یکی از عوامل مهم که بر کمیت و کیفیت ترکیبات شیمیایی گیاهان مرتعی تأثیر زیادی دارد، مراحل فنولوژیک است. این عامل در تعیین زمان مناسب برداشت گیاهان دارویی مراتع جهت استحصال حداکثر ماده موثره باید مد نظر قرار گیرد. این تحقیق در مراتع منطقه دلفارد از توابع شهرستان جیرفت و با هدف بررسی تعیین تغییرات کمّی و کیفی مواد موثره دو گیاه فراسیون سفید و مرمرشک در مراحل مختلف فنولوژی و تعیین بهترین زمان برداشت اندام های دارویی آنها از نظر کمیت و کیفیت مواد موثره انجام گرفت. متوسط بارندگی منطقه 126 میلی متر و متوسط درجه حرارت 14/17 درجه سانتیگراد است. نمونه برداری در مرتع به روش تصادفی در سه مرحله فنولوژیکِ رشد رویشی، گل دهی و رسیدن بذر با سه تکرار، انجام شد. بازده اسانس نمونه ها با دستگاه کلونجر به روش تقطیر با آب استخراج گردید. ترکیبات اصلی تشکیل دهنده اسانس نمونه ها توسط روش کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی (gc/ms) مشخص گردید. آزمون تجزیه واریانس یک طرفه برای تجزیه و تحلیل تأثیر مراحل فنولوژیک بر بازده ماده موثره استفاده شد. برای مقایسه میانگین ها نیز از آزمون توکی در سطح 5% استفاده شد. مرحله فنولوژیک بر بازده اسانس دو گیاه تاثیر داشت (p < 0.05). بازده اسانس در مراحل مختلف فنولوژی یعنی مرحله رشد رویشی، گل دهی و بذردهی متفاوت بود (p < 0.05). بیشترین بازده اسانس مربوط به مرحله گلدهی و کمترین بازده مربوط به مرحله بذردهی در هر دو گونه بود. مراحل فنولوژیک بر کیفیت اسانس دو گیاه تاثیر نداشت (p > 0.05) .در اسانس گیاه فراسیون سفید 34 ترکیب شناسایی شد که eudesmol -? (93/11%)، citronellol-? (90/9%)، formate citronellyl (50/9%)، germacrene-d (37/9%)، geranyl formate (25/6%)، geranyl tiglate (53/5%)، ledene (35/5%) فراوان ترین ترکیبات را شامل شدند. 20 ترکیب در اسانس گیاه مرمرشک شناسایی شد که عمده ترین ترکیبات آن شامل cyperene (11%)، –cubebene? (6/10%)، germacrene-b (0/7%)، ?-selinene (7/6%)، farnesene-? (5/6%)، aromandedrene (8/5%)، cadinol-? (6/3%) بود. مرحله فنولوژیکی گل دهی (اواسط اردبهشت) به عنوان بهترین مرحله رشد گیاه جهت برداشت اندام های هوایی دو گیاه فراسیون سفید و مرمرشک تعیین گردید.

شهرستان درگز یکی از مراکز مهم دامداری در استان خراسان رضوی است. مراتع ییلاقی این منطقه جایگاه مهمی در تامین علوفه مورد نیاز دام های اهلی و وحشی دارد. بازده عملکرد دام در مرتع به کیفیت علوفه در دسترس آن وابسته است. آگاهی از نیاز روزانه برای مدیریت تغذیه ای دام ضروری است. هدف از این مطالعه، ارزیابی کیفی و ارزش غذایی سه گونه چمن گندمی بلند (agropyron elengatum)، گندم کاهو(avena fatuca) و جو هرز (hordeum glaucam) در سه مرحله رویشی، گلدهی و بذر دهی به منظور تعیین کیفیت آنها در تغذیه دام می باشد. این مطالعه در مراتع ییلاقی آسلمه کلاته چنار واقع در فاصله 37 کیلومتری شهرستان درگز با وسعت 6206 هکتار انجام شد. نمونه برداری از گونه های گیاهی در هر مرحله فنولوژیکی به روش تصادفی با سه تکرار انجام شد. دیواره سلولی عاری از همی سلولز (adf) و پروتئین خام نمونه ها به روش استاندارد (aoac) اندازه گیری و سپس هضم پذیری ماده خشک (dmd) و انرژی متابولیسمی (me) محاسبه گردید. نیاز روزانه دام ها در سه حالت فیزیولوژیکی خشک، آبستنی و شیرواری تعیین شد. بدین منظور، تعداد 30 راٌس گوسفند نژاد کردی خراسان به طور تصادفی در دو گله مجزا توزین و وزن واحد دامی تعیین گردید. با تعیین مقدار انرژی متابولیسمی گیاهان اصلی موجود در جیره غذایی دام ها و مقدار انرژی مورد نیازشان در طول روز، مقدار علوفه مورد نیاز دام ها تعیین شد. برای بررسی تاثیر مراحل فنولوژیک بر ارزش غذایی گیاهان و مقایسه کیفیت علوفه ای گونه های گیاهی از تجزیه واریانس- اندازه گیریهای مکرر (anova- repeated measures) استفاده گردید. گونه جو هرز به دلیل داشتن پروتئین خام (05/19)، انرژی متابولیسمی (78/9)، قابلیت هضم ماده خشک(30/69) و انرژی قابل هضم (82/68) بالاتر و درصد adf (15/27) کمتر نسبت به دو گونه دیگر از کیفیت و ارزش غذایی بالاتری برخوردار است. اثر مرحله فنولوژی بر کیفیت علوفه معنی دار بود (p < 0.05). هر سه گونه مورد بررسی در مرحله رویشی بالاترین کیفیت و در مرحله بذردهی کمترین کیفیت را داشتند. اواخر دوره رویشی و اوایل مرحله گلدهی (اواسط اردیبهشت) زمان مناسب جهت چرای دام کردی خراسان در مراتع ییلاقی درگز تعیین شد. میانگین وزن گوسفند نژاد کردی خراسان در وضعیت فیزیولوژیکی خشک، شیرواری و آبستن به ترتیب 4/49، 1/47، 3/59 کیلوگرم تعیین شد. بر این اساس مقدار علوفه مورد نیاز برای گوسفند نژاد کردی خراسان 5/1 کیلوگرم تعیین شد. میزان انرژی متابولیسمی مورد نیاز دام در وضعیت آبستنی (8/10 مگاژول) بیشترین و در مرحله شیرواری (1/9 مگاژول) کمترین میزان بود. گیاهان مراتع منطقه در مرحله رویشی قادر به تامین نیاز دام در وضعیت فیزیولوژیکی خشک و شیرواری هستند در حالیکه در دو مرحله گلدهی و بذردهی نیاز دام تامین نمی گردد. همچنین نیاز گوسفند نژاد کردی خراسان در وضعیت آبستنی در هیچ یک از مراحل فنولوژیکی گیاه تامین نگردید. مرحله فنولوژی و گونه بر تغییرات پارامترهای کیفیت علوفه تاثیر داشت به طوریکه کیفیت گونه های مطالعه شده در هر سه مرحله فنولوژیکی متفاوت بودو با پیشرفت رشد گیاه از کیفیت علوفه ای آنها کاسته شد.

عملیات اصلاحی تأثیر زیادی بر شاخص های سطح خاک و ویژگی های عملکردی مراتع می گذارند. برای بهره برداری پایدار از مرتع، این آثار باید شناخته و مدیریت شوند. این تحقیق جهت مطالعه تأثیر عملیات اصلاحی اجرا شده بر سلامت مرتع در مراتع جیرفت اجرا گردید. در این تحقیق از مدل آنالیز عملکرد چشم-انداز(lfa) برای ارزیابی سلامت مرتع استفاده شد. بدین منظور سه چشم انداز مرتعی شامل مرتع قرق شده (مرتع جبالبارز)، مرتع تحت مدیریت چرا به همراه عملیات کنتورفارو و مرتع تحت مدیریت چرا به همراه عملیات هلالی آبگیر (مراتع عنبرآباد) انتخاب شد. نمونه برداری به روش تصادفی-سیستماتیک با استفاده از ترانسکت های 50 و 100متری انجام و در هر ترانسکت قطعات (شامل پوشش گیاهی) و میان قطعات (فاصله بین دو قطعه) مشخص شدند. سپس طول و عرض قطعات و فاصله بین آن ها در هر ترانسکت ثبت و پس از تعیین موارد فوق، 5 تکرار از هر قطعه و میان قطعه به صورت تصادفی انتخاب و 11 فاکتور مربوط به خاک بر روی آن ها اندازه گیری شد. در هر سه چشم انداز و مناطق شاهد آن ها سه شاخص عملکردی شامل نفوذ پذیری، پایداری و چرخه عناصر غذایی با جمع امتیازات مربوطه با استفاده از نرم-افزارlfa محاسبه و به صورت درصد بیان گردید. نتایج نشان داد که در اثر فعالیت های مدیریتی اعمال شده، شاخص ها و ویژگی های عملکردی مرتع تغییر یافته اند به طوری که عملیات قرق انجام شده باعث بهبود مرتع شد. همچنین مقایسه منطقه هلالی آبگیر و شاهد نشان داد که در این چشم اندازها شاخص های سلامت مرتع در قطعات اکولوژیکی عملیات هلالی آبگیر دارای میانگین مقادیر بیشتری نسبت به قطعات اکولوژیکی شاهد است. مقایسه قطعات اکولوژیکی منطقه فارو و شاهد نشان داد که در این چشم اندازها شاخص های سلامت مرتع در منطقه فارو دارای میانگین مقادیر بیشتری نسبت به قطعات اکولوژیکی شاهد است. نتایج مقایسه میانگین آزمون کروسکال والیس نشان داد که بین سه شاخص عملکردی مرتع در عملیات اصلاحی قرق، هلالی آبگیر و فارو به همراه مدیریت چرا با مناطق شاهد نیز اختلاف معنی داری وجود داشت. به طوری که عملیات اصلاحی قرق، احداث هلالی آبگیر و فارو به همراه مدیریت چرا باعث بهبود ویژگی های عملکردی مرتع شده بود (01/0p?). نتایج حاصل از بررسی مدل رگرسیونی پارامترهای ارزیابی سطح خاک روش lfa در عملیات مورد بررسی نشان داد که پارامترهای مقاومت خاک سطحی به تخریب، منشا و تجزیه لاشبرگ، ناهمواری سطحی، طوقه گیاهان، پایداری در برابر رطوبت و مواد رسوبی به عنوان حساس ترین پارامترها می باشند. به طور کلی عملیات اصلاحی قرق، هلالی آبگیر و فارو به همراه مدیریت چرا که در مراتع شهرستان جیرفت اجرا شده اند باعث بهبود سلامت مراتع شده اند.

یکی از عوامل مؤثر بر تخریب خاک، بهره برداری غیر اصولی از معادن است. اصفهان در سال های اخیر بدلیل عدم برنامه ریزی صحیح در جهت استفاده از معادن موجود در اکوسیستم سگزی، به محل تولید انواع آلاینده های ناشی از فعالیت معادن تبدیل شده است. فرسایش در اثر گود برداری ها، تغییر در زیستگاه موجودات زنده، کاهش کیفیت و کمیت آب های سطحی و زیر زمینی و افزایش خسارات ناشی از بادهای حامل ذرات خاک به تأسیسات، از جمله مهم ترین مشکلات حاصل از فعالیت های معدن کاوی در منطقه سگزی اصفهان است. هدف این مطالعه، بررسی تغییرات ساختاری و عملکردی اکوسیستم مناطق معدن کاوی شده سگزی اصفهان و مقایسه میزان اثر تخریب بر عملکرد مناطق تحت بهره برداری گچ و رس خاک بود. دو سایت تحت استخراج معدن گچ و یک سایت تحت بهره برداری معدن رس، و برای هر کدام، یک مکان بکر دست نخورده جهت مقایسه انتخاب گردید. در هر یک از سایت ها، سه ترانسکت 50 متری مستقر شد. در طول هر ترانسکت به طور پیوسته، طول و عرض لکه ها (زیر بوته های گیاهی) و طول میان لکه ها (بین بوته ها) و تعداد 11 شاخص حفاظت در برابر پاشمان، پوشش لاشبرگ، پوشش نهانزادان، شکستگی پوسته، نوع و شدت فرسایش، مواد رسوبی، طبیعت سطح خاک، آزمایش پایداری در برابر رطوبت، پوشش گیاهان چند ساله، ناهمواری سطح خاک و بافت خاک در هر یک از لکه های پوشش گیاهی و میان لکه ها در مناطق مرجع و معدنی ثبت و امتیاز دهی شد. فاکتور های ارتفاع، عرض، ضخامت تاج پوشش، حجم گیاه و تعداد بوته در 100 متر مربع نیز برای ارزیابی ساختار پوشش گیاهی مناطق مرجع رس و گچ با استفاده از روش نقطه یک چهارم متمرکز pcq)) اندازه گیری شد. پس از ارزیابی سطح خاک، در طول ترانسکت های مستقر شده در مناطق مرجع و معدنی هر یک از سایت های رس و گچ، در زیر بوته های گیاهی و فضای بین لکه ای، بطور تصادفی مقدار 5 کیلو گرم خاک از عمق صفر تا 15 و 15 تا 30 سانتی متری برداشت شد و پارامترهای ph, ec, caco3, caso4 و ماده آلی، رس و سیلت و شن مورد اندازه گیری قرار گرفت. روش تحلیل عملکرد چشم انداز (lfa) به منظور ارزیابی تخریب و پیگیری هر نوع بازسازی متعاقب آن استفاده شد. نتایج نشان داد که عملیات استخراج معدن، بر ساختار، عملکرد، پوشش گیاهی و ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک منطقه سگزی تأثیر گذاشته است. بر اساس نتایج، کلیه شاخص های عملکردی و ساختاری در مناطق تحت استخراج معدن کاهش یافته و ساختار و عملکرد در مناطق مرجع بویژه مرجع گچ وضعیت بسیار بهتری نسبت به مناطق معدنی دارد (05/0= α). ساختار و عملکرد مناطق مورد بررسی با تغییر برخی از فاکتور های فیزیکی- شیمیایی خاک در اثر عملیات معدن دستخوش تغییرات شده بود(05/0= α). تغییرات بوجود آمده در وضعیت پوشش گیاهی و خاک منطقه گواه روند بیابانزایی رو به رشدی است که اگر از حد آستانه بگذرد، موجب به وجود آمدن اثرات جبران ناپذیر و غیر قابل برگشتی در کل استان اصفهان خواهد شد که ممکن است اثرات آن متوجه دیگر مناطق کشور هم بشود.

رویشگاه های گون مولد صمغ کتیرا در مراتع گلپایگان، در شمال غرب استان اصفهان، علاوه بر بهره برداری شدید و غیر اصولی توسط بهره برداران محلی، به دلیل تردد زیاد دام و چرای مفرط از گونه های همراه و هم چنین به دلیل عوامل طبیعی مانند خشکسالی در معرض از دست دادن پتانسیل تولیدی خود هستند. بنابر این لازم است که چگونگی تأثیر چرای دام بر مقدار تولید صمغ کتیرا در رویشگاه های گون سفید پنبه ای(astraglus gossypinus) مطالعه شود. هدف این مطالعه، تعیین اثر شدت چرای دام بر مقدار تولید صمغ کتیرا در رویشگاه های گون سفید پنبه ای بود. این مطالعه در گون زارهای شهرستان گلپایگان انجام شد. تحقیق در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تیمار چرای سبک، چرای متوسط و چرای سنگین در سه تکرار انجام شد. تیمار چرای سنگین در مناطق فیلاخص، کنجدجان و ورزنه، تیمار چرای متوسط در مناطق کاله زرد، دره قیله و پیسه کوه، و تیمار چرای سبک در مناطق صالح پیغمبر، گزیزن و عباس بگ در رویشگاه های گون سفید پنبه ای مراتع گلپایگان قرار داشت. نمونه برداری در طول ترانسکت های 50 متری با فاصله 100 متر از یکدیگر از مرداد تا شهریور ماه سال 1392 انجام شد. مقدار تولید صمغ کتیرا و خصوصیات ظاهری پایه های گون مانند ارتفاع، قطر و اندازه تاج پوشش بر روی هر ترانسکت اندازه گیری شد. در مجموع در هر تیمار 75 نمونه برداشت شد. به علاوه، سرعت نفوذ پذیری خاک با استوانه مضاعف بر روی هر ترانسکت اندازه گیری شد. یک نمونه دست نخورده خاک برای اندازه گیری وزن مخصوص ظاهری و تخلل خاک در هر ترانسکت برداشت شد. ویژگی های سطحی خاک مانند میزان لگد کوبیدگی و میزان فضولات دام در هر ترانسکت و هم چنین اثر چرای دام بر روی هر بوته گون به صورت کیفی ثبت گردید. داده ها با استفاده از آزمون تجزیه واریانس یک طرفه تجزیه و تحلیل شدند. جهت تفکیک میانگین های با تفاوت معنی دار، از آزمون دانکن در سطح اطمینان 95% استفاده شد. جهت بررسی رابطه بین خصوصیات ظاهری بوته-های گون و خصوصیات فیزیکی خاک رویشگاه با مقدار تولید صمغ کتیرا از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. شدت چرای دام بر مقدار تولید صمغ کتیرا تأثیر داشت (05/0> (p. مقدار تولید صمغ کتیرا در گون زار تحت شدت چرای سنگین با گون زار تحت شدت چرای متوسط تفاوت معنی دار داشت (05/0> (p. مقدار تولید صمغ کتیرا در گون زار تحت شدت چرای سنگین 75/54 درصد کم تر از مقدار تولید صمغ کتیرا در گون زار تحت شدت چرای متوسط بود. هم چنین، مقدار تولید صمغ کتیرا در شدت چرای سنگین با گون زار تحت شدت چرای سبک تفاوت معنی دار داشت( 05/0>0( p. مقدار تولید صمغ کتیرا در گون زار تحت شدت چرای سنگین 18/60 درصد کم تر از مقدار تولید صمغ کتیرا در شدت چرای سبک بود. نهایتاً، مقدار تولید صمغ کتیرا در شدت چرای متوسط با گون-زار تحت شدت چرای سبک تفاوت معنی دار نداشت (05/0<0( p. همبستگی بین مقدار تولید صمغ کتیرا با قطر و ارتفاع بوته گون به ترتیب( 05/0>0( p ؛33 /0r= ) و (05/0>0 p ؛21 /0r=) بود. به علاوه، مقدار تولید صمغ کتیرا در هر بوته با درصد پوشش بوته رابطه معنی داری داشت (05/0>0( p ؛ 45 /0r=). بین سرعت نفوذ پذیری خاک و مقدار تولید صمغ کتیرا همبستگی معنی دار وجود داشت ( 05/0 >0( p. ولی بین وزن مخصوص ظاهری و تخلخل خاک با مقدار تولید صمغ کتیرا همبستگی معنی دار وجود نداشت (05/0 <0.( p شدت چرای سنگین بر مقدار تولید کتیرا در گون سفید پنبه ای در گون زارهای گلپایگان تأثیر منفی دارد. ولی، در گون زارهای تحت شدت چرای متوسط و سبک تفاوتی از نظر مقدار تولید کتیرا وجود ندارد. بنابر این با تنظیم تعداد دام در حد شدت چرای متوسط در گون زارها، ضمن ایجاد تعادل بین تعداد دام و ظرفیت رویشگاه، مقدار تولید صمغ کتیرا نیز کاهش نمی یابد.

