قرآن منبع مطمئنی برای اطلاع از حوادث صدر اسلام است که برای رسیدن به هدف یا اهداف خود از دانش های متعددی از جمله تاریخ به روش خاص خود بهره می گیرد.این پژوهش به دنبال مقایسه بین گزارش های «برخی منابع تاریخی» و «قرآن» است. تفاوت ها ،شباهت ها و تعارض های آن ها با یکدیگر به لحاظ موضوع و روش، سئوال اصلی این رساله است که با کشف آن، روش پرداختن قرآن به گزارش های تاریخی و وجوه متمایز آن با تاریخ نگاری مسلمانان به دست می آید.به دلیل وسعت دامنه غزوات عصر نبی اکرم(ص) تنها به سه غزوه، از مهمترین غزوات آن دوره که انعکاس وسیع تری در قرآن داشتند اکتفاء شده است. منابع منتخب (سیره ابن هشام ـ تاریخ طبری و مغازی واقدی) کهن، معتبرو بخش قابل توجهی را به غزوات مورد نظر اختصاص داده و اغلب به غزوه ها از منظر قرآن نیز پرداخته اند. این رساله می تواند الگویی قرآنی را برای ارائه درس تاریخ صدر اسلام در اختیار استادان قرار دهد که به برآوردن اهداف دروس معارف اسلامی کمک کند. روش تحقیق «تحلیلی ـ تطبیقی» است. مطالعه تطبیقی از روش های قرآن برای ایجاد تحول بینشی است. گونه ای از این روش از سوی امامان شیعه در بررسی صحت و سقم گزاره های تاریخی به کار گرفته شده است. دستیابی به موضوع های مشترک با کتب تاریخی یا موضوع های نزدیک به هم با اختلاف رویکرد، تفاوت های موضوعی، تفاوت هایی در چینش، نحوه ارتباط موضوع ها و الگوی ارائه مطالب و نیز ارائه الگوهایی از هر غزوه و دستیابی به تعارض های موردی میان قرآن و منابع از یافته های این رساله است. در پایان تعریفی از موضوع تاریخ در قرآن و ویژگی های تاریخ نگاری قرآنی ارائه شده است.

بحث از تاثیرات متقابل مظاهر گوناگون سیاست و محیط فیزیکی توسط اندیشمندان و فلاسفه در ادوار تاریخی و دوره های متأخر، فضایی را به وجود آورده تا جغرافیای سیاسی به صورت یک شاخه منسجم از جغرافیای انسانی از سایر علوم متمایز گردد؛ جغرافیای سیاسی علمی است که به مطالعه پدیده های سیاسی در فضای درونی یک کشور می پردازد و کشور به عنوان محوری ترین موضوع از این علم از مولفه های سرزمین، مرز، حکومت و ملت تشکیل یافته است. در این پژوهش تلاش شده است ضمن تحقیق در آیات و الفاظ قرآن کریم و بهره مندی از متون تفاسیر قرآن، و به قدر ضرورت، بهره گیری از سنت و عقل، به عنوان دیگر منابع اخذ آموزه های دینی، مواردی را که به نظر می رسد متضمن معانی قابل انطباق بر مفاهیم جغرافیای سیاسی است را احصاء نماید. لذا پس از بررسی مفاهیم قرآنی مرتبط با مفاهیم بنیادین جغرافیای سیاسی، یعنی حکومت و دولت، سرزمین ومرز و همچنین ملت، و تقابل این مفاهیم با یکدیگر و با استفاده رویکرد مولف محور روش هرمنوتیک به این نتیجه رسیده است که نباید میان برخی از این مفاهیم و مفاهیم قرآنی خلط نمود زیرا آنچه امروزه از استعمال برخی مفاهیم و الفاظ فهمیده می شود، متفاوت از استعمال قرآنی آن الفاظ است، بخصوص در زبان فارسی که این تفاوت محسوس تر است. دیگر اینکه مفاهیم پایه ای جغرافیای سیاسی در قرآن کریم قابل بازنمایی بوده و این خود مستلزم بازسازی ذهنی فضای صدور و نزول آیات قرآن کریم و فهم و تحلیل مفاهیم از این زاویه است که این بازسازی خود مقتضی فهم صحیح از وضعیت مکانی و سرزمینی وقوع قصص قرآنی، و اقوام و قبایل، شعوب و ... و همچنین روابط انسانی میان آنها و درک صحیح از آیات توصیف کننده وقایع و آیات متضمن احکام و دستورات دینی است.

با تسلط مسلمانان بر اندلس، به مرور آئین و فرهنگ اسلامی در میان ساکنان آنجا گسترش یافت . با این همه به رغم آنکه اندیشه های مختلف دینی و گرایش های گوناگون مذهبی مجالی برای بروز و ظهور در اندلس (در دوره اسلامی) به دست آوردند، تشیّع در شمار معدود مذاهبی بود که اساساً فرصتی برای بیان مبانی اعتقادی خود به دست نیاورد و به سبب وجود عواملی چند، راه برگسترش و تثبیت اندیشه های شیعی در اندلس بسته شد.پرسش اصلی در این پژوهش آن است که علل و عوامل عدم گسترش و ناپایداری تشیّع در اندلس چه بود و سیاست ها و برنامه های حکمرانان اندلس خاصه امویان چه تأثیری در این موضوع داشته است؟یافته های نگارنده در پاسخ به سوال اصلی تحقیق از این قرار است که: اندلس از زمان فتح تا سرنگونی خلافت اموی در قرطبه ماهیتی اموی داشت که سیاست های خود را بر مبنای نادیده گرفتن حق اهل بیت استوار ساخته بود.امویان با حمایت همه جانبه از مذهب مالکی ، مجال هر گونه فعالیت را از دیگر مذاهب،خاصّه تشیّع سلب کردند.انکار حقایق شیعه و انتساب به یهودیّت و مسیحیّت، مبارزه فراگیر با حکومت های شیعی در خارج از اندلس، نگارش آثاری بر ضد شیعه و اعتقادات آنها و جلوگیری از انتشار هر گونه مطلبی درباره عاشورا، پوشاندن واقعیّات تاریخ تشیّع، تشویق به ردّیه نویسی در مسائل شیعی و سرکوب حرکت ها و قیام های شیعی همگی ازجمله اقدام های حکومت اموی بر ضدّ تشیّع در اندلس بود.این اقدام ها باعث شد تا فعالیت ها و کوشش های پیروان تشیّع در اندلس به گونه ای آشکار محدود شده و شیعیان از بیان باورها و انجام مراسم مذهبی خود باز مانند.تنها پس از برافتادن امویان بود که شیعیان فرصتی هر چند کوتاه به دست آورده،با تأسیس خلافت حمودی توانستند شمّه ای از حضور سیاسی- فرهنگی خود را در اندلس نشان دهند.با این همه به دلیل دور ماندن آنها از مراکز علمی، نهاد ها و عالمان و نظریه پردازان دینی و مذهبی خود، آشنایی چندانی با مبانی فکری اندیشه های کلامی و فلسفی شیعه نداشتند. این پژوهش بر اساس روش تحلیلی و با استفاده از منابع،مآخذ و مطالعات تاریخی صورت گرفت.از این رو پرداختن به علل و عوامل عدم گسترش و زمینه های ناکامی تبلیغات شیعیان در اندلس و نیز علل ناپایداری این مذهب در آن سرزمین موضوعی بدیع و پژوهشی نوآورانه بود که لزوم بررسی و تحلیل منابع تاریخی را ایجاب می کرد.

تاریخ نگاری درک و دریافت مورخ از گذشته و بیان نوشتاری آن است. علم تاریخ از تقارب میان اندیشه مورخ و واقعیت های موجود جامعه یا گزارش های این وقایع حاصل می شود. مورخان بینش ونگرش خود را از جامعه ای که در آن زندگی می کنند به دست می آورند و واقعیت هایی را که پیرامون جوانب مختلف زندگی رخ داده است، با همین بینش و نگرش انعکاس می دهند. بینش مورخ با دانش او تناسب دارد و بسته به اینکه چه رهیافتی نسبت به جامعه و تاریخ داشته باشد، به همان صورت تاریخ را می نویسد. شمس الدین ابو عبدالله محمد بن عثمان بن قایماز ذهبی یکی از محدثین و فقهای مسلمان دوران میانه است که با تألیف آثار خویش نگرش خاصی که همانا از رویکرد کلامی او متأثر بوده است را در تاریخ-نگاری اعمال کرده است.