهایی چندان با حکومت صفوی موافق نبود ولی تنگناهای شدید شیعیان در قلمروهای تحت امپراطوری عثمانی شیخ بهایی را به اندیشه ضرورت برقراری وحمایت از یک حکومت مقتدر شیعی که بتواند حامی مذهب تشیع و عالمان شیعی باشد سوق داد و به همین دلیل علی رغم ناخشنودی از تقرب و نزدیکی به شاهان صفوی و فقدان مشروعیت سلاطین صفوی در اندیشه سیاسی او ، سعی در تقویت اقتدار سیاسی شاهان صفوی و مشروع نشان دادن این حکومت نمود . این تحقیق که با روش کتابخانه ای و با بررسی مهمترین منابع دست اول و منابع فرعی انجام گرفته است با شیوه توصیفی – تحلیلی و با هدف شناخت حیات اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی شیخ بهایی به این نتایج دست یافته است که شیخ بهایی در زمان شاه عباس اول توانست به بالاترین منصب روحانی و سیاسی آن زمان دست پیدا کند . نقش سیاسی وی در مشروعیت بخشی به حکام صفوی در مقابل حکومت های مجاور و جایگاه فرهنگی و تأثیر او در فرهنگ و هنر ایران دوره صفوی در زمینه علم و فرهنگ برجسته است . هرچند وی خالق آثار بسیار ارزشمندی در زمینه علوم مختلف است اما در پاره ای از موارد درباره او اغراق شده و بسیاری از کارهای عجیب و غریب مانند حمام شیخ بهایی که گفته شده پاتیل آن مدت زیادی تنها با شمعی گرم می شده است و بسیاری از آثار معماری دوره صفوی همچون طراحی گنبد مسجد شاه اصفهان را به اشتباه از او دانسته اند .

دو طایفه تکلّو و استاجلو از مهمترین طوایف قزلباشی بودند که بنیان نظامی دولت صفویان را تشکیل می دادند. این دو طایفه جزو اولین طوایفی بودند که با همه افرادشان به شاه اسماعیل اول پیوستند و در تشکیل دولت صفوی نقش مهمی را ایفا نمودند. آنها علاوه بر نقشی که در تشکیل دولت صفویه داشتند، حضوری موثر در مسائل مختلف به ویژه مسائل سیاسی ـ نظامی دولت صفویه تا زمان شاه عباس اول داشتند به گونه ای که بررسی تاریخ صفویه بدون پرداختن به فعالیت های این دو طایفه ناقص خواهد بود. اگر چه در یک چشم انداز کلی عملکرد این دو طایفه در راستای تقویت موقعیت دولت صفوی قابل تبیین است لیکن توجه به منافع قبیله ایی و در مواردی حتی فردی و ورود به جریان های ناهماهنگ با حاکمیت صفویان، موقعیت آنها را تضعیف کرد به گونه ای که با قدرت یابی شاه عباس اول و سیاست های کلان او در کاهش موقعیت قزلباشان، این دو طایفه در معرض قتل عام ها و تسویه حساب ها قرار گرفتند و به تدریج از صحنه سیاسی ـ نظامی صفویه کنار زده شدند. نظر به اهمیت موضوع عملکرد این دو طایفه در دولت صفویه، این پژوهش با هدف بررسی عملکرد آنها از تشکیل دولت صفویه تا پادشاهی شاه عباس اول تدوین شده و در پی پاسخگویی به این سئوالی اساسی است که : تکلوها و استاجلوها چه نقشی در ساختار سیاسی ـ نظامی دولت صفویه داشته اند؟ یافته های پژوهش که به شیوه توصیفی ـ تحلیلی و مبتنی بر منابع کتابخانه ای بدست آمده، ضمن تبیین عملکرد این دو طایفه در اولین سده عمر دولت صفوی مسائل مختلفی از فعالیت ها و مواضع این دو طایفه را در دوره صفویه عرضه می نماید.