مقتل نگاری بخشی از تاریخ نگاری از صدر اسلام محسوب می شده اما تنها تاریخ نگاری نیست، ترسیم یک واقعه عظیم انسانی است که به انگیزه کشف تمام جوانب عقیدتی-سیاسی و اجتماعی آن صورت می گیرد، در طول تاریخ بسیاری حوادث عاشورا را ضبط و ثبت کرده اند و پیرامون آن کتاب ها نوشته شعرها سروده و مرثیه هایی گفته اند اما هر یک با انگیزه و سنّت خود و عاشورا هیچ گاه از صحنه تاریخ محو نشد، حادثه ای جاودانه و حماسی باقی ماند و تا کنون هزاران نویسنده در این راستا قدم ها برداشته و قلم ها زده اند. مسلمانان نیز به فراخور ذوق و سلیقه خود از زمان بدو حادثه آن را ضبط و ثبت کرده اند و کتاب هایی با عنوان کلی مقتل نوشته اند، لذا نقل و نگارش وقایع عاشورا فصل نوینی را در تاریخ با عنوان مقتل نگاری رقم زد. اولین راویان واقعه کربلا بازماندگان خاندان امام حسین (ع) بودند و پس از آن گروهی از سپاه یزید. آنچه راویان گفتند کم و بیش در کتاب های مقتل به نگارش در آمد و کتاب های مقاتل بسیاری نگاشته شد و از آن زمان تا کنون مقتل نگاری بخشی از تاریخ نگاری اسلامی به شمار آمده و سیر تاریخی و فراز و فرودهای زیادی داشته به طوری که در مقاطعی از تاریخ، مقتل نویسی، سیر صعودی پیدا می کرد و در مقطعی دیگر سیر نزولی؛ که بی تردید دست خوش شرایط سیاسی – اجتماعی و حتی احساسات و عواطف مردمی نیز قرار می گرفت، لذا با گذشت زمان مقتل نویسی با توجه به انگیزه خود مقتل نویسان و همین طور شرایط سیاسی –اجتماعی دوران دچار تغییر و تحولاتی گشت، حال ما در پژوهش حاضر به این تغییر و تحولات مقتل نویسی عاشورا از بدو حادثه تا استقرار صفویه خواهیم پرداخت تا به چگونگی تحولات به وجود آمده و همچنین عوامل تأثیر گذار در این نوع تاریخ نگاری عاشورا اشاره ای کرده باشیم.

خاندان اشعری ، مهم ترین قبیله از اعراب یمنی تباری بودند که به قم هجرت کردند و عامل اصلی گسترش تشیع در سرزمین ایران و بالاخص در شهر قم بودند. فشارهای سیاسی وارد بر خاندان اشعری از سوی حاکمان اموی و عباسی ، آنان را بر آن داشت تا از یمن به سرزمینی امن مهاجرت کرده و دولت شهر شیعی یا به عبارتی دولت شهر اشعریان را بنیان گذاری کنند ؛ تا بتوانند به اهداف خود در جهت گسترش تشیع و ترویج معارف مذهب شیعی نائل آیند. این خاندان پس از ورود به قم به آبادانی و توسعه شهر پرداخته و سرزمین مستقل و یکپارچه و از همه مهم تر اسلامی ایجاد کردند. پس از آن با ایجاد حوزه علمی به تربیت نخبگان دینی و عالمان و محدثان مشهوری پرداختند. اشعریان مکتب حدیثی قم را بنیان نهاده و به گردآوری احادیث ائمه معصومین (ع) مشغول شدند و میراثی مکتوب و ماندگار را مهیا و به نسل های آتی منتقل نمودند. اشعریان با خدمات تبلیغی و نشر معارف شیعی سبب هجرت و جذب علماء و دانشمندان و فقهای بزرگ بسیاری به قم شدند و این شهر به علت دوری از مرکز حکومت مأوای علویان و سادات بسیاری گردید. این خاندان نزدیک به سه قرن با عزت و افتخار بر قم حکومت کردند و با استعانت از توانایی های خود همچون کثرت ثروت و نفرات و همدلی و اتفاق آرا به اداره امور شهر پرداختند. رجال اشعری که اکثراً متعلق به خاندان های معتبر شیعی بودند،عمدتاً به طور مستقیم یا غیرمستقیم و با واسطه از امامان معصوم(ع) حدیث شنیده و نقل کرده اند. سرانجام عظمت و اقتدار خاندان اشعری بر اثر تشتت آرا و دو دستگی در بین ایشان باعث فروپاشی قدرت و حاکمیت آنان گردید و حکومت ایشان رو به زوال نهاد. واژگان کلیدی: