چکیده بهمنظور مطالعه اثر تراکم و جهت کاشت بر دریافت و استفاده از تشعشع در ارقام گندم (triticum aestivum) آزمایشی در سال 91-1390 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه گنبد کاووس انجام گردید. این آزمایش بهصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. تیمارهای مورد بررسی در این آزمایش شامل؛ جهت کاشت در چهار سطح (شمالی- جنوبی، شرقی- غربی، شمالشرقی- جنوبغربی و شمالغربی- جنوب شرقی)، تراکم در سه سطح 250 (کم)، 300 (متوسط) و 350 (زیاد) بوته در متر مربع) و لاین و رقم گندم (لاین 17 و کوهدشت) بود. در این تحقیق صفات؛ سطح برگ، نسبت دریافت تشعشع، مراحل فنولوژیک، نسبت پوشش گیاهی، وزن خشک، ارتفاع بوته، عملکرد و اجزای عملکرد اندازهگیری شدند. نتایج نشان داد که با افزایش تراکم شاخص سطح برگ (lai) و حداکثر تجمع ماده خشک، افزایش پیدا کرد؛ بهگونهای که تراکم زیاد در جهت کاشت شرقی- غربی بیشترین شاخص سطح برگ (33/8) و ماده خشک تجمعی (3/357±2294 گرم بر متر مربع) را داشتند؛ که این افزایش ماده خشک تجمعی بهدلیل افزایش دریافت تشعشع فعال فتوسنتزی در نتیجه افزایش شاخص سطح برگ در جهت کاشت شرقی- غربی بود. بیشترین کارآیی مصرف نور (rue) در تراکم زیاد و جهت شرقی- غربی مشاهده شد. اثر تراکم و جهت کاشت و همچنین اثر متقابل رقم و جهت کاشت بر روی عملکرد دانه و شاخص برداشت معنیدار بود؛ اما این تیمارها تأثیر معنیداری بر عملکرد بیولوژیکی نداشتند. لاین 17 در جهت کاشت شرقی- غربی بیشترین عملکرد (70/12460 کیلوگرم در هکتار) و شاخص برداشت (37/41) را داشت. در رقم کوهدشت بین جهتهای کاشت شمالشرقی- جنوبغربی و شرقی- غربی اختلاف معنیداری مشاهده نشد؛ بیشترین عملکرد دانه (70/11874 کیلوگرم در هکتار) و شاخص برداشت (03/40) در تراکم متوسط حاصل شد. اثرات تراکم، جهت کاشت و رقم و اثرات متقابل آنها بر روی تعداد سنبله در متر مربع، وزن هزار دانه و تعداد پنجه بارور معنیدار بود؛ درحالیکه تعداد دانه در سنبله و تعداد دانه در سنبلچه تحت تأثیر اثر متقابل جهت کاشت و تراکم و اثر متقابل رقم و تراکم قرار گرفتند. تأثیر جهت کاشت و تراکم بر روی تعداد دانه در متر مربع معنیدار بود. بیشترین عملکرد دانه مربوط به لاین 17 در جهت کاشت شرقی- غربی (70/12460 کیلوگرم در هکتار) و تراکم متوسط (70/11874 کیلوگرم در هکتار) بود. تجزیه رگرسیونی نشان داد که همبستگی بین عملکرد دانه با تعداد دانه در واحد سطح (**96/0=r) و شاخص برداشت (**78/0=r) مثبت و معنیدار بود.