سلامت مرتع درجه ای از سلامت خاک و پوشش گیاهی است که با سلامت فرآیندهای اکولوژیکی اکوسیستم مرتع در تعادل بوده و پایدار می باشد. هدف این مطالعه انتخاب روش مناسب برای ارزیابی سلامت (وضعیت) مراتع شهرستان گرمی در شمال شرقی استان اردبیل بود. دو منطقه مرجع (قرق) و ارزیابی (چرا شده) در سطح مراتع منطقه انتخاب و سه روش تعیین سلامت مرتع شامل ارزیابی شاخص های اکولوژیک، چهار عاملی و شش عاملی ارزیابی و مقایسه شد. در روش ارزیابی شاخص های اکولوژیک میزان درجه انحراف هفده شاخص سلامت در منطقه ارزیابی نسبت به منطقه مرجع امتیازدهی گردید. در روش چهار عاملی عوامل خاک، پوشش گیاهی، ترکیب گیاهی، بنیه و شادابی گیاهان و در روش شش عاملی پوشش تاجی، حفاظت خاک، فراوانی لاشبرگ، ترکیب گیاهی، قدرت گیاهی و تولید، براساس جداول استاندارد در هر دو منطقه مرجع و تحت چرا امتیاز دهی شد. جهت مقایسه منطقه مرجع با منطقه ارزیابی از آزمون ناپارامتریک من ویتنی استفاده گردید. برای مقایسه سه روش تعیین سلامت مرتع در هر منطقه از آزمون کروسکال والیس استفاده شد. هم چنین با تعیین میزان دقت و صحت بین هر کدام از روش ها، روش مناسب برای تعیین سلامت مراتع منطقه انتخاب گردید. براساس روش شش عاملی، طبقه نهایی وضعیت (سلامت) مراتع در منطقه قرق و منطقه ارزیابی به ترتیب عالی و فقیر بود. سلامت مراتع منطقه قرق با سلامت مراتع منطقه تحت چرا با روش شش عاملی تفاوت داشت. میانگین رتبه ای منطقه قرق (23) و چرا شده (8) دارای اختلاف معنی داری بود(p≤0/05) . بر اساس روش چهار عاملی، درجه نهایی وضعیت (سلامت) مراتع در منطقه قرق و منطقه ارزیابی به ترتیب عالی و فقیر تعیین گردید. وضعیت (سلامت) مراتع منطقه قرق با سلامت مراتع منطقه ارزیابی (تحت چرا) با روش چهار عاملی تفاوت داشت. میانگین رتبه ای منطقه قرق (23) و چرا شده (8) دارای اختلاف معنی داری بود(p≤0/05) . نتایج حاصل از مقایسه سه روش تعیین سلامت مرتع، حاکی از رتبه بالاتر روش شاخص های اکولوژیک (33/5) نسبت به رتبه دو روش چهار عاملی (27) و شش عاملی (8) در منطقه قرق بود. هم چنین، در منطقه ارزیابی رتبه بالاتر روش چهار عاملی (31/43) و شش عاملی (29/5) نسبت به روش شاخص های اکولوژیک (8) بود. روش ارزیابی شاخص-های اکولوژیک به عنوان مناسب ترین روش تعیین سلامت مرتع در شهرستان گرمی است. چون دارای صحت بالا، دقت بیشتر و خطای کمتر می باشد.

تنوع زیستی به هر گونه تغییر بین موجودات زنده در تمامی منابع مانند، منابع خشکی، دریایی و سایر اکوسیستم¬های آبی و فرآیند¬های اکولوژیکی گفته می¬شود. تنوع گونه¬ای یکی از مولفه¬های تنوع زیستی است. تنوع گونه¬ای از دو معیار غنا، به معنی تعداد و یکنواختی به معنی توزیع و پراکنش تعداد افراد هر گونه گفته می¬شود. عوامل زیادی تنوع گونه¬ای را در اکوسیستم تحت تأثیر قرار می-دهد. عوامل مخرب مانند طبیعی و انسانی مانند خشکسالی¬های طولانی مدت، آتش¬سوزی، چرای غیر اصولی دام، تخریب و تبدیل اکوسیستم¬های تک محصولی از عوامل تهدید کننده تنوع گونه¬ای می¬باشد. علف¬خوران اهلی و وحشی یکی از مولفه¬های تنوع زیستی هستند که همواره اجزای اکوسیستم را تحت تأثیر قرار می¬دهد. تا زمانی که جمعیت علف¬خواران در اکوسیستم متناسب با ظرفیت آن باشد نه تنها به منابع اکوسیستم مانند آب و خاک و گیاه خسارت وارد نمی¬شود بلکه تنوع گونه¬ای افزایش می¬یابد. این مطالعه در سال¬های 1392-1393 در شهرستان دره¬شهر واقع در جنوب شرقی استان ایلام در موقعیت جغرافیایی 33 درجه و 9 دقیقه عرض شمالی و 47 درجه و 24 دقیقه طول شرقی انجام شد. این تحقیق در چهار تیمار چرای سبک، متوسط، سنگین وقرق در سه تکرار انجام گردید. در هر تکرار در طول 5 ترانسکت 25 پلات مستقر گردید. و در داخل هر پلات نوع و تعداد گونه¬های گیاهی مشخص شد. محاسبه تنوع، غنا و یکنواختی گونه¬های گیاهی و گونه¬های مهاجم و بر اساس فرم رویشی محاسبه گردید. برای انجام محاسبات تنوع، غنا و یکنواختی گونه¬ها از نرم افزار ecologycal metodology استفاده شد. محاسبات آماری مقایسه میانگین¬ها در سطح 5 درصد با آزمون lsd در محیط نرم¬افزار spss انجام شد. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد بین مناطق قرق، تحت چرای سبک، متوسط و سنگین از نظر تنوع و غنای گونه¬ای تفاوت وجود داشت. اما یکنواختی گونه¬ای در منطقه مورد مطالعه تحت شدت¬های مختلف چرا تفاوت وجود نداشت. تنوع، غنا و یکنواختی گونه¬های مهاجم در منطقه مورد مطالعه تحت تأثیر چرای دام در شدت¬های مختلف چرا و چرا نشده (قرق) تفاوت وجود نداشت. با توجه به فرم رویشی گونه¬های گرامینه تنوع و غنای گونه¬ای مورد محاسبه تفاوت وجود داشت. اما یکنواختی گونه¬های گرامینه تحت چرا و قرق تفاوت وجود نداشت. اما تنوع، غنا و یکنواختی گونه¬های پهن¬برگ علفی تحت چرای سنگین، متوسط، سبک و چرا نشده (قرق) در منطقه مورد مطالعه تفاوت وجود داشت.

به دلیل محدود بودن رویشگاه های گونه قدومه (alyssum hamalocarpum) در اکوسیستم های مرتعی، بررسی جنبه های مختلف رشد این گیاه تحت شرایط مختلف محیطی از جمله تنش های غیرزیستی ضرورت دارد. هدف این تحقیق بررسی تاثیر تنش شوری و خشکی بر خصوصیات جوانه زنی بذر قدومه در شرایط آزمایشگاهی بود. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با 4 تکرار انجام شد. برای ایجاد سطوح مختلف خشکی و شوری به ترتیب از پلی اتیلن گلیکول 6000 و کلرید سدیم استفاده شد. تیمارهای خشکی شامل پنج سطح (صفر، 19/0- ، 25/0- ، 41/0- ، 99/0- مگا پاسکال) و تیمارهای شوری شامل پنج سطح (صفر، 50، 100، 150، 200 میلی مول در لیتر کلرید سدیم) بود. داده ها حاصل از آزمایش با استفاده از آزمون تجزیه واریانس یکطرفه تجزیه و تحلیل شده و برای مقایسه میانگین ها از آزمون چند دامنه دانکن در سطح اطمینان 95% استفاده شد.تیمارهای مختلف تنش خشکی و شوری بر خصوصیات جوانه زنی بذر قدومه تاثیر معنی داری داشت و خصوصیات جوانه زنی بذور قدومه در سطوح مختلف خشکی و شوری اعمال شده متفاوت بود (05/0p <). با افزایش سطوح شوری و خشکی، درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، طول ساقه چه و طول ریشه چه و وزن خشک ریشه چه و ساقه چه کاهش یافت (05/0 p <). همچنین، بذور قدومه پتانسیل خشکی تا سطح 25/0- مگا پاسکال را تحمل کردند و بیشترین درصد جوانه زنی را داشتند ولی افزایش سطوح خشکی باعث کاهش درصد و سرعت جوانه زنی شد. با توجه به جوانه زنی بیشتر بذر این گونه در سطوح مختلف خشکی نسبت به شوری چنین استنباط می شود که محلول کلریدسدیم درصد و سرعت جوانه زنی را بیشتر از پلی اتیلن گلیکول کاهش داده است که این نشان دهنده حساسیت بیشتر این گونه نسبت به شوری است.

چکیده لازمه مدیریت پایدار اکوسیستم های مرتعی، شناخت و مدیریت گیاهان مهاجم و حفظ و توسعه کمی بتعداد گونه های بومی است. گیاهان مهاجم شاخص مهم برای سنجش تنش های طبیعی و انسانی وارد بر اکوسیستم می باشد. اندازه گیری ویژگی های گونه های مهاجم (سمی، خاردار، خشبی) در اکوسیستم لازمه شناخت مناسب از این شاخص می باشد. هدف این مطالعه، تعیین شدت چرایی مناسب برای حفظ تنوع زیستی و تأثیر مدیریت مرتع بر میزان حضور گیاهان مهاجم در مراتع می باشد. این مطالعه در مراتع شهرستان جهرم واقع در جنوب شرقی استان فارس در موقعیت جغرافیایی ?????? و ?? دقیقه تا ?? درجه و ?? دقیقه شمالی و ?? درجه و ?? دقیقه تا ?? درجه و ? دقیقه شرقی در تابستان 1393 انجام شد. تیمارهای تحقیق شامل چرای متوسط، سنگین و چرا نشده (قرق) در سه تکرار بود. اندازه گیری ویژگی های گونه های مهاجم مانند تراکم، فراوانی، تنوع و غنا بر روی 5 ترانسکت که به طول 100 متر و به فاصله 100 متر از یکدیگر به صورت سیستماتیک قرار گرفت و در طول هر ترانسکت 3 پلات به صورت تصادفی قرار داده شده بود،انجام گرفت. محاسبات تنوع، غنا و یکنواختی گونه ها با نرم افزارecological methodology انجام شد. تجزیه و تحلیل آماری داده ها با تجزیه واریانس و مقایسه میانگین ها با آزمون دانکن در سطح 5 درصد انجام شد. شدت چرای دام بر تنوع، غنا و یکنواختی گونه های مهاجم اثر داشت (01/0 ?p). میزان تنوع بین منطقه تحت چرای متوسط با منطقه تحت چرای سنگین و چرا نشده (قرق) تفاوت داشت (01/0 ?p).اما بین منطقه تحت چرای متوسط و چرا نشده تفاوت معنی دار وجود نداشت (05/0 ?p). بیش ترین مقدار تنوع، غنا و یکنواختی را منطقه چرای سنگین وکم ترین را منطقه چرای متوسط داشت. تنوع گونه ای گیاهان غیرمهاجم درمنطقه چرای متوسط بیش ترین و در منطقه چرای سنگین کم ترین میزان را داشت و بین منطقه تحت چرای سنگین و چرا نشده تفاوت معنی دار وجود نداشت (05/0 ?p). تنوع گونه های کلاس iبین منطقه تحت چرای متوسط با دو منطقه تحت چرای سنگین و چرا نشده تفاوت معنی دار داشت (01/0 ?p). اما گونه های کلاس ii بین تیمارها تفاوت معنی داری وجود نداشت (05/0 ?p) و هم چنین گونه های کلاس iii منطقه چرای متوسط بیش ترین و منطقه چرا نشده کم ترین میزان را داشت و بین منطقه چرای متوسط با منطقه تحت چرای سنگین و قرق تفاوت معنی دار وجود داشت (01/0 ?p). تنوع گونه ای بوته ای و پهن برگان علفی و درختچه ای در منطقه چرای متوسط و دو منطقه تحت چرای سنگین و قرق تفاوت معنی دار وجود داشت (05/0 ?p). اما بین منطقه چرای سنگین و چرا نشده تفاوت معنی دار وجود نداشت (05/0 ?p).تنوع گونه-ای گندمیان در منطقه چرا نشده بیش ترین و کم ترین میزان را منطقه تحت چرای متوسط را داشت و بین منطقه چرا نشده و منطقه تحت چرای سنگین تفاوت معنی دار وجود نداشت (05/0 ?p).هم چنین تنوع گونه های بالشتکی در منطقه چرای سنگین بیش ترین میزان و کم ترین را منطقه چرا نشده داشت و بین تیمارها تفاوت معنی دار وجود نداشت (05/0 ?p).

مطالعه پوشش گیاهی مراتع که بارزترین بخش در ساختار اکوسیستم محسوب می¬شود، قسمت مهمی از مطالعات بوم شناسی را تشکیل می¬دهد. مراتع مناطق بیابانی از نظر پوشش گیاهی بسیار فقیر می¬باشند، گونه¬های گیاهی که در این مناطق وجود دارند با شرایط سخت منطقه سازگاری داشته و در طول زمان با این شرایط به تکامل رسیده اند. شناخت بهتر و دقیق تر گونه های سازگار با شرایط منطقه، می¬تواند در احیاء پوشش گیاهی مراتع کمک شایانی نماید. هدف از این مطالعه بررسی بوم شناسی فردی گونه taverniera cuneifolia در مراتع بیابانی بلوچستان بود. این مطالعه در اراضی مرتعی مرکزی بلوچستان در محدوده کارواندر شهرستان خاش تا اراضی مرتعی تیغ¬آب شهرستان ایرانشهر انجام شد. تیمارهای تحقیق شامل سه رویشگاه مرتعی دارای گونه t. cuneifolia و رویشگاه های مرتعی فاقد این گونه با سه تکرار بود. دو رویشگاه در مراتع کارواندر در نظر گرفته و یک رویشگاه مرتعی مجاور تیغ آب انتخاب شد. همچنین رویشگاه¬های فاقد این گونه به عنوان تیمار شاهد (کنترل) در نظر گرفته شدند. با حضور در مراتع مذکور، پس از شناسایی رویشگاه¬های گونه t. cuneifolia یک محدوده¬ی 100 هکتاری از رویشگاه¬ها با دستگاه gps تعیین حدود شد. در هر رویشگاه 3 ترانسکت 200 متری در نظر گرفته شد که در طول هر ترانسکت با توجه به پراکنش و تاج پوشش گیاه، 3 پلات 10 متر مربعی به روش تصادفی- منظم برای نمونه برداری از خاک و گیاه قرار داده شد. در هر رویشگاه نمونه برداری از خاک و گیاه مورد مطالعه، در 9 پلات و 3 ترانسکت انجام شد. به منظور تعیین و بررسی پارامترهای لازم گیاه و خاک منطقه، آزمایشات لازم بر روی تعداد 33 عدد نمونه خاک و 27 عدد نمونه گیاه جمع آوری شده صورت گرفت. نتایج نشان داد این گونه در اقلیم خشک بلوچستان می¬تواند به راحتی مستقر شود. رویش آن در شرایط مختلف توپوگرافی به لحاظ شیب و جهت و ارتفاع امکان پذیر است و از این جهت محدودیت ندارد و نقش مثبت قلیایی بودن خاک و میزان کلسیم، پتاسیم، فسفر و سیلت در رشد و توسعه گیاه مشخص شد. خاک¬هایی همچون خاک مناطق مورد مطالعه با بافت شنی و دارای سنگ و سنگریزه¬ی فراوان، بستر رشد مناسبی را برای گونه t. cuneifolia فراهم می¬کند. طبق نتایج حاصل گونه گیاهی مورد نظر دارای میزان پروتئین خام بالایی است و بنابراین از کیفیت علوفه¬ای مناسبی برای دام برخوردار است.

عوامل متعددی مانند آتش سوزی، چرای دام، نوع جامعه گیاهی، عوامل خاکی و غیره بر روی بانک بذر خاک و جوانه زنی آن تأثیر دارند. فضولات دامی و لگد کوبی خاک می توانند به طور مستقیم و غیرمستقیم برجوانه-زنی بذور خاک اثرگذارند. هدف این مطالعه، بررسی تأثیر ادرار دام و لگد کوبی خاک توسط دام بر روی جوانه-زنی بانک بذر خاک مرتع می باشد. این مطالعه در مراتع شهرستان دره شهر واقع در جنوب شرقی استان ایلام انجام شد. مطالعه در قالب طرح کامل تصادفی با سه تیمار و سه تکرار انجام شد. تیمارها شامل بانک بذرخاک در خاک آغشته به ادرار دام، بانک بذر خاک لگدگوبی شده توسط دام و منطقه فاقدآثار دام (شاهد) بود. نمونه برداری از بانک بذر خاک پس از شروع فصل چرا و بعد از رسیدن و بذردهی گیاهان در شهریور 1393 به صورت تصادفی در دو عمق صفر تا 5 و 5 تا 10سانتی متری خاک انجام شد. در هر پلات نمونه¬های خاک توسط یک اوگر دارای شعاع 5 سانتی متری برداشت شد. هر نمونه مرکب خاک از مخلوط شدن سه نمونه کوچک حاصل شد. از هر تیمار 30 نمونه مرکب خاک برداشت شد و به گلخانه منتقل و درظروف 20 ×15 سانتی متری بر روی بستری از ماسه سترون سازی شده کشت شدند. به منظور اطمینان از وجود بذر و گیاهان هرز به ازای هر 10 ظرف یک ظرف به عنوان شاهد بین ظرف ها قرار گرفت. پس از کشت در گلخانه هر 10 روز یک بار نهال های جوانه زده شده شمارش و از سینی ها حذف خواهد شد. در پایان تعداد بذر جوانه زده شده در متر مربع، تراکم، غنای گونه ای و تنوع گونه ای با استفاده از نرم افزار past در هر تیمار حساب شد. تجزیه واریانس یک طرفه برای مقایسه تراکم بذور جوانه زده، غنای گونه ای و تنوع گونه ای استفاده شد. از آزمون lsdبرای مقایسه میانگین ها در سطح اطمینان 95 درصد استفاده شد. نتایج نشان داد که تراکم، غنا و تنوع گونه ای بذور جوانه زده در بانک بذر خاک در تیمارهای مختلف تفاوت معنی داری داشت. بیشترین تراکم، غنا و تنوع گونه ای در خاک آغشته به ادرار دام در عمق سطحی (صفر تا 5 سانتی-متری) و کم ترین در خاک لگدکوبی شده توسط دام در عمق زیرین ( 5 تا 10 سانتی¬متری) در بانک بذر خاک بود.

لازمه مدیریت صحیح رویشگاه گیاهان مهم مرتعی، شناخت جنبه های مختلف خصوصیات رویشگاه و رابطه آن با تولید محصول است. هدف این تحقیق، مطالعه تأثیر خصوصیات رویشگاه شامل ویژگی های توپوگرافی، خصوصیات خاک و گیاه بر مقدار تولید مان ترنجبین در رویشگاه¬های خارشتر در مراتع گناباد در جنوب استان خراسان رضوی بود. این تحقیق در قالب طرح کامل تصادفی با چهار تیمار شامل رویشگاه¬های خارشتر واقع شده در کوه، کوهپایه، دشت و حاشیه زمین زراعی با سه تکرار انجام شد. برای تعیین مقدار تولید ترنجبین، در هر رویشگاه ترانسکت به طول 100 متر و به فاصله 50 متر از یگدیگر استفاده شد. بر روی هر ترانسکت پنچ پلات چهار متر مربعی به فاصله 20 متری از هم دیگر جانمایی شد. در محل هر ترانسکت، ارتفاع از سطح دریا، درصد شیب زمین و جهت شیب اندازه گیری و یادداشت شد. در هر پلات، مان ترنجبین تولید شده در هر پایه خارشتر، ارتفاع بوته از سطح زمین، قطر تاج پوشش و تراکم اندازه گیری شد. به علاوه، در هر ترانسکت یک نمونه خاک از عمق صفرتا 30 سانتی¬متری خاک برداشت شد. نمونه های خاک، برای تعیین مقدار ماده آلی و رطوبت آزمایش شدند. داده ها با استفاده از آزمون تجزیه واریانس یک طرفه تجزیه و تحلیل شد. برای تفکیک میانگین-های دارای تفاوت معنی¬دار، از آزمون دانکن در سطح اطمینان 95% استفاده شد. برای بررسی وجود یا عدم وجود رابطه آماری بین متغیرها و هم چنین قدرت رابطه، از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. مقدار تولید مان ترنجبین در رویشگاه دشت بیشتراز رویشگاه حاشیه زمین زراعی، کوهپایه و کوه بود، همچنین مقدار تولید مان ترنجبین در رویشگاه حاشیه زمین زراعی بیشتر از رویشگاه کوهپایه و کوهپایه بیشتر از کوه بود. ارتفاع از سطح دریا بر میزان تولید مان ترنجبین تاثیر مشخصی نداشت (0/05 < p). ولی شیب بر میزان تولید مان ترنجبین تاثیر منفی داشت (0/05 > p). بین خصوصیات بیولوژیکی گیاه، ارتفاع گیاه از سطح خاک تاثیر مشخصی بر تولید مان ترنجبین نداشت (0/05 < p). ولی با افزایش قطر گیاه میزان تولید مان ترنجبین افزایش یافت (0/05 > p).از بین خصوصیات خاک، مواد آلی و رطوبت خاک، مواد آلی تاثیر مشخصی بر تولید مان ترنجبین نداشت (0/05 < p). ولی با افزایش رطوبت، میزان تولید مان ترنجبین افزایش یافت(0/05> p). و از این تحقیق نتیجه شد که بهترین رویشگاه برای تولید مان ترنجبین رویشگاه دشت است